Quarter Century in the Yıldız Palace Library: The Chief Librarian Süleyman Hasbî Effendi (1827-1909)

Yıl 2022, Sayı: 73, 1 - 9, 30.01.2022

Kasım Hızlı

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4535

Öz

Süleyman Hasbî Effendi, who was born in the district of Pravishta in Thessaloniki Province, studied Arabian sciences in madrasahs and received his diploma. He graduated from the former Mekteb-i Mülkiye (Faculty of Political Sciences) in 1864. Hasbî Effendi, who could speak and write Turkish, Arabic and Persian, worked in various positions such as district governor, mufti and teacher. The Mecelle commentary published in 1881 enabled the opening of a new page in his professional career. He attracted the attention of Yıldız Palace with his work and was assigned to the palace library on December 22, 1881. In addition to his duties in the palace, he translated the works of Abdülkadir Geylanî and Abdülgani Nablusî. In 1891, at the request of Abdülhamid II, he made the first full translation of Imam Gazzalî's work named Tehâfütü'l-Felâsife in Turkish. In the same year, he was appointed as chief librarian. Hasbî Effendi, who researched and presented historical issues that Abdulhamid II was interested in, was described by the Sultan as a “walking encyclopedia”. He has an important place in the history of Turkish librarianship and culture with the work he undertook in the palace library and the works he published. The biography of Süleyman Hasbi Efendi, which presents a remarkable bibliographer portrait, also gives an idea about the mystical tendency and the interest of Abdulhamid II in the history of philosophy.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Hasbî, Abdülhamid II, Yıldız Palace Library, Abdülkadir Geylanî, Abdülgani Nablusî, İmam Gazzalî, Tehâfütü’l-Felasife

Yıldız Sarayı Kütüphanesi'nde Çeyrek Asır: Kitapçıbaşı Süleyman Hasbî Efendi (1827-1909)

Öz

Selanik Vilayeti’ne bağlı Pravişte kazasında doğan Süleyman Hasbî Efendi, medreselerde Arabî ilimleri tahsil ederek icazetname almıştır. 1864 yılında atik Mekteb-i Mülkiye’den mezun olmuştur. Kaymakamlık, müftülük ve muallimlik gibi değişik mesleklerde görev yapmıştır. 1881 yılında yayınladığı Mecelle şerhi, meslek kariyerinde yeni bir sayfanın açılmasını sağlamıştır. Yazdığı eserle Yıldız Sarayı’nın dikkatini çekmiş ve 22 Aralık 1881’de saray kitapçılığına tayin edilmiştir. Saraydaki görevleri yanında Abdülkadir Geylanî ve Abdülgani Nablusî’nin eserlerinden tercümeler yapmıştır. 1891 yılında II. Abdülhamid’in isteği üzerine İmam Gazzalî’nin Tehâfütü’l-Felâsife isimli eserinin Türkçe’deki ilk tam tercümesini yapmıştır. Aynı yıl kitapçıbaşılığa tayin edilmiştir. II. Abdülhamid’in merak duyduğu tarihi meseleleri araştırıp arz eden Hasbî Efendi, padişah tarafından “ayaklı kütüphane” olarak nitelendirilmiştir. Saray kütüphanesinde üstlendiği vazife ve yayınladığı eserlerle Türk kütüphanecilik ve kültür tarihinde önemli bir yer edinmiştir. Dikkate değer bir bibliyograf portresi sunan Hasbî Efendi biyografisi, II. Abdülhamid’in tasavvufi eğilimi ve felsefe tarihine olan ilgisi hakkında da fikir vermektedir. Bu çalışmada Süleyman Hasbî Efendi’nin biyografisi, saray kütüphanesinde icra ettiği görevler ve eserleri incelenerek II. Abdülhamid dönemi saray görevlilerinden önde gelen bir simanın portresi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Hasbî, II. Abdülhamid, Yıldız Sarayı Kütüphanesi, Abdülkadir Geylanî, Abdülgani Nablusî, İmam Gazzalî, Tehâfütü’l-Felasife

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı BOA, Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri (DH.SAİD), 146/138; 156/199.
• BOA, İrade Dahiliye (İ.DH), 1360/23 -BOA, İrade Hariciye (İ.HR), 284/17634.- BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 992/37- BOA, Şura-yı Devlet (ŞD), 1092/40.
• BOA, Yıldız Esas Evrakı (Y. EE), 82/35.- BOA, Yıldız Esas Evrakı Defterleri (Y.EE.d), 1115.- BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzât Evrakı (Y.MTV), 313/117.- BOA, Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK), 16/72; 37/76.- BOA, Yıldız Mabeyn Erkanı ve Saray Görevlileri Maruzatı (Y.PRK.SGE), 7/70; 8/107; 9/2; 9/110.
• BOA, Yıldız Perakende, Tahrirât-ı Ecnebiye ve Mâbeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM), 26/11- Ahmed Safi, Sefine-i Safi, Cerrahpaşa Tıp Tarihi Enstitüsü, no: 2096.
• Serkitabî-i Hazret-i Şehriyârî Süleyman Hasbî, Terceme-i Kitâb-ı Tehâfütü’l-Felâsife Li’l-İmami’l-Gazâlî, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜK), Türkçe Yazmalar, no: 4213.
• Abdülkadir Geylanî. Delâil-i Abdülkadir Geylanî Salavât-ı Kübrâ Tercüme ve Şerhi. (haz. A. Coşkun). 2012, İstanbul: Çelik Yayınevi.
• Ahmet İhsan. Matbuat Hatıralarım 1888-1923. 1930, İstanbul: Ahmet İhsan Matbaası Limitet Şirketi.
• Ali Said. Saray Hatıraları Sultan Abdülhamid’in Hayatı. (haz. A. N. Galitekin). 1994, İstanbul: Nehir Yayınları.
• Âtıf Hüseyin Bey. Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri. (haz. M. Hülagu). 2013, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Babaoğlu, R. (2020). Mekteb-i Mülkiye (1859-1960) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bilimsel ve Kültürel Modernleşmenin Kurumsallaşması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. (haz. M. A. Y. Saraç). Ankara: TÜBA Yayınları. 2016, Ankara.
• Çankaya, M. A. (1968-1969). Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. Ankara: Mars Matbaası.
• Hızlı, K. (2020). Paris Büyükelçisi Salih Münir Paşa’nın (Çorlu) Hayatı ve Faaliyetleri (1857-1939). (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hisar, A. Ş. (1996). Fahim Bey ve Biz İstanbul: Bağlam Yayınları.
• İbnülemin Mahmud Kemal. Kemâlü’l-İsme.1328, İstanbul: Ruşen Matbaası.
• “İrtihal”. İkdam. Numara: 5302. 15 Şubat 1324.
• İşli, N. (1994). “Edirnekapı Mezarlığı”. TDV İslam Ansiklopedisi, X, 448-449.
• Karatepe, T. Ç. (2013). “Yıldız Sarayı Kütüphanesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XLIII, 544-545.
• Mehmed Said Paşa. [Küçük] Mehmed Said Paşa’nın Hatıratı. (haz. M. Gündüz), 2019, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Mayakon, İ. M. (2010). Mâbeyn Kâtibinin Kaleminden Abdülhamid ve Çevresi Yıldız’da Neler Gördüm. İstanbul: DBY Yayınları.
• Müller, G. A. (2010). On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbul’un Saltanatlı Günleri. (çev. H. B. Kara), 2021, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Nurali bin Hasan. Sultan Abdülhamid’in Sarayı’nda Bir Tatar Müderrisin İstanbul, Bursa ve Surre Alayı ile Hac Hatıraları (1906-1907). (çev. Ö. H. Özalp). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Osmanoğlu, A. (2013). Babam Sultan Abdülhamid, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Örikağasızade Hasan Sırrı. Sultan Abdülhamid Devri Hatıraları ve Saray İdaresi. (haz. A. A. Yörük). 2007, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Özen, O. (2016). “Yıldız Kütüphanesini (Kütübhâne-i Hümâyûn) Yağmadan Kurtaran Kütüphaneci Kalkandelenli Sabri Efendi”. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplum ve Siyaset. (ed. Ali Okumuş-Ali Murat Kurşun). İstanbul: Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği Yayınları. 183-196.
• Pakalın, M. Z. (1993). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Semih, Mümtaz S. (1948). “Eski Hatıralar”, Akşam, 9 Ağustos.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Seyyah Mehmed Emin. İstanbul’dan Asya-yı Vusta’ya Seyahat. (haz. A. M. Darga). 2007, İstanbul: Everest Yayınları.
• Süleyman Hasbî. Kitâb-ı Mirkât-ı Merâtib-i İlm-i Ledünnî Fî Menâkıb-ı Abdülkâdir-i Geylânî. 1300, İstanbul: Matbaa-i Osmâniye.
• Süleyman Hasbî. Şerh ve Terceme-i Delâil-i Abdülkâdir Geylânî. 1306, İstanbul: Şirket-i Mürettebiye Matbaası.
• Süleyman Hasbî. Tafsil Li-Tavzîhi’l-Kavâidi’l-Fıkhiye ve’l-Usûliye Fî Evveli’l-Mecelleti’l-Ahkâmi’l-Adliye. 1297, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Süleyman Hasbî. Umdetü’s-Sâlihîn Fî Terceme-i Gunyetü’t-Tâlibîn. 1303, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Şehsuvaroğlu, H. Y. (1951). “Abdülhamid’in Yıldız’daki Hususi Dâiresi ve Oradaki Yaşayış Tarzı”. Resimli Tarih Dergisi, II, 1005-1009.
• Ülken, H. Z. (1961). “Gazalî’nin Bazı Eserlerinin Türkçe Tercümeleri”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, IX, 59-69.
• Üyepazarcı, E. - Çavaş, R. (2002). “II. Abdülhamid’in Polisiye Roman Merakı ve Çevirttiği Polisiye Romanlar”. Müteferrika Kitabiyat Dergisi, II, 97-116.
• Üyepazarcı, E. (2001). “Romanları Paravanın Arkasından Dinliyordu”. Atlas Tarih, III, 102-107.