Timurlularda Aristokrat bir Türkmen Emir: Celaleddin Firuzşah

Yıl 2022, Sayı: 73, 107 - 115, 30.01.2022

Ensar Macit

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4570

Öz

Firuzşah, Timur’un ölümünden sonra taht mücadelelerini sonlandıran Şahruh’un devlet yönetiminde büyük yetkilere sahip emirlerinden biriydi. Timur zamanında da belirli görevler alan Firuzşah, Şahruh’un saltanatında emîr-i dîvân, emîrü’l-ümerâ ve orduda tümenbaşı gibi birçok görevde bulundu. Şahruh devrinde kazandığı nüfuz sayesinde verdiği kararlar sorgulanamaz hale geldi. Elde ettiği bu güçle kendi çevresini devletin önemli kademelerine getirten Firuzşah, ömrünün sonlarında yakınlarının içerisinde bulunduğu yolsuzluklarla yüzleştirildi. Yaşadığı bu olaylar onun hastalanıp ölümüne neden oldu. O, Şahruh zamanında başta Herat olmak üzere Timurlu vilayetlerinin çoğunda imar faaliyetlerinde bulundu. Şahruh devrinde devletin siyasi, idari, mali ve askeri konularda Timur dönemini yakalamasında onun büyük katkıları oldu. Devlet yönetiminde böylesine tecrübeli bir emirin ölümü, hem Şahruh saltanatını hem de Timurlu Devleti’ni olumsuz yönde etkiledi. Bu makalede Türkmen asıllı olan Firuzşah ve ailesinin Timur ve bilhassa Şahruh dönemlerindeki siyasi, askeri, mali ve idari faaliyetlerinin yanı sıra imar faaliyetlerine olan katkılarından ve Timurlu tarihinde bıraktıkları izlerden bahsedilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Timurlular, Timur, Şahruh, Firuzşah, devlet yönetimi, mali yolsuzluklar

An Aristocrat Turkmen Emir in Timurid Dynasty: Sultan Celaleddin Firuzshah

Öz

Kaynakça

• Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), (çev. İ. Aka), Ankara 2011.
• Devletşah Semerkandî, Şair Tezkireleri, (çev. N. Lugal), İstanbul 2011.
• Ebu Bekr-i Tihranî, Kitab-ı Diyarbekriyye, (çev. M. Öztürk), Ankara, 2014.
• Fasîh Ahmed b. Celâleddîn Muhammed Hâfî, Mücmel-i Fasîhî, III, (nşr. M. Ferruh), Kitâbfurûş-i Bâstân, Meşhed 1239.
• Gıyâseddîn b. Humâmeddîn el-Hüseynî Hândmîr, Düstûru’l-Vüzerâ, (nşr. S. Nefîsî), Tahran 1317.
• Gıyâseddîn b. Humâmeddîn el-Hüseynî Hândmîr, Târîh-i Habîbü’s-Siyer fî Ahbâr-ı Efrâd-ı Beşer, III-IV (nşr. M. D. Siyâkî), Tahran 1362-1380.
• Hâfız-i Ebrû, Zübdetü’t-Tevârîh-i Baysungurî, I-II, (nşr. Seyyid Kemâl Hâc Seyyid Cevâdî), Tahran 1372.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevârîh, (çev. M. Öztürk), Ankara 2006.
• Hurşah b. Kubâd el-Hüseynî, Târih-i Kutbî, (5. Kısım), (Hz. Seyyid Mücâhid Hüseyin Zeydî), Câmiat-ü Milliye-i İslâmiyye, Yeni Delhi 1965.
• İbn Arabşah, Acâibu’l-Makdûr, (çev. A. Batur), İstanbul 2012.
• Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Celâleddîn İshâk es-Semerkandî, Matla’-ı Sadeyn ve Mecma’-ı Bahreyn, I/II-II/I, (nşr. A. Nevâî), Pejuheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî, Tahran 1383.
• Mu’inüddîn Natanzî, Müntehabü’t-Tevârîh-i Mu’inî, (yay. J. Aubin), Kitâbfurûş-i Hayyâm, Tahran 1957.
• Muhammed Seyyid Burhâneddîn Hândşâh Belhî Mîrhând, Târîh-i Ravzatu’s-Safâ, VI, (nşr. A. Pervîz), Tahran 1339.
• Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, (çev. N. Lugal), Ankara 1987.
• Şerefüddîn Alî Yezdî, Zafernâme, I-II, (nşr. M. Abbâsî), Tahran 1336.
• Tacü’s-Selmânî, Şams al-husn, (hz. H. R. Roemer), Wiesbaden 1956.
• Tacü’s-Selmânî, Tarihnâme, (çev. İ. Aka), Ankara 1988.
• (Komisyon), (2016). Elinceqala, Naxçıvan: Ecemi Neşriyyat.
• Aka, İ., (2005). “Mirza Şahruh Zamanında (1405-1447) Timurlularda İmar Faaliyetleri”, Makaleler, I, Ankara: Berikan Yayınları, 83-97.
• Aka, İ., (1994). Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), Ankara: TTK Yayınları.
• Aka, İ., (2000). Timur ve Devleti, Ankara: TTK Yayınları.
• Alan, H., (2014). “Muizzü’l-Ensâb’ın Timurlu Teşkilât Tarihi Bakımından Değeri”, Belleten, 282, 527-548.
• Alan, H., (2007). Bozkırdan Cennet Bahçesine (Timurlular), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Allen, T., (1983). Timurid Herat, Wiesbaden.
• Ando, S., (1992). Timuridische Emire nach dem Mu’izz al-ansab, Berlin.
• Barthold, W., (1997). Uluğ Beg ve Zamanı, (çev. İ. Aka), Ankara: TTK Yayınları.
• Eğilmez, S.- Macit, E., (2012). “Türk Devlet Teşkilatlarında Yasavul”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (49), 89-104.
• Golombek, L. -Wilber, D., (1988). The Timurid Architecture of İran and Turan, I-II, Princeton: Princeton University Press.
• Gölpınarlı, A., (1956). “Fadlallâh-i Hurûfî’nin Oğluna Ait Bir Mektup”, Şarkiyat Mecmuası, 1, 37-57.
• Köprülü, M. F., (2001). “Daruga”, İA, III, 486-489.
• Macit, E., (2012). Timurlu Devleti’nin Askerî Teşkilâtı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.
• Macit, E., (2017). Timurlular Zamanında Azerbaycan, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Manz, B. F., (2000). “Timur’un Saltanatı Sırasında Darugalık Müessesesi”, (çev. H. Alan Akbıyık), MSÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3, 99-113.
• Manz, B. F., (2006). Timurlenk-Bozkırların Son Göçebe Fatihi, (çev. Z. Bilgin), İstanbul: Kitapyayınevi.
• Manz, B. F., (2013). Timurlu İran’ında İktidar, Siyaset ve Din, (Çev. D. Şendil), Türkiye İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Sümer, F., (2011). “Tatarlar”, DİA, 40, 168-170.
• Sümer, F., (1992). Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar), I, Ankara: TTK Yayınları.
• Taşkıran, H., (2021). “Timurlularda Göç ve İskân”, ASEAD, 8 (2), 697-710.
• Togan, Z. V., (1949). “Büyük Türk Hükümdarı Şahruh”, İstanbul Üniversitesi TDED, III (2-3), 520-538.
• Yuvalı, A. (1993). “Daruga”, DİA, 8, 505-506.
• Yüksel, M. Ş., (2009a). Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Ankara: TTK Yayınları.
• Yüksel, M. Ş., (2009b). “Şahruh’un Sünnî Canlandırma Siyaseti”, Tarih Okulu, V, 95-110.