The Reflections of the Succession Method in the Hebrew Prophetic Tradition on the Prophecy of the Prophet Mohammad (PBUH)

Yıl 2022, Sayı: 73, 126 - 136, 30.01.2022

Korkut Dindi

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4599

Öz

No doubt, the tribe/nation mentioned the most in the Qur’an is the Israelites. Aside from a few Arabian prophets such as Hud, Salih, Shuayb (PbuH), most of the prophets whose names are mentioned in the Qur’an were from the Israelites, who considered themselves holy/chosen nation. However, the prophethood (as an institution), which was generally inherited from father to son, continued in the hands of some dynasties in the Hebrews with some exceptions. This led the Israelites, whom Allah once made a pact with by giving prophecy and made superior to the realms (contemporaries), to expect a new prophet (savior, messiah, king) from their own people against their enemies. For this reason, the understanding and imagination of prophethood based on inheritance before Islam the reflections of the Prophet (PbuH) on his prophethood were criticized comparatively in this article in connection with the prophet expectations of the Children of Israel along with the issue of prophecy in general terms being inherited or turned into an ongoing institution by inheritance in special terms. In fact, the claims, and discussions of succession in prophethood, which came to the agenda with his adopted son Zayd b. Harise, and with his son Abraham, born from his handmaiden (i.e., his wife) Mariye, were evaluated in the framework of the perception of prophethood of the pre-Islamic and Islamic period Arabs towards the end of the prophecy of the Prophet. It is seen, at the result of the research, that the Arabs of the time of revelation, who were under the influence of pre-Islamic prophethood conceptions, has constructed a close relation between the facts that prophets have had sons to continue their lineage and the continuation of prophethood, or that the Prophet did not have sons to be his heirs (his sons did not live) and that he was the last prophet.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Prophethood, Succession, Hebrews, Arabs, The Prophet (PBUH)

İbrânî Peygamberlik Geleneğinde Görülen Veraset Usulünün Hz. Peygamber’in Nübüvvetine Yansımaları

Öz

Kur’an’da kendisinden en çok bahsedilen kavim/ulus, hiç şüphesiz İsrâiloğulları’dır. Hûd, Salih, Şuayb (as) gibi birkaç Arap peygamberin dışında Kur’an’da ismi zikredilen peygamberlerin çoğu da kendilerini kutsal/seçilmiş kavim olarak addeden İsrâiloğulları arasından çıkmıştır. Ne var ki İbrânîlerdeki peygamberlik (müessesesi), istisnaları olmakla birlikte, genellikle babadan oğula intikal ederek bazı hanedanların elinde devam etmiştir. Bu durum, Allah’ın bir zamanlar peygamberlik vermek suretiyle seçip ahidleştiği, âlemlere (çağdaşlarına) üstün kıldığı İsrâiloğulları’nı sürekli olarak düşmanlarına karşı kendi kavimlerinden yeni bir peygamber (kurtarıcı, mesîh, kral) beklentisine sürüklemiştir. İşte bu makalede, İsrâiloğulları’nın peygamber beklentileriyle bağlantılı olarak genel anlamda peygamberliğin veraset ile intikali yahut miras yoluyla sürüp giden bir müesseseye dönüşmesi meselesi; özel manada ise İslam öncesi verasete dayalı peygamberlik anlayış ve tasavvurlarının Hz. Peygamber’in (s) nübüvvetine yansımaları mukayeseli bir şekilde kritik edilmiştir. Esasında Hz. Peygamber’in risaletinin sonlarına doğru evlatlığı Zeyd b. Hârise ve cariyesi (eşi) Mâriye’den doğma oğlu İbrahim ile ilgili gündeme gelen nübüvvette veraset iddia ve tartışmaları, İslam öncesi ve İslamî dönem Arapların nübüvvet algıları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Araştırma neticesinde İslam öncesi nübüvvet tasavvurlarının etkisinde kalan nüzûl dönemi Arapların, peygamberlerin soylarını devam ettirecek erkek çocuklarının olması ile nübüvvetin devam etmesi veya Hz. Peygamber’in kendine vâris olacak erkek evlatlarının olmaması (yaşamaması) ile son peygamber oluşu arasında yakın bir ilişki kurdukları görülmüştür.
Anahtar Kelimeler:

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Nübüvvet, Veraset, İbrânîler, Araplar, Hz. Peygamber, ,

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm (ö. 211/826). Musannef. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855). Müsned. thk. Şuayb el-Arnaûd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/143-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Alıcı, Mehmet. “Cahiliye Arabı Bir Peygamber Bekliyor muydu? Âtıl Tanrı/Deus Otiosus Bağlamında Cahiliye Dönemi Peygamber Algısı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/1 (2018), 117-154.
• Alp, Ruhat. Veraset Sistemi Bakımından Anadolu Beylikleri ve Osmanlı Devleti: Bir Karşılaştırma Denemesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Apak, Adem. Kabile. (İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Aydın, Mahmut. “Yahyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/232-234. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ayğan, Fadıl. Son Peygamberi Müjdelemek: Beşâirü’n-Nübüvve. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Balcı, İsrafil. “Erken Dönem Arap Kültüründe Peygamberlik Tasavvuru”. EKEV Akademi Dergisi 10/29 (2006), 126.
• Barlak, Muzaffer. Kelâm’da Nübüvvet Tartışmaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Baş, Mustafa. İslam, Yahudilik ve Hıristiyanlık’ta Hz. Zekeriyya. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892). Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail (ö. 256/870). el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî tarihi’l-Arab kable’l-İslam. 20 Cilt. b.y.: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Demircan, Adnan. Bedevi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
• Derveze, İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. 3 Cilt. İstanbul: Ekin Yayınları 1998.
• Dindi, Korkut. Siyer-Kur’an İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Ekşi, Ahmet. İslam Hukuku Bakımından Evlat Edinme (Tebennî). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Erkocaaslan, Recep. Zeyd b. Hârise. İstanbul: Beyan Yayınları, 2018.
• Fâkihî, Ebû Abdillah Muhammed b. İshak b. Abbas (ö. 278/891-92 [?]). Ahbâru Mekke fî kadîmi’d-dehr ve hadîsihi. thk. Abdulmelik b. Abdullah Dehîş. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Hadr, 1994.
• Gündüz, Şinasi. “Şît”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/214-215. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Gürkan, Salime Leyla. “Kur’an’a Göre Seçilmişlik Kavramı ve İsrâiloğulları’nın Seçilmişliği Meselesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 13 (2005), 25-61.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yahudilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/187-197. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Gürkan, Salime Leyla. Anahatlarıyla Yahudilik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Ali b. İbrahim b. Ahmed (ö. 1044/1635). es-Sîretü’l-Halebiyye-İnsanu’l-Uyûn fî sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Harman, Ömer Faruk. “Dâvûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/21-24. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Harman, Ömer Faruk. “İbrahim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/266-272. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Harman, Ömer Faruk. “İsrâil (Benî İsrâil)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/193-195. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Harman, Ömer Faruk. “Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/56-60. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Harman, Ömer Faruk. “Ya‘kûb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/274-276. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Harman, Ömer Faruk. “Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler”. İslam Tetkikleri Dergisi 9 (1995), 127-161.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nurüddîn Ali b. Ebî Bekr (ö. 807/1405). Mecmeu’z-zevâid ve menbau’l-fevâid. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• İbn Abdilber, Cemalüddîn Yusuf b. Abdillah en-Nemerî (ö. 463/1071). el-İstîâb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan (ö. 571/1176). Tarihu Medîneti Dımeşk. thk. Muhibbuddîn Ebî Saîd Ömer b. Ğarâme. 70 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Habîb, Ebû Cafer Muhammed (ö. 245/860). Kitâbu’l-Muhabber. thk. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hacer, Şihabüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö. 852/1449). el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik (ö. 218/833). es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakâ vd. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
• İbn İshâk, Muhammed b. İshak b. Yesâr el-Muttalibî (ö. 151/768). Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail (ö. 774/1373). el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî (ö. 276/889). Maârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-Efrîkî (ö. 711/1311). Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed (ö. 230/845). et-Tabakâtu’l-kübrâ. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• İbn Seyyidinnâs, Muhammed b. Muhammed (ö. 734/1334). Uyûnu’l-eser. thk. İbrahim Muhammed Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1993.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn (ö. 630/1233). el-Kâmil fi’t-tarih. thk. Abdullah el-Kâdî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İnalcık, Halil. “Osmanlılar’da Saltanat Verâseti Usûlü ve Türk Hakimiyet Telakkisiyle İlgisi”. AÜSBF Dergisi 14 (1959), 69-94.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Ali b. Hüseyn (ö. 356/967). el-Eğânî. thk. Semîr Câbir. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Kaya, Remzi. “Ehl-i kitap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/516-519. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kılıç, Mustafa. Zeyd b. Hârise. İstanbul: Siyer Yayınları, 2016.
• Köksal, M. Asım. Peygamberler Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Kurt, Ali Osman. “Tâlût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/552-553. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed (ö. 671/1273). el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’an. thk. Hişâm Semîr el-Buhârî. 21 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Makrîzî, Ebü’l-Abbas Takıyyüddîn Ahmed b. Ali (ö. 845/1442). İmtâu’l-esmâ. thk. Muhammed Abdülhamid en-Nümeysî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Meral, Yasin. “Ey İman Edenler! Siz de Musa’ya Eziyet Edenler Gibi Olmayın! (Ahzâb 33: 69)”. Tefsir Geleneğinde Anlam-Yorum, Nüzul-Sîret İlişkisi. ed. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Mukâtil b. Süleyman (ö. 150/767). Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Mutahharî. Hâtemiyyet Peygamberliğin Sona Erişi. Ankara: Fecr Yayınları, 1997.
• Müslim, el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî (ö. 261/875). Sahîhu Müslim. thk. M. Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. 676/1277). Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lügât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an Kıssalarının Mahiyeti. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016.
• Peköz, Emine. “Hz. Peygamber’in Câriyesi Mâriye”. Siyer Araştırmaları Dergisi 1 (Ocak-Haziran 2017), 69-92.
• Reşîd Rızâ. Tefsiru’l-menâr. 12 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Sa‘lebî, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim (ö. 427/1035). el-Keşf ve’l-beyân. thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sâid el-Endelüsî (ö. 462/1070). Tabakâtü’l-Ümem. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2014.
• Sarıkaya, Hüseyin. “Mütenebbîler Meselesi Bağlamında Câhiliye Araplarının Nübüvvet Telakkîleri”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 4/2 (2018), 173-214.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed (ö. 489/1096). Tefsirü’l-Kur’an. thk. Yasir b. İbrahim-Ğuneym b. Abbas. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Sinanoğlu, Mustafa. Kitâb-ı Mukaddes ve Kur’ân-ı Kerîm’de Nübüvvet. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Süheylî, Abdurrahman b. Abdullah (ö. 581/1185). er-Ravdü’l-ünüf. thk. Ömer Abdüsselam es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Şâmî, Şemsüddîn Muhammed b. Yusuf es-Sâlihî (ö. 942/1536). Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923). Tarihu’t-Taberî-Tarihu’l-ümem ve’l-mülûk. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923). Tefsiru’t-Taberî-Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Temir, Hakan. “Hz. Peygamber’in Câriye Eşi Mâriye el-Kıbtiyye’nin Hayatı”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 6/2 (2020), 317-352.
• Temir, Hakan. Arap Yarımadasında Kabile Hayatı. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Ünsal, Hadiye. “Metin İçi ve Metin Dışı Bağlam Çerçevesinde Ahzâb Suresinin Nüzul Ortamı ve Temel Vurguları”. Tefsir Geleneğinde Anlam-Yorum, Nüzul-Sîret İlişkisi. ed. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Waardenburg, Jacques. “Mesîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/306-309. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. İshak b. Cafer b. Vehb b. Vâzıh (ö. 292/905). Tarihu’l-Ya‘kûbî. thk. Abdülemîr Mühennâ. 2 Cilt. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 2010.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Hz. Muhammed’in Peygamberliği ve Son Peygamber Oluşu”. Vahiy ve Peygamberlik. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Yurdagür, Metin. “Hatm-i Nübüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/477-479. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yurdagür, Metin. “İslam Düşünce Tarihinde Hatm-i Nübüvvet Meselesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13-15 (1997), 303-312.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmud b. Ömer (ö. 538/1144). el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.