19. Yüzyıl ile 20. Yüzyıl Başlarında Bayramiç

Yıl 2022, Sayı: 73, 170 - 185, 30.01.2022

Fatma Kaya Doğanay

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4553

Öz

Bu çalışmada 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl başlarında Bayramiç’in idari, nüfus ve özellikle eğitim yapısı ele alınarak kaza hakkında genel bir çerçeve çizilmek istenmektedir. Araştırmada tarihsel yöntem kullanılmış ve veri toplama tekniği olarak doküman incelemesi seçilmiştir. Günümüzde Çanakkale ilinin bir ilçesi olan Bayramiç, 1357’den sonra Osmanlı yönetimine geçmiştir. 1888-1889’dan itibaren müstakil hale getirilen Biga sancağı Ezine kazasına bağlı nahiye durumunda olan ilçe, 3 Şubat 1902 tarihinde padişahın iradesi alınarak nahiyeden kazaya tahvil edilmiştir. 1831’de Bayramiç kazası erkek nüfusu 3327’dir. 1876’da ise bu nüfus sayısı 6636’ya yükselmiştir. Bayramiç’te eğitim kurumlarına da önem verilmiştir. Tarihi süreçte ilçede Ahi Hızır, Cami-i Cedid ve Cami-i Kebir/Cami-i Atik isimlerinde üç medrese, çeşitli sıbyan ve ibtidai mektepleri, bir adet rüşdiye mektebi, bir adet Rum mektebi, 1 adet ana mektep (?) bulunduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bayramiç, İdari Yapı, Nüfus Yapısı, Eğitim Durumu, Osmanlı

Bayramiç in the 19th Century and Early 20th Century

Öz

In this study, it was aimed to draw a general framework about the district by considering the administrative, population and especially the educational structure of Bayramiç in the 19th century and early the 20th century. The historical method was used in this research and document analysis was chosen as the data collection technique. Bayramiç, which is a district of Çanakkale province today, ruled by Ottoman Empire after 1357. The district, which was in the status of a township of Biga, Ezine district that was made independent since 1888-1889, was transferred from township to the district on February 3, 1902 by taking the imperial decree of the padishah. The male population of Bayramiç was 3327 in 1831. This population number increased to 6636 in 1876. Educational institutions were also important in Bayramiç. In the historical process, it was determined that there were three madrasahs named Ahi Hızır, Cami-i Cedid and Cami-i Kebir/ Cami-i Atik, various primary and secondary schools, a rushdiye school, a Greek school and a kindergarten (?).

Anahtar Kelimeler

Bayramiç, Administrative Structure, Population Structure, Educational Status, Ottoman

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, 272-0-0-12/49-100-15, 02.10.1926
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, BEO, 1793/134411, 2669/200168.- BOA, C. DH, 273/13622.-BOA, DH. İ. UM, 20/14.
• BOA, DH. MKT, 1202/79, 1700/18.-BOA, DH. TMIK. S, 10/68, 4/81.-BOA, DH. UMVM, 31/54.
• BOA, İ. AZN, 62/23.-BOA, İ. DH, 1393/10.-BOA, İ. PT, 9/1.- BOA, MF. İBT, 178/99, 18/61, 188/108, 191/26, 194/94, 212/73, 24/86, 240/48, 252/44, 255/48, 302/77, 316/26, 334/55, 348/83, 383/86, 390/11, 396/12, 396/60, 399/18, 402/16, 421/66, 438/20, 454/60, 467/71.
• BOA, MF. MKT, 1017/52, 1012/82, 1065/21, 1157/110, 1158/48, 116/29, 207/17, 516/44, 59/55, 868/39, 874/72, 877/75, 885/66, 889/44, 981/39, 987/52. -BOA, ML. EEM, 1065/10.- BOA, ŞD, 1573/4, 1575/31, 2748/58.
• Karesi Vilayetine Mahsus Salnâme, 1305/1, Vilayet Matbaası
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (SDAO), 1263/1, 1264/2, 1265/3, 1266,/4 1267/5, 1268/6, 1269/7, 1270/8, 1271/9, 1272/10, 1273/1, 1274/12, 1277/15, 1278/16, 1279/17, 1280/18, 1281/19, 1282/20, 1283/21, 1284/22, 1285/23, 1287/25, 1288/26, 1289/27, 1290/28, 1291/29, 1294/32, 1295/33, 1296/34, 1297/35, 1298/36, 1299/37, 1300/38, 1301,/39, 1302/40, 1303/41, 1304/42, 1305/43, 1306/44, 1319/57, 1320/58, 1333-1334/68.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye (SNMU), 1317/2, 1318/3, 1319/4, 1321/6.
• Salnâme-i Vilayet-i Cezayir-i Bahri Sefîd (SVCBS), 1287/1, 1288/2, 1289/3, 1290/4, 1291/5, 1292/6, 1293/7.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi, 1925/1926, Matbaa-i Amire, İstanbul 1927
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi, 1926/1927, Matbuat Müdiriyeti Umumiyesi.
• Acar Azkın, Nurhan, Çanakkale’de Eğitim ve Eğitim Kurumları (1839-1915), (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Alkan, Mehmet Ö., Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2000.
• Arslanboğa, Kadir, “1737 Tarihli (Biga) Deprem ve Yaraların Sarılması: Hadımzade Ahmet Ağaʼnın Bayramiç ile Bozcaadaʼdaki Vakıfları”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 29, Aralık 2020, s. 87-125, doi:10.17518/canakkalearastirmalari.775136. (13.06.2021)
• Başaran, Cevat Başaran, Geçmişten Günümüze Bayramiç Tarihi-Coğrafyası ve Arkeolojisi, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara 2002.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maarif 1932-1933 İstatistiği (No:31), Devlet Matbaası, İstanbul.
• Bayramiç Milli Zafer İlkokulu Müdürlüğü, Tarihçe, http://millizaferio.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/17/03/709421/dosyalar/2017_10/06093036_TARYHYE.pdf?CHK=b793d3346a1039ba29b63918b5ed47a1 (13.06.2021)
• Cuinet, Vital, La Turquie D’asie Geographie Administrative Statistique Descritive Et Raisonnee De Chaque Province De L’asie-Mineure, C. III, Paris, 1894.
• Cumhuriyetin 50. Yılında Çanakkale 1973 İl Yıllığı, ty.- Çanakkale 1967 İl Yıllığı, 1967.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 2004.
• Emecen, Feridun, “Biga”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, 1992, s. 136-137, https://islamansiklopedisi.org.tr/biga--canakkale (13.06.2021)
• Emecen, Feridun, “Hüdavendigar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18, 1998, s. 285-286, https://islamansiklopedisi.org.tr/hudavendigar--bursa (13.06.2021)
• Ersöz, Metin, 19. Yüzyılda Cezayir-i Bahr-ı Sefid Eyaletine Bağlı Bayramiç Kazasının Sosyo-Ekonomik Yapısı, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002.
• Karal, Enver Ziya Karal, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1997.
• Kaya, Fatma, “Kal’a-i Sultâniye (Çanakkale) Sancağı’nda Eğitim Kurumları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 9, S. 1, Şubat 2010, s. 237-251.
• Korkmaz, Şerif, “Kal’a-i Sultaniye’de (Çanakkale) Eğitim Kurumları (1839-1914)”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 2, 2004.
• Korkmaz, Şerif, “Tanzimat Sonrası Çanakkale’nin İdari ve Nüfus Yapısı”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı 3, 2005, s. 108-136.
• Koyuncu, Aşkın, “Tanzimat Dönemi Eğitim Reformları Işığında Çanakkale’de Gayrimüslim ve Ecnebi Mektepleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl. 11, S. 15, Güz 2013, s. 77-127
• Öntuğ, M. Murat, “Ahi Hızır Medresesi”, Ahilik Ansiklopedisi, C. 1, Ankara 2016, s. 119-120. https://ticaret.gov.tr/data/5d418f6313b87639ac9e0009/cilt-1_ikinci%20baski_2016.pdf (13.06.2021)
• Özdemir, Hikmet, “Bir Cumhuriyet Öğretmeni”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 2, Ara. 2000, s. 35-68, https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziuiibfd/issue/28355/301489 (13.06.2021)
• Özel, Şükran, “Çanakkale Tespit Çalışmaları”, VIII. Vakıf Haftası Kitabı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1991. s. 165-170 https://cdn.vgm.gov.tr/yayin/dergi/vakiflarhaftasi/8vakif-haftasi.pdf (18.01.2021)
• Satıcı, Emre, 19.Yüzyılda Hüdavendigar Eyaleti, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2008, https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/37276/228330.pdf?sequence=1&isAllowed=y (13.06.2021)
• Şemseddin Sami, Kamusû’l-A’lam, C. 2, Mihran Matbaası, İstanbul 1306/1889.
• T.C. Çanakkale Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Çanakkale İli Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitim, Çanakkale 1998.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Gene Müdürlüğü, İlköğretim Genel Müdürlüğüne Bağlı Şehir, Kasaba, Köy İlkokulları ve Bu Okullara Ait Bazı Bilgiler, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1966.
• Tombul, Musa, Çanakkale Kültür Envanteri, İstanbul 2015.
• Türk Tarih Kurumu Tarih Çevirme Kılavuzu, https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/
• Uygun, Selçuk “Osmanlı’dan Günümüze Çanakkale’deki Azınlık Okulları”, Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan: Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları Eğitim ve Kültür Yazıları, (Editörler: Cemil Öztürk, İlhami Fındıkçı), Pegem Akademi Yayını, Ankara 2011, ss. 1305-1330.
• Uygun, Selçuk, Çanakkale’nin Eğitim Mirası, Eğitim Araştırmaları Birliği Yayını, 2015.