Avlonyalı İsmail Kemal Bey’in Mutasarrıflığı Döneminde Bolu Sancağı (16 Mayıs 1884- 13 Mart 1890

Yıl 2022, Sayı: 73, 198 - 211, 30.01.2022

Cemal Sezer

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4437

Öz

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde siyasi faaliyetleriyle dikkati çeken İsmail Kemal Bey, Arnavutluk Devleti’nin kurucusu ve ilk hükümet başkanı olarak bilinmektedir. Fakat kendisi siyasi geçmişinin yanı sıra devletin değişik kademelerinde yani bürokratik görevlerde de yer almıştır. Yerel düzeyde sürdürdüğü valilik veya mutasarrıflık makamlarının en uzun süreli olanı 16 Mayıs 1884-13 Mart 1890 tarihleri arasında gerçekleştirdiği Bolu mutasarrıflığıdır. İsmail Kemal Bey’in sağlık, eğitim, bayındırlık gibi alanlardaki bazı faaliyetleri, sancakta ilkleri oluşturmuştur. Ayrıca İsmail Kemal Bey henüz görevine başladığı dönemlerde onu uğraştıran en önemli sorunların başında eşkıya hareketleri gelmiştir. Aldığı önlemlerle asayişi sağlamış ve sancakta güvenliği arttırmıştır. Sancaktaki faaliyetleri, İsmail Kemal Bey’in merkezi yönetim tarafından takdir ve terfi edilmesini sağlamıştır. Bolu’ya gelen yabancı görevliler ve seyyahlar da şehirde İsmail Kemal Bey’in izlerinin görüldüğünü aktarmışlardır. Fakat İsmail Kemal Bey’in başta keyfi uygulamaları olmak üzere hakkında yapılan şikâyetler devamlı olmuş, dolayısıyla kendisine yönelik açılan soruşturmalar da görevinin sonuna kadar sürmüştür. Bu araştırmada; İsmail Kemal Bey ile ilgili yapılan siyasi çalışmalardan farklı olarak yerel üst yönetici kimliğiyle Bolu sancağındaki faaliyetleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Avlonyalı İsmail Kemal Bey, Bolu, Sancak, Mutasarrıf

The Sanjak of Bolu during the Governorship of Ismail Kemal Bey from Avlonia (May 16, 1884- March 13, 1890)

Öz

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH. MKT.) / İrâde-Dahiliye (İ. DH.)/ Maârif Nezâreti Mektubî Kalemi (MF. MKT.)/ Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.)
• Şûrâ-yı Devlet Belgeleri (ŞD.) / Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y. MTV.)/ Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y. PRK. UM.)
• Bolu Vilâyeti Salnâmesi Rûmî 1341 Milâdi 1925. (2008). Haz. H. Birgören, Ankara: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Müstakil Bolu Sancağı Salnâmesi Hicri 1334 Milâdî 1916. (2008). Haz. H. Birgören, Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi-1.
• Osmanlı Devri Kastamonu Vilâyeti Salnâmelerinde Bolu Sancağı. (2011). I. Cilt (1-14). Haz. G. Önal, Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi.
• Osmanlı Devri Kastamonu Vilâyeti Salnâmelerinde Bolu Sancağı, (2011). II. Cilt (15-21). Haz. G. Önal, Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi.
• Akşin, S. (2017). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Ankara: İmge Kitabevi, 8. Baskı.
• Ali Haydar Mithat. (1946). Hâtıralarım 1872-1946, İstanbul: Mithat Akçit Yayını.
• Alpan, N. P. (1982). Arnavutluk’un Bağımsızlığı ve Avlonyalı İsmail Kemal, Ankara: Ulucan Matbaası.
• Armaoğlu, F. (2003). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Ankara: TTK Yayınları, 3. Baskı.
• Avlonyalı Süreyya Bey. (2009). Osmanlı Sonrası Arnavutluk (1912-1920), Haz. A. Kırmızı, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Baykal, B. Sıtkı. (1964). Mithat Paşa, Siyasi ve İdari Şahsiyeti, (B. Yeri yok): Kıral Matbaası, 2. Baskı.
• Birecikli, İ. Burak. (2009). “Avlonyalı İsmail Kemal Bey’in Siyasi Faaliyetleri (1870-1908)”, Gazi Akademik Bakış, 3 (5), Ankara, 95-122.
• Birecikli, İ. Burak. (2019). “Avlonyalı İsmail Kemal Bey’in Bağımsızlık Mücadelesi 1912-1914”, Tarih Okulu Dergisi, XLI (12), Malatya, 592-620.
• Darkot, B. (1979). “Bolu”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 2, İstanbul: MEB Yayınları, 5. Baskı, 707-709.
• Eyice, S. (1975). Tarihte Bolu, İstanbul: Yenilik Basımevi.
• Feroz A. (2013). İttihat ve Terakki (1908-1914), çev. N. Yavuz, İstanbul: Kaynak Yayınları, 9. Basım.
• Hacısalihoğlu, M. (2008). Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), çev. İ. Catay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İsmail Kemal Bey. (2016). İsmail Bey’in Hatıratı, çev. A. İslamoğulları- R. Hoxha, Ed. S. Story, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Jelavıch, B. (2015). Balkan Tarihi 20. Yüzyıl, çev. Z. Sayan- H. Uğur, İstanbul: Küre Yayınları, 4. Baskı.
• Karal, E. Ziya. (1999). Osmanlı Tarihi İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), Cilt: IX, Ankara: TTK Yayınları, 2. Baskı.
• [Kaya], Kılıç, S. (2005). “1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa”, Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), 24 (37), Ankara, 99-111.
• Kazan, M. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bolu Merkezde Eğitim Kurumları, Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kılıç, Fahri-Murat Tarhan. (2014). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bolu’da Eğitim Uygulamaları”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (3), Bolu, 157-190.
• Kili, Suna- A. Şeref Gözübüyük. (1985). Türk Anayasa Metinleri “Senedi İttifaktan Günümüze, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Konrapa, M. Zekâi. (1964). Bolu Tarihi, Bolu: Bolu Vilayet Matbaası.
• Konukçu, E. (1998). “Tarih”, Bolu 1998 Yıllığı, Ankara: Plaka Matbaa, 52-105.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu çev. M. Kıratlı, Ankara: TTK Yayınları, 5. Baskı.
• Mardin, Ş. (2015). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908, İstanbul: İletişim Yayınları, 20. Baskı.
• Orhonlu, C. (1992). “Bolu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 276-278.
• Pakalın, M. Zeki. (1993a). “Ûlâ Evveli”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: III, İstanbul: MEB Yayınları, 542.
• Pakalın, M. Zeki. (1993b). “Zirâ”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: III, İstanbul: MEB Yayınları, 663.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları No: 26.
• Sezer, C. (2013). “Bolu Mekteb-i İdâdîsi”, Tarih Okulu Dergisi, XVI (6), İzmir, 505-523.
• Shaw, Stanford J.- Ezel Kural Shaw. (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt: 2, Çev. M. Harmancı, İstanbul: E Yayınları.
• Sönmez, B. İşlet. (2007). II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Süme, M. (2013). Evliya Çelebi’nin İzinde Bolu, Ankara: Bengü Yayınları: 70.
• Tahsin Paşa. (2017). Sultan Abdülhamid’in Sırdaşı, Tahsin Paşa’nın Yıldız Sarayı Hatıraları, İstanbul: Yakın Plan Yayınları.