Kutadgu Bilig’de Su Metaforları

Yıl 2022, Sayı: 74, 287 - 295, 29.05.2022

Sıla Gen Kaya , A. Deniz Abik

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4566

Öz

11. Yüzyılda Yusuf Has Hacib’in Karahanlı Türkçesi ile yazdığı bir mesnevi olan Kutadgu Bilig, İslami Türk edebiyatının ilk eseridir. Kutadgu Bilig adı baht, devlet, saadet veren bilgi demektir. Hükümdarlara yönetme bilgisi veren alegorik bir eserdir. Eserdeki dört karakter, dört özelliği temsil eder. Küntogdı (Gündoğdu) adaleti, kanunu; Aytoldı (Aydoldu) saadeti; Ögdülmiş (Övülmüş) aklı ve Odgurmış (Uyandırılmış) akıbeti temsil eder. Kutadgu Bilig, bu dört karakterin konuşmaları üzerine kuruludur. Su bolluğun, temizliğin, hayatın kaynağı olması bakımından Türk kültüründe büyük önem taşıyan bir kavramdır. Suya verilen değerin yansımaları Kutadgu Bilig’de de görülmektedir. Eserde suw “su” sözcüğünün geçtiği 81 beyit bulunmaktadır. Bunların yarıya yakın bir kısmında su sözcüğünün kullanımı metaforiktir. Söz konusu beyitler gözden geçirildiğinde Türklerin önem verdiği itibar, bilgi, anlayış, beylik, kanun gibi birtakım kavramların su aracılığı ile metaforik olarak anlaşıldığı görülmektedir. Bunların yanında hayat, şöhret, mutluluk, güzel söz gibi kavramların da su aracılığı ile metaforik olarak ifade edildiği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Kutadgu Bilig’de geçen su metaforları Kavramsal Metafor Kuramı açısından incelenmektedir. Hangi kavramların su aracılığı ile ifade edildiği üzerinde durularak Karahanlı dönemi özelinde Türklerin suya verdiği önemin metaforik dil kullanımına nasıl yansıdığını göstermek amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kavramsal Metafor Kuramı, Kutadgu Bilig, Metafor, Su

Water Metaphors in Kutadgu Bilig

Öz

Kutadgu Bilig, a mesnevi written by Yusuf Has Hacib in Karakhanid Turkish in the 11th century, is the first work of Islamic Turkish literature. The name Kutadgu Bilig means fortune, state, and knowledge that gives happiness. It is an allegorical work that gives knowledge of rulership to rulers. The four characters in the work represent four characteristics. Küntogdı (Gündoğdu) justice, law; Aytodı (Aydoldu) happiness; Ögdülmiş (Övülmüş) mind and Odgurmış (Uyandırılmış) fate. Kutadgu Bilig is built on the speeches of these four characters. Water is a very important concept in Turkish culture as it is the source of abundance, cleanliness, and life. Reflections of the value given to water are also seen in Kutadgu Bilig. There are 81 couplets in the manuscript where the word suw is mentioned. The use of the word water in nearly half of them is metaphorical. When these couplets are reviewed, it is seen that some concepts such as dignity, knowledge, understanding, principality, and law, which the Turks attach importance to, are understood in terms of water. In addition to these, it is understood that concepts such as life, fame, happiness and the good word are conceptualized with water. In this study, water metaphors in Kutadgu Bilig are examined in terms of Conceptual Metaphor Theory. By emphasizing which concepts are understood in terms of water, it is aimed to show how the importance given to water by the Turks in the Karakhanid period reflected on the use of metaphorical language.

Anahtar Kelimeler

Conceptual Metaphor Theory, Kutadgu Bilig, Metaphor, Water

Kaynakça

• Aksan, D. (2009). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Engin Yayınevi.
• Arat, R. R. (1959). Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig II Tercüme. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. (haz. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I Metin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dankoff, R. (1983). Yūsuf Khāss Hājib Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig) A Turko-Islamic Mirror for Princes. The University of Chicago Press.
• Evans, V. (2007). A Glossary of Cognitive Linguistics. Edinburg University Press. [Crossref]
• Evans, V. & Green, M. (2006). Cognitive Linguistics an Introduction. Edinburgh University Press.
• Gen, S. (2015). Özbekçede Metaforlar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. [Crossref]
• Kövecses, Z. (2000). Metaphor and Emotion. Cambridge University Press.
• Kövecses, Z. (2010). Metaphor. Oxford University Press.
• Kövecses, Z. & Radden, G. (1998). Metonymy: Developing a cognitive linguistic view [Electronic version]. Cognitive Linguistics, 9(1), 37-77. [Crossref]
• Lakoff, G. (1993). The Contemporary Theory of Metaphor. In A. Ortony (Ed.), Metaphor and Thought (2nd ed.). Cambridge University Press. 202-251.
• Lakoff, G. & Johnson M. (1980). Metaphors We Live By. The University of Chicago Press.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), II. Cilt. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pragglejaz, Group (2007). MIP: A Method for Identifying Metaphorically Used Words in Discourse [Electronic version]. Metaphor and Symbol, 22 (1), 1-39. [Crossref] Türkçe Sözlük. (2011). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yu, N. (1998). The Contemporary Theory of Metaphor A Perspective from Chinese. John Benjamins Publishing Company.. [Crossref]