Cengiz Aytmatov Eserlerinde Dinî Unsurlar

Yıl 2022, Sayı: 74, 305 - 314, 29.05.2022

Tuğba Yılmaz

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4603

Öz

Türkler; en eski dönemlerden günümüze değin atalar kültü, Tengricilik, Şamanizm, Budizm, Maniheizm, Animizm, Totemizm, Hristiyanlık, İslamiyet gibi dinleri ve inançları benimsemişlerdir. Bu inançlar çerçevesinde Cengiz Aytmatov’un ilk yazdığı eserlere bakıldığında atalar kültü, tabiat kültü, Animizm, Şamanizm, Budizm, Gök Tanrı ve İslam inancının etkisi ön plandayken, son dönemlerde yazdığı eserlerde ise Hristiyanlık öğretileri öne çıkar. Romanlardaki karakterler tahlil edildiğinde Hristiyanlık inancıyla çelişen reformist bir din ve Tanrı anlayışının savunulduğu da sezilir. Çalışmada, tarih boyunca Türklerin etkileşim kurduğu inançlar ve bu inançlara ait özellikler Aytmatov eserleri üzerinden ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bilindiği gibi mitoloji, efsane, destan, türkü gibi halk edebiyatı türlerinin yanı sıra Türklerin tarih boyunca benimsediği dinî inanışlar, öz kültürüne ait örf, âdet ve ritüeller, dünyanın bugüne ve geleceğe dair sorunları ve benzeri konular, Aytmatov’un eserlerinde edebî karakterler vasıtasıyla sıklıkla işlenmiştir. Dünya edebiyatına mal olmuş bu eserler, özgünlüğünü ve evrenselliğini zengin Türk kültür yapısından, estetikten ve edebî mirastan almaktadır, denebilir. Bu yönüyle de Cengiz Aytmatov zamanını ve mekânını aşmış, evrensel bir yazar olma özelliğini taşır. Makalede onun eserleri aracılığıyla inanç düzleminde ve metinlerin alt katmanında okurlara verilmek istenen mesajlar tüm boyutlarıyla incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cengiz Aytmatov, Edebiyat, Roman, Dinler, Totemler

Religious Factors in Chingiz Aitmatov's Works

Öz

The Turks; they have adopted religions and beliefs such as the cult of ancestors, Tengrism, Shamanism, Buddhism, Manichaeism, Animism, Totemism, Christianity, and Islam from the earliest times to the present. When looking at the first works of Chingiz Aitmatov written within the framework of these beliefs, the cult of ancestors, the cult of nature, Animism, Shamanism, Buddhism, the Sky God and the influence of Islam are at the forefront, while the Christian teachings come to the fore in his recent works. When the characters in the novels are analyzed, it is also perceived that a reformer religion and understanding of God contradicts the Christian belief. In the study, the beliefs with which Turks interacted throughout history and the characteristics of these beliefs are discussed in detail through Aitmatov's works. As it is known, in addition to folk literature genres such as mythology, legend, epic, folk song, religious beliefs adopted by Turks throughout history, customs, traditions and rituals of their own culture, problems of the world regarding the present and the future, and similar issues are frequently handled in Aitmatov's works through literary characters. It can be said that these works, which have become the property of world literature, derive their originality and universality from the rich Turkish cultural structure, aesthetics and literary heritage. In this respect, Chingiz Aitmatov has the distinction of being a universal writer who has transcended his time and place. In the article, the messages that are intended to be given to the readers on the level of belief and in the lower layer of the texts through his works are examined in all their dimensions.

Anahtar Kelimeler

Chingiz Aitmatov, Literature, Novel, Religions, Totems

Kaynakça

• Arseven, T. (2012). Kassandra Damgası’nda Kronotop Kavramı. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (63), 47-62.
• Artun, E. (2002). Adana’da İnanç Merkezleri ve Bunlara Bağlı Kültür Değerleri. Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, 121-136.
• Avcıoğlu, D. (1995). Türklerin Tarihi. Tekin Yayınları.
• Aytmatov, C. (1995). Dişi Kurdun Rüyaları. (çev. R. Özden), Ötüken.
• Aytmatov, C. (1997). Kassandra Damgası. (çev. A. Pirverdioğlu), Ötüken.
• Aytmatov, C. (2003). Çocukluğum. (çev. R. Özden), Da Yayınları.
• Aytmatov, C. (2007). Cengiz Han'a Küsen Bulut. (çev. R. Özden), Ötüken.
• Aytmatov, C. (2009). Gün Olur Asra Bedel. (çev. R. Özden), Ötüken.
• Aytmatov, C. (2013), Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek. (çev. S. Gökmen), Elips Kitap.
• Aytmatov, C. (2016a). Beyaz Gemi. (çev. R. Özden), Ötüken.
• Aytmatov, C. (2016b) Cemile. (çev. R. Özden), Ötüken.
• Aytmatov, C. (2017). Kassandra Damgası. (çev. M. Özgül). Nora Yayıncılık.
• Aytmatov, C. (2021). Selvi Boylum Al Yazmalım. (çev. M. Özgül), Ketebe Yayınevi.
• Azap, S. (2013). Ötelerden Ötelere Çağrı: Kassandra Damgası Romanında Yapı ve İzlek. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (50), 91-102.
• Belek, İ. (2015). Dinin Toplumsal Kökenleri Animizm, Totemizm, Şamanizm, Din Süreci. (2. Baskı), Yazılama Yayınevi.
• Doğan, A. (2013). Bir Oyun Yazarı Olarak Cengiz Aytmatov ve Fuji-Yama. Doğumunun 85. Yılında Uluslararası Cengiz Aytmatov Bilgi Şöleni, 1-7.
• Eliade, M. (1954). Cosmos and History, The Myth of The Eternal Return. Harper Torchbooks.
• Eröz, M. (1983). Millî Kültürümüz ve Meselelerimiz. Doğuş Yayınları.
• Fayda, M. (1991). Bahîrâ. TDV İslam Ansiklopedisi, IV, 486-487.
• Frazer, J. G. (1887). Totemism. Adam & Charles Black.
• Gariper, C., & Küçükcoşkun, Y. (2013). Cengiz Aytmatov’un Kassandra Damgası Romanı ve Mitik Evreni. Doğumunun 85. Yılında Uluslararası Cengiz Ayt¬matov Bilgi Şöleni, 1-9.
• Karatuğ, T. (2017). Cengiz Aytmatov’un ve Latife Tekin’in Eserlerinde Animistik Unsurlar. IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, 311-320.
• Kolcu, A. (2019). ‘Dişi Kurdun Rüyaları’ ve ‘İnfaza Çağrı’ Adlı Romanlarda Birey-Toplum Çatışması. Folklor/ Edebiyat Dergisi, 25(99), 511-520.
• Korkmaz, R. (2004). Aytmatov Anlatılarında Eleştirici/Dönüştürücü Üç Temel Değer; Emek ve Empati/Türküler/ Aşk: Cengiz Aytmatov Doğumunun 75. Yılı İçin Armağan. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Örnek, S. V. (1973). Budunbilim Terimleri Sözlüğü. TDK Yayınları.
• Örnek, S. V. (1971). Etnoloji Sözlüğü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 200.
• Örnek, S. V. (1962). İlkellerde Dinsel Temel Kavramlara Genel Bir Bakış. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Temmuz-Aralık, (3-4), 255-261. [Crossref]
• Örnek, S. V. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. (3. Baskı), Gerçek Yayınevi.
• Söylemez, O. (1998). Aytmatov’un Kassandra Damgası ve Düşündürdükleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (9), 229-256. [Crossref]
• Söylemez, O. (2010). Cengiz Aytmatov Tematik İncelemeler. AKM Yayınları.
• Söylemez, O., & Demircioğlu, S. C. (2009). Kassandra Damgasında Önsezi/ Hiss-i Kablel Vuku ve Kader. Turcology Research, (41), 99-108. [Crossref]
• Şenocak, E. (2013). Göç ve Ergenekon Destanlarında Mitostan Ütopyaya Yolculuk. Turkish Studies, 8(1), 2525-2537. [Crossref]
• Talas, M. (2004). Mehmet Eröz’de Türklerde Totemizm İzleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 283-289.
• Tunç, Z., & Akbulut Y. (2016). Eski Türk Devletlerinin Destanlarına Göre Kurttan ve Ağaçtan Türeme. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3(1), 83-91.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe Sözlük. (9. Baskı), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uzun, G. (2008). Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Falcılık, Kehanet ve Rüya Motifi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(3), 424-434.
• Yaşa, R. (2016). Türklerde Animist Düşüncenin Yansımaları: Kürek Kemiği ve Aşık Kemiği Falı. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 2(3), 1-25.