Gaznelilerin Sistan Hâkimiyeti

Yıl 2022, Sayı: 74, 341 - 347, 29.05.2022

Yusuf Ziya Söylemez

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.220411

Öz

Tarihin en erken devirlerinden itibaren Asya kıtasının farklı bölgelerinde pek çok siyasi teşekkülle varlıklarını sürdüren Türkler, X. yüzyılda Gazne merkez olmak üzere bugünkü Afganistan ve çevresinde Gazneliler Devleti’ni kurmuşlardır. Kısa sürede Horasan’dan Hindistan’a kadar yayılarak bölgenin en büyük gücü haline gelen Gaznelilerin hâkimiyetleri altına aldıkları önemli noktalardan biri de Sistan’dır. Önemli bir jeopolitik konuma sahip olan Sistan, tarihi süreç içerisinde pek çok hâkimiyetin kontrolü altına girmiş olup bahse konu dönemdeki ilk münasebetler Samanoğulları vasıtası ile başlamıştır. Başlangıçta Samanilerin hâkimiyeti altında olan Sistanlılar, Saffarilerin yönetimi altına geçince bu durumdan memnun olmadıkları için Gazneli Sebük Tegin’in yardımına başvurmuşlardır. Sonraki süreçte ise Sebük Tegin’in oğlu Sultan Mahmud döneminde Gazneli Devleti’nin Ceyhun’un güneyindeki en önemli güç haline gelmesiyle Sistan, Saffari lideri Emir Halef’ten alınarak Gazneli hâkimiyetine dâhil edilmiştir. Bu dönemde Sultan Mahmud’un kardeşi Nasr’ın idaresine verilen Sistan, daha sonra da Gazneli valileri tarafından yönetilmiştir. Bu süreç içerisinde Sistan da pek çok isyan gerçekleşmişse de halkın ve yöneticilerin desteğiyle bu isyanlar bastırılarak Sultan Mesud dönemine kadar Gazneliler adına hutbe okunmuştur. Fakat Sultan Mesud döneminde başlayan Selçuklu tehdidi karşısında Sistan’daki Gazneli hâkimiyeti zayıflarken 1040 Dandanakan Savaşının ardından da bölge tamamen Selçuklu idaresine geçmiştir. Musa Yabgu idaresi altındaki Sistan’da ahali Selçuklu yönetimine karşı isyan ederken bu fırsatı değerlendirmek isteyen Gazneli Sultanı Abdulreşid, bölgeyi tekrar ele geçirmek istemişse de Selçukluların başarısı karşısında geri çekilmek zorunda kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gazneli, Horasan, Mahmud, Saffari, Sistan

Sistan Rule of Ghaznavids

Öz

Turks, who continued their existence with many political organizations in different parts of the Asian continent since the earliest periods of history, established the Ghaznavids State in today's Afghanistan and its surroundings, with Gazna being the center in the 10th century. Sistan was one of the most important points during Ghaznavids reign, which had stretched from Khorasan to India, and in a short period of time became the biggest power in the region. Sistan, which has an important geopolitical position, has been under the control of many dominions during the historical process. The first relations in the mentioned period started with Samanoğulları. In other words, when Sistan, which was under the rule of the Samanids at the beginning, came under the rule of the Saffaris, they revolted with the help of Sebük Tegin since they were not satisfied with the situation. Later, when the Ghaznavid State became the most important power in the south of Ceyhun during the reign of Sultan Mahmud, the son of Sebük Tegin, Sistan was taken from the Saffari leader Emir Halef and entered the sovereignty of Ghaznavids. In this period, Sistan, which was given to the administration of Sultan Mahmud's brother Nasr, was later governed by the governors of Gaznavi. Although many revolts took place in Sistan during this period, these rebellions were suppressed with the support of the people and the administrators. Meanwhile, sermon was read in the name of the Ghaznavids until the reign of Sultan Mesud. However, the Ghaznavid dominance in Sistan weakened in the face of the Seljuk threat that started during the reign of Sultan Mesud, and after the Dandanakan War, which took place in 1040, the region was completely under the rule of the Seljuks. While the inhabitants of Sistan, under the rule of Musa Yabgu, rebelled against the Seljuk administration, Gazneli Sultan Abdulreshid, who wanted to take advantage of this opportunity, wanted to recapture the region but had to retreat in the face of the success of the Seljuks.

Anahtar Kelimeler

Ghaznavids, Khorasan, Mahmud, Saffarid, Sistan

Kaynakça

• Barthold, W. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. (çev. H. Dursun). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bayur, Y. H. (1987). Hindistan Tarihi-I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bosworth, C. E. (2000). “Sistan and Its Local Histories”. Iranian Studies, 33 (1-2). [Crossref]
• Bosworth, C. E. (1375). History of Ghaznavids. (çev. H. Anuşe). Tarikh-i Gaznaviyan. Müessesat-ı İntişarat-ı Emirkebir.
• Cüzcani. Tabakat-ı Nasırı I. Tsh. Abdulhay Habibi. 1342. İntişarat-ı Encümen-i Tarih-i Afganistan.
• Duman, A. (2000). “Gazneliler Hanedanlığında Bir Vefa Örneği: Buğracık b. Cuk / Karabeckem”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 48.
• Durak, N. (2013). Geçmişten Günümüze Afganistan’da Türkler. Yeni Türkiye-Türk Dünyası Özel Sayısı II. Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Durak, N. (2000). Hindistan’ın Kuzeyine Yapılan Seferler. Asam Yayınları.
• El-Utbi. Tarih-i Yemini. (1345). Farsça Çev. Curfedakani. Tercüme-i Tarih-Tarih-i Yemini. ed. J. Shuar.
• Reşidü'd-Din Fazlullah Camiü’t-Tevarih Selçuklu Devleti (Zikr-i Tarih-i Ali Selçuk). 2014. Çev. Göksu. E. & Güneş, H. H., Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Seyyid Ebü'I-Kasım Furuzani. (1384 /1964) Gazneviyan Ez Peydayiş Ta Furupayeşi. Semet Yayınları.
• Gök, H. İ. & Coşkuner, F. (2014). Tarih-i Ali Selçuk Anonim Selçukname. Atıf Yayınları.
• Göksu, E. (2011). “Tarih-i Güzideye göre Selçuklu Devletinin Kuruluşu ve Tuğrul Bey Dönemi”. History Studies 3(1).
• Günay, U. T. (2007). Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe. Akçağ Yayınları.
• Günay, Ü., & Güngör, H. (2007). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Berikan Yayınevi.
• Habib, M. (1970). Sultan Mahmud of Ghazni. Aligarh Muslim University Press.
• Haig, T.W. (1997). “Saffariler”, MEB İslam Ansiklopedisi, X.
• Hudud Al-Alam. (1937) The Regions of the World’ A Persian Geography 372 A.H.-982 A.D. Luzac & Co.
• Husain, M., & Qureshi, İ. (1960). A Short History of Hindo-Pakistan. University of Karachi.
• İbnü’l-Cezvi, El-Muntazam Fi Tarih-i Ümem. Seçme, tercüme ve değerlendirme; Sevim. A. (2014) El-Muntazam Fi Tarih-i Ümem’de Selçuklular. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İsemi. (1938). The Fütuhh-us Selatin or the Sahanama of Medieval İndia of İsami. (çev. A. M. Husain). Educational Press.
• Kafesoğlu, İ. (1997). “Selçuklular”. MEB İslam Ansiklopedisi.
• Marazi, H. (1998). “Sistan’s Transition to Islam in Historical Perspective”. Proceedings of the Indian History Congress, Vol. 59.
• Merçil, E. (2009). “Safariler”. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVII.
• Merçil, E. (1989). Gazneli Devleti Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Merçil, E. (2009). “Sipehsâlâr”. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVII.
• Merçil, E. (2011). “Sipehsâlâr II Gazneliler”. Tarih İncelemeleri Dergisi. XXVI(2).
• Mevsuvi, R. (1393). Sukut-ı Zerng; Zuhur-u Şehri Sistan. Du Fasılname-yi Pejuheşname-yi Tarihha-yi Mahalli-yi İran, Payiz/Zemistan.
• Milani, A. (2015). Military and Army Department of Ghaznavid Dynasty. Research Journal of Recent Sciences, 4(10).
• Muhammed Nazım. (1378) Hayat ve Evkaf-ı Sultan Mahmud-ı Gaznevi. İntişarat-ı Miyvend.
• Öntürk, V. (2006). Târih-i Sistân Adlı Eserin Tercüme ve Tanıtımı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özgüdenli, O. G. (2009). Sîstan, TDV İslam Ansiklopedisi. XXXVII.
• Rapson, E. J. (1955). The Seythiamand Parthian Idvaders, The Cambridge History of India I. Cambridge Press.
• Raza, J. (2006). “Tarikh-i Sistan: A Source for The History of The Early Ghaznavids”. Proceedings of the Indian History Congress, Vol. 66.
• Roux, J. P. (2007). Türklerin Tarihi Pasifikten Akdeniz’e 2000 Yıl. (çev. A. Kazancıgil, L. Arslan Özcan). Dergâh Yayınları.
• Sevim, A. & Merçil, E. (2014). Selçuklu Devleti Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Siegfried, F. (1990). Sistan-eine alte Kulturlandschaft in Südwestafghanistan. Central Asiatic Journal. Vol.34 (1/2)
• Stem, S. M. (1971). Yaqoob the Coppersmith and Persian National Sentiment in Iran and Islam. (ed. C. E. Bosworth). Indian History Congress.
• Tarih-i Sistan. (1381). (çev. M. B. Tahar; haz. F. Safai, M.Ercümendi). İntişarat-ı Kelale Havir.
• Tor, D. G. (2002). A Numismatic History of the First Saffarid Dynasty. The Numismatic Chronicle (1966-), 162.
• Turan, O. (1993). Selçuklular Tarihi, Ötüken Yayınları.
• Usta, A. (2007). Şamanizm’den Müslümanlığa Türklerin İslamlaşma Serüveni (Samaniler Devleti 874-1005). Yeditepe Yayınları.
• Yörükân, Y. Z. (2013). Orta Çağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler. Ötüken Neşriyat.
• Zeki, İ. (2019). “Sultan Abdürreşîd Dönemi Gazneli Devleti’ndeki Olayların Temel Kaynaklara Yansıması”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 10, 161-178.