Cankurbanlılardan (Canikurbanîler) Emir Argun Aka ve Emir Nevruz’un Siyasi Faaliyetleri

Yıl 2022, Sayı: 74, 348 - 359, 29.05.2022

Samet Alıç

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.221751

Öz

Bu çalışmada, Cankurbanlı ailesine mensup Emir Argun Aka ve onun oğlu Emir Nevruz’un Moğol ve İlhanlı hâkimiyeti dönemindeki İran ve Horasan’ın siyasi tarihinde bıraktıkları iz incelenmeye çalışılmıştır. Cankurbanlı ailesi, XIII. yüzyıldan itibaren Timur istilasına kadar, İran’ın siyasi, iktisadi, askeri ve sosyo-kültürel hayatında önemli bir yer teşkil etmiştir. Cankurbanlı ailesinin bilinen ilk ismi olan Taycu, Moğol devlet kademelerinde görev almıştır. Onun oğlu Emir Argun Aka da Moğollar tarafından kendisine verilen görevleri başarıyla ifa etmiştir. Görevlerindeki başarıları üzerine H 641 (M 1243)’de Moğolların Seyhun’un batısında kalan topraklarının valisi olarak tayin edilmiştir. Emir Argun Aka, bu atamadan sonra Radkan merkez olmak üzere geniş bir coğrafyada yarı bağımsız bir idare tesis etmiştir. İlhanlı Devleti’nin tesisinin ardından İlhanlılara bağlı bir emir haline gelmiştir. Argun Aka’nın vefatından sonra Cankurbanlı ailesinde oğlu Nevruz ön plana çıkmış ve İlhanlı devlet kademelerinde babasının yerini alabilmek için Gazan Han’a karşı isyan etmiştir. Gazan Han’ın kendisini affetmesi ile onun en iyi emirlerinden birisi olmayı başarmıştır. Daha önce babasına ait bölgelerin idareciliği de ona tahsis edilmiştir. İlhanlı Devleti’ndeki nüfuzu fevkalade yükselen Nevruz, devlet kademelerindeki kıskançlık nedeniyle 23 Şevval 696 (14 Ağustos 1297)’da katledilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Argun Aka, İlhanlılar, İran, Horasan, Nevruz

The Political Activities of Amir Argun Aka and Amir Nawruz from Cankurbans (Canikurbanids)

Öz

In this study, the importance of Emir Argun Aka from Cankurbans and his son Emir Nawruz in the political history of Iran and Khorasan during the Mongol and Ilkhanid rule has been tried to be examined. The Cankurbans family had an important place in Iran’s political, economic, military and socio-cultural life from the 13th century to the Timurid invasion. Taycu, the first known name of the Cankurbans family, served in the Mongolian state ranks. His son Emir Argun Aka also successfully performed the tasks given to him by the Mongols. Due to his success in his tasks, he was appointed as the governor of the Mongols’ lands west of Seyhun in H 641 (M 1243). After this appointment, Emir Argun Aka established a semi-independent administration in a wide geography, with Radkan being the center. After Argun Aka’s death, his son Nawruz came to forefront in the Cankurbans family and he rebelled against Gazan Khan in order to take his father’s place in the Ilkhanid State agencies. With the forgiveness of Gazan Khan, he succeeded to become one of the best orders of Gazan Khan. The administration of the regions that previously belonged to his father was also assigned to him. Nawruz, whose influence increased in the Ilkhanid State, was murdered on 23 Shawwal 696 (14 August 1297) due to the jealousy of other bureaucrats.

Anahtar Kelimeler

Argun Aka, Ilkhanate, Iran, Khorasan, Nawruz

Kaynakça

• Albayrak, R. (2013). Türklerin İranı. Berikan Yayınları.
• Aştiyanî, A. (1388). Tarih-i Moğol. İntişarat-ı Emir-i Kebir.
• Aylar, M. (2017). “Cüveyni Ailesi ve Haşhaşiler’in Sonuna Kadar Ata Melik Cüveyni”, İraniyat Dergisi, 2(1), 23-43. [Crossref]
• Barthold, W. (1977). Kalmuklar. İA. C.VI. Milli Eğitim Basımevi.
• Benaketi, F. D. (1378). Tarih-i Benaketi. (haz. C. Şiar). Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferengi.
• Bilgin, O. (1993). “Cüveynî”, “Atâ Melik”. TDV İslam Ansiklopedisi, VIII.
• Bosworth, C. E. (1994). The History of The Saffarids of Sistan and The Maliks of Nimruz (247/861 - 949/1542-3). Manchester University.
• Boyle, A. (1968). Dynastic and Political History of The Il-Khans. The Cambridge History of Iran Volume 5. Cambridge at the University Press. [Crossref]
• Coşkun, D. (2020). Kert Hanedanlığı. Kitabevi Yayınları.
• Ata Melik Cüveynî. Tarih-i Cihan Güşa. (Çev. M. Öztürk). 2013. TTK. (XIII. yüzyıl).
• Danuu, A. (2016). İlhanlı Devleti’nde Vezaret. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi.
• Dayı, Ö. (2017). “İran Moğollarında Bitikçilik”. SOBİDER, 11, 192-208. [Crossref]
• Durmuşoğlu, K. (2019). “Abaka Han Dönemi (1265-1282) İlhanlılar’da Dış Siyaset”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 65, 221-244. [Crossref]
• Ebul Fazl Hatıbî. (1399). “Argun Aka”. Merkez-i Dairetü’l-Maarif Bozorg-i İslami, Online Edition. [Crossref]
• Erdem, İ. (1997). Olcaytu Han Devrinde Horasan’da İlhanlı-Çağataylı Mücadeleleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(3), 106-112. [Crossref]
• Grousset, R. (1890). Bozkır İmparatorluğu. Ötüken Yayınları.
• Hafız Ebru. (1958). Penç Risale-i Tarihi. Ez Neşriyat-ı Ferhangestan-i Ulum Çekoslovaki.
• İbn Arabşah. Acâibu’l-Makdûr, (Çev. A. Batur). 2012, Selenge Yayınları. (XV. yüzyıl).
• Jackson, P. (2011). Argun Aka. Encylopaedia Iranica, Online Edition. 401-402. https://iranicaonline.org/articles/argun-aqa-a-mongol-administrator-in-i¬ran-d-1275
• Kafalı, M. (1992). “Barak Han”. TDV İslam Ansiklopedisi, V.
• Karatayev, O. (2014). Kırgızlar ve Oyratlar: Çoraslar-Cungar Adı Nerden Gelmiştir? Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergisi, 1(23), 130-142. [Crossref]
• Kazvinî. Tarih-i Güzide. (Çev. M. Öztürk). 2018,TTK. (XIV. yüzyıl).
• Merville, C. (1990). “Padishah-i Islam: The conversion of Sultan Mahmud Ghazan Khan”. Pembroke, 1, 195-177.
• Özgüdenli, O. (2009). Gazan Han ve Reformları (1295-1304). Kaknüs Yayınları.
• Reid, J. (1984). “The Ju’ün-i Qurban Oirat clan in The Fourteenth Century”. Journal of Asian History, 18 (2). 189-200.
• Reşidüddin. Câmiu’t-Tevârih İlhanlılar Kısmı, (Çev. İ Aka vd.). 2013, TTK. (XIV. yüzyıl).
• Rüstemî, F. (1396). “Nakş-ı Umeray-ı Oyratî der Münasebet-i Siyasi İlhanân”. Fasılname-i İlmi- Pezuheşi Tarih-i islam ve İran Danişgâh-ı Ez-Zohra, 35(125), 82-106.
• Spuler, B. (1957). İran Moğolları. (çev. C. Köprülü). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sümer, F. (1989). “İlhanlı Hükümdarlarından Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celâyir”. Belleten, 53(206), 175-197.
• Şahsi, R. (2020). XIX. Yüzyılda Hazar Ötesi Türkmenlerinin Siyasi, Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapısı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi.
• Şeşen, R. (2001). İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tokuş, Ö. (2017). “Moğol Hâkimiyetinde Anadolu ve Anadolu’da Moğol Noyanlarının İsyanları”. TDA, 117(230), 177-208. [Crossref]
• Vambery, A. (1864). Travels in Central Asia: Being the Account of a Journey from Teheran Across the Turkoman Desert on the Eastern Shore of the Caspian to Khiva, Bokhara, and Samarcand. John Murray.
• Vassaf (1346). Tarih-i Vassaf. (haz. A. Ayeti). İntişarat-ı Bonyad-ı Frengi İran.
• West, B. A. (1967). “Oirats”. Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Facts on File
• Yuvalı, A. (1994). İlhanlılar Tarihi. Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Yücel, M. U. (2001). “Kalmuklar”. TDV İslam Ansiklopedisi, 24.