Socio-Economic Structure and Law in the City of Serai (Sarajevo) in the Mid-XVI Century

Yıl 2022, Sayı: 74, 360 - 370, 29.05.2022

İbrahim Etem Çakır

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4613

Öz

Saraybosna (Sarajevo) is expressed as Sarajevo in Slavic languages, Bosnian, and Western literature; Serai plain, Serai township, Serai, Saray Bosna, or Bosna Serai (Bosnasaray) in Ottoman Turkish. Ottomans first occupied the town Hodidjed close to today’s city during the sovereignty of Murad II. Hodidjed and its surrounding with Serai Plain were taken under command of Ottoman Empire during this period. Sarajevo became a Turkish and Islamic city with Islamic-Ottoman social complexes constructed and foundations established here by Gazi Hüsrev-Beg in the XVI century. Serai was the centre of Bosnian brigade in this time. Centre of the sanjak was moved to Banja Luka in the mid-XVI century due to military reasons.
This study involved information regarding social and economic status of the city Serai, muslim and non-muslim relations, and practices of law in mid-XVI century. Particularly kadi registry of 1556-1558 kept in the Library of Gazi Hüsrev-Beg were used as main source. This book is among the oldest extant seriyye (court) records of the township Serai.

Anahtar Kelimeler

Economy, Kadi Registry, Law, Sarajevo, Serai, Society

XVI. Yüzyılın Ortalarında Saray (Saraybosna) Şehrinde Sosyo-Ekonomik Yapı ve Hukuk

Öz

Saraybosna; Slav dillerinde, Boşnakça’da ve Batı literatüründe Sarajevo, Osmanlı Türkçesi’nde Saray ovası, Saray kasabası, Saray, Saray Bosna veya Bosna Sarayı (Bosnasaray) adlarıyla geçer. Osmanlılar ilk olarak II. Murad döneminde bugünkü şehrin yakınındaki Hodidjed kasabasını ele geçirdiler. Hodidjed ve çevresi, Saray Ovası ile beraber bu dönemde Osmanlı idaresi altına girdi. XVI. yüzyılda Gazi Hüsrev Bey tarafından burada inşa edilen külliye ve kurulan vakıflarla Saraybosna bir Türk-İslam şehri haline geldi. Saray, bu dönemde Bosna livâsının merkezi durumundaydı. XVI. yüzyılın ortalarında askeri nedenlerden dolayı sancağın merkezi Banyaluka’ya (Banja Luka) taşındı.
Bu incelemede XVI. yüzyılın ortalarında Saray şehrinin sosyal ve ekonomik durumu, müslim-gayrimüslim ilişkileri ve hukuk uygulamaları hakkında bilgilere yer verilmiştir. Ana kaynak olarak, Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nde muhafaza edilen 1556-1558 tarihli kadı sicili kullanılmıştır. Bu defter, Saray kazâsının günümüze ulaşan en eski tarihli şer‘iyye sicilleri arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ekonomi, Şer, Hukuk, Saraybosna, Saray, Toplum

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları- Saraybosna Şer‘iyye Sicili (SŞC): Gazi Husrev-Begova Biblioteka (GHB) 88 H.963-965/ M.1556-1558.
• Yayınlanmış Eserler-Abacı, N. (2001). Bursa Şehrinde Osmanlı Hukukunun Uygulanması (17. Yüzyıl). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Acar, H. İ. (2007). Nişan, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIII, 152-154.
• Akgündüz, A. (1991). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri (Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnâmeleri), III. FEY Vakfı Yayınları.
• Aktan, H. (1992). İslâm Aile Hukuku, Sosyal Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, II. 1992, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 396-433.
• Aruçi, M. (2009). Saraybosna, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVI, 128-132.
• Aydın, M. Â. (2003). Mehir, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVIII, 389-391.
• Aydın, M. Â. (1985). İslâm-Osmanlı Aile Hukuku. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (1998). Hidane, TDV İslâm Ansiklopedisi, XVII, 467-471.
• Boskov, V., & J. Samic. (1979). Turski dokumenti o slovenačkom robiju u Sarajevu U 16. Vijeku, Zgodovinski Časopis Historical Review, XXXIII, 5-12.
• Cin, H. (1976). Eski Hukukumuzda Boşanma. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Çakır, İ. E. (2015). 16. Yüzyılda Ayntâb Şehri. Yeditepe Yayınları.
• Çakır, İ. E. (2014). Zimmî Kadınlar Kadı Mahkemesinde: Sofya XVII. Yüzyıl, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, XXI, 41-66.
• Darkot, B. (2001). Bosna-Saray, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, II, 735-736.
• Djurdjev, B. (1992). Bosna-Hersek, TDV İslâm Ansiklopedisi, VI, 297-305.
• Emecen, F. (1992). Bosna Eyaleti, TDV İslâm Ansiklopedisi, VI, 296-297.
• Erbay, C. (2006). Nafaka, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII, 282-285.
• Evliya Çelebi. (2014). Seyâhatnâme (V. ve VI. Cilt) İndeksli Tıpkıbasım. (haz: S. A. Kahraman), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Eyice, S. (1996). Gazi Hüsrev Bey Külliyesi, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIII, 454-458.
• Faroqhi, S. (2009). Orta Hâlli Müslümanlar 17. Yüzyılda Ankara ve Kayseri'de Ev Sahipleri ve Evler. Türkiye İş Bankası Yayınları.Gedikli, F. (1998). Osmanlı Şirket Kültürü XVI.-XVII. Yüzyıllarda Mudârebe Uygulaması. İz Yayıncılık.
• Gedikli, F. (2005). Yeni Bulunmuş Bir Bosna Mahkeme Defteri: Hicri 1203-1288 (1788-1871) Tarihleri Arasında Bosna’da Toplumsal Hayat, XIV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 9-13 Eylül 2002, Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Cilt, I. Kısım, Türk Tarihi Kurumu Yayınları, 569-600.
• Gül, A.R. (2005). Faizsiz Bankacılığın Dini Temeli Açısından Mudarabe ile Selef Yöntemlerinin Mukayesesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLVI(I), 43-83.
• Günay, V. (2003). Balkan Şehir Tarihleri Kaynağı Olarak Şer‘iyye Sicillerinin Envanter ve Kataloglarının Tespiti Hakkında, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/II, 71-82.
• İnalcık, H. (1942). Saray Bosna Şer‘iyye Sicillerine Göre Viyana Bozgunundan Sonraki Harp Yıllarında Bosna, Tarih Vesikaları, II/IX, 178-187.
• İnalcık, H. (2005). Türkler ve Balkanlar, Bal-Tam Türklük Bilgisi, III, Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi, 20-44.
• İnbaşı, M. & Kul, E. (2018). Balkanlarda Bir Türk Şehri Üsküp Fetihten XVIII. Yüzyıla Kadar. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnciciyan, L. & Andreasyan, H. D. (1974). Osmanlı Rumeli'si Tarih ve Coğrafyası. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, IV-V, 101-152
• Kahveci, N. (2007). İslâm Hukuku Açısından Nişanlılık. Rağbet Yayınları.
• Kallek, C. (2005). Mudârebe, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXX, 359-363.
• Karaman, H. (2007). Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku. (12. Baskı), Ensar Neşriyat.
• Kaya, S. (2007). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kur’an-ı Kerîm Meali. 2004, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Koçak, Z. (2018). Osmanlı Toplumunda Zimmî Kadınların Kadı Mahkemelerini Kullanma Pratiği: Vidin Örneği (1700-1750). Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, VII, 167-210. [Crossref]
• Koçak, Z. (2019). Manastır'da Hukuk ve Adalet Uygulamaları (1700-1730). Gece Kitaplığı.
• Koçak, Z. (2021). Ayntab Mahkemesinde Kadınların Hak Arama Mücadelelerine Dair Bazı Değerlendirmeler (1600-1650). Gaziantep Üniversitesi Ayntab Araştırmaları Dergisi, IV, 15-36.
• Nagata, Y. & Nagata M. (1999). Saraybosna Şer‘iyye Sicilleri Üzerinde Bir İnceleme, XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 12-16 Eylül 1994, Kongreye Sunulan Bil¬diriler. Türk Tarih Kurumu Yayınları, III, 691-724.
• Okiç, M. T. (1996). Gazi Hüsrev Bey, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIII, 453-454.
• Oruç, H. (2005). 15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı, OTAM-Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, XVIII, 249-271. [Crossref]
• Oruç, H. (2012). Saraybosna Vakıfları (16. Yüzyıl Sonları- 19.Yüzyıl İlk Yarısı), Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 67-88.
• Oruç, H. (2009). Gazi Hüsrev Bey’in Saraybosna’daki Vakıfları. Belleten, 73, 645-670. [Crossref]
• Özkalp, E. (2005). Sosyolojiye Giriş. Ekin Kitabevi.
• Öztürk, O. (1973). Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İstanbul: İslamî İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri, II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Pelidija, E. & Emecen F. (2000). Îsâ Bey, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, 475-476.
• Schweigger, S. (2004). Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581. (çev. S. T. Noyan), Kitap Yayınevi.
• Yardımcı, M. E. (2006). 15. ve 16. Yüzyıllarda Bir Osmanlı Livası Bosna. Kitap Yayınevi.
• Zlatar, B. (2012). XV. ve XVI. Yüzyıl Saraybosna Vakıfları, Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Vakıflar Genel Mü¬dürlüğü Yayınları, 57-61.