Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Hukuk Anlayışının Kurumsallaşması: Bâbıâli Hukuk Müşavirliği (İstişare Odası)

Yıl 2022, Sayı: 74, 382 - 392, 29.05.2022

Güven Dinç

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4562

Öz

Osmanlı Devleti’nin hukuk anlayışı Tanzimat döneminde değişmeye başladı. Bâbıâli bu dönemde Avrupalı devletlerin baskılarından kurtulmanın pratik bir çaresi olarak Avrupa kanunlarını örnek aldı. Osmanlı Devleti’nin Avrupa hukuk sistemine entegre olmasının bir sonucu olarak alanda uzman Avrupalı avukatlardan faydalanmaya başladı. Doğaçlama şekilde başlayan bu yöntem 1883 yılında Hariciye Nezareti’nde gerçekleştirilen değişimin parçası olarak Bâbıâli Hukuk Müşavirliği’nin kurumsallaşmasını sağladı.
İstişare Odası’nın çalışma sahası Hariciye Nezareti’nin karşılaştığı bir meseleyi daireye havale etmesiyle başlıyordu. Akabinde Oda’da antlaşmalara, kanunlara ve nizamnamelere göre gerekli hukukî değerlendirme yapılıp bildiriliyordu. Oda’nın personeli iki hukuk müşaviri, bir serhalife, bir veya iki mümeyyiz, beş sınıftan sayıları elliyi bulan muavinler ve iki evrak müdüründen oluşuyordu. Personel Müslüman, Rum ve Ermenilerden olabiliyordu. Serhalife Mustafa Bey Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne mezunu iken İstavraki Kiryakidi adlı bir muavin Heybeliada Rum okulunda okumuştu.
İstişare Odası’na sınavla personel alınabildiği gibi yoğun dönemlerde geçici personel de istihdam edilebiliyordu. Zaman zaman ihtiyaç duyulan personel için gazetelerde ilana çıkılıyordu. Görevlerinde başarılı olan personel taltif ediliyordu. Odanın fiziki bakımı için zaman zaman tamiratlar ve mefruşat yenilemeleri yapıldı. Personelin gelişimini sağlamak amacıyla bir kütüphane de teşkil edilerek Avrupa’dan kitaplar getirildi. Dış işlerinde yoğun bir işlerliği bulunan Bâbıâli Hukuk Müşavirliği sorunların çözümüne ve uluslararası hukuk anlayışının kurumsallaşmasına büyük katkılar sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kurumsallaşma, Hukuk, İstişare Odası, Osmanlı, Bâbıâli

Institutionalization of the Understanding of International Law in the Ottoman State: The Legal Consultancy of the Sublime Porte (The Office of Legal Counsel)

Öz

The Understanding of law in the Ottoman State began to change during the Tanzimat period. In this period, the Sublime Porte took European laws as an example as a practical solution of the oppression of European states. As a result of the Ottoman Empire’s integration into the European legal system, the Porte began to benefit from European lawyers. This method, which started as an improvisation, provided the institutionalization of the Sublime Porte's the Office of Legal Counsel as a part of the change in the Ministry of Foreign Affairs in 1883.
The Ministry of Foreign Affairs referred the issues to the Office of Legal Counsel. Subsequently, the necessary legal evaluation was made and reported in the Office according to the treaties, laws and regulations. The Office’s staff consisted of two legal counsel, a director, one or two examinant, fifty assistants, and two document managers. The staff of the office could be Muslims, Greeks and Armenians. Director Mustafa Bey graduated from the Mekteb-i Mülkiye-i Şahane, and Legal Counsel Assistants İstavraki Kiriakidi had studied at the Greek school in Heybeliada.
Personnel could be recruited to the Office of Legal Counsel by examination, as well as temporary personnel could be employed during busy periods. Advertisements could be made in the newspapers for the required personnel. Personnel of the Office who were successful in their duties were rewarded. For the physical maintenance of the room, repairs and furnishings were renewed from time to time. The Ministry of Foreign Affairs established a library in the Office for the development of the staff and brought books from Europe. The Office of Legal Counsel, which has an intense operability in foreign affairs, has made great contributions to the solution of problems and the institutionalization of the understanding of international law.

Anahtar Kelimeler

Institutionalization, Law, Office of Legal Consultancy, Ottoman, Sublime Porte

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), BOA, Bâbıâli Evrak Odası Belgeleri (BEO), 1032/77358, 1125/84371, 1161/87053, 1474/110549, 935/70080.
• BOA, Dahiliye Mektubi Kalemi Belgeleri (DH.MKT), 2354/56, 2615/101.
• BOA, Evkaf Defteri (EV.d) 28924., BOA, Hariciye Sicil-i Ahval Belgeleri (HR. SAİD), 4/12
• BOA, Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Belgeleri (HR.HMŞ.İŞO), 101/11, 101/34, 101/8, 102/22, 102/23, 103/26, 103/66, 103/8, 105/37, 105/38, 105/41, 105/49, 108/29, 108/40, 108/55, 109/10, 166/4, 169/23, 180/2, 187/44, 188/49, 204/86, 96/6.
• BOA, Hariciye İrade Belgeleri) (HR.İD), 1827/65., BOA, Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Belgeleri (HR.MKT), 376/10, 573/56.
• OA, Hariciye Nezareti Siyasi Belgeleri (HR.SYS), 1899/3., BOA, Hariciye Nezareti Tercüme Odası Belgeleri) (HR.TO), 1/63, 142/87 3/70, 418/177, 491/30, 565/43, 881/67,
• BOA, İrade-i Dahiliye Belgeleri (İ.DH), 1164/91031, 822/66285, 246/14649, 273/16550, 274/16642.
• BOA, İrade-i Hususi Belgeleri (İ.HUS), 115/63., BOA, İrade-i Meclis-i Mahsus Belgeleri (İ.MMS), 65/3075.
• BOA, Mabeyn-i Hümayun İrade Belgeleri (MB.İ), 79/131., BOA, Şura-yı Devlet Belgeleri (ŞD), 283/12, 2967/5.
• BOA, Yıldız Arşivi Resmi Maruzat Belgeleri (Y.A.RES), 50/42., BOA, Yıldız Arşivi Dahiliye Nezareti Maruzat Belgeleri (Y.PRK.DH), 1/44.
• BOA, Yıldız Arşivi Maliye Nezareti Maruzat Belgeleri (Y.PRK.ML), 6/47.
• Devlet-i Aliyye-i Hâriciyye Nezâret-i Celîlesi Sâlnâmesi, I, 1301.
• Akyıldız, A. (1999). II. Abdülhamit’in Çalışma Sistemi, Yönetim Anlayışı ve Bâbıâliyle (Hükümet) İlişkileri. Osmanlı, 2, 286-297.
• Akyıldız, A. (2004). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İletişim Yayınları.
• Balcı, S. (2008). Osmanlı Devleti’nde Modernleşme Girişimlerine Bir Örnek: Lisan Mektebi. Tarih Araştırmaları Dergisi, XLIV, 77-98.
• Bozkurt, G. (1996). Batı Hukukunun Türkiye'de Benimsenmesi, Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti'ne Resepsiyon Süreci (1839-1939). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ceylan, A. (1998). Türk Hukuk Tarihinde Meşveret Düşüncesi ve Uygulaması. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi.
• Çakmak, A. (2020). Hariciye Nezareti (1836-1924). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi.
• Engin, V. (2005). II. Abdülhamit ve Dış Politika. Yeditepe Yayınları.
• Findley, C. V. (1997). Hariciye Nezareti. TDV İslâm Ansiklopedisi, XVI, 178-180.
• Findley, C. V. (2014). Osmanlı İmparatorluğu'nda Bürokratik Reform, Babıâli (1798-1922). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Genell, A. M. (2018). The Well-Defended Domains: Eurocentric International Law and the Making of the Ottoman Office of Legal Counsel. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, III(II), 255-275.
• Göyünç, N. (1997). Osmanlı İktidarının Temel Unsurlarında Örf-Gelenek. İlmi Araştırmalar, V, 157-165.
• İnalcık, H. (1958). Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfî - Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, XIII(II), 102-126.
• Kılıç, M. (2009). Osmanlı Hariciyesinde Gayrimüslimler (1836-1876). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koyuncu, N. (2012). Hukuk Mektebinin Doğuşu. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XVI(III), 163-183.
• Kuneralp, S. & Öktem, E. (2012). Chambre des Conseillers Légistes de la Sublime Porte. Isis Press.
• Lewis, B. (1982). Meşveret. Tarih Enstitüsü Dergisi, XII, 775-782.
• Mumcu, A. (1986). Hukuksal ve Siyasal Karar Organı Olarak Divan-ı Hümayun. Birey ve Toplum Yayınları.
• Mutlu, C. (2015). Osmanlı'da Bir Ermeni Hariciye Nazırı Gabriel Noradunkyan Efendi. Gündoğan Yayınları.
• Pazarcı, H. (1999). Dışişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirliği: Gelişimi ve Rolü. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç Sempozyumu (ed. İsmail Soysal), 693-705.
• Velidedeoğlu, H. V. (1940). Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat. Tanzimat I, 139-209.
• Yüksel, A. (2014). Osmanlı Devlet Dairelerinde Mesai Kavramı ve Uygulaması (18.-20. Yüzyıllar). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XVI (I), 19-49.
• Türkiye Cumhuriyet Dışişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirleri. http://www.mfa.gov.tr/hukuk-musavirleri.tr.mfa