İşgal İstanbul’unda Ayasofya’nın Statüsü Meselesi

Yıl 2022, Sayı: 74, 401 - 408, 29.05.2022

Can Eyüp Çekiç

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.221650

Öz

Bu makale, Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında fiilen işgal kuvvetleri kontrolü altına giren İstanbul’da Ayasofya’nın kimliği ve geleceği üzerine farklı gruplar tarafından ortaya konulan fikirlere odaklanıyor. Makale, Türkler ve Müslümanlar açısından Paris Barış Görüşmelerinin olumlu sonuç vermediği, Osmanlı’nın, İstanbul’un geleceğinin belirsiz olduğu bir dönemde, imparatorluk bünyesinde bulunan farklı inanç ve kökenden olan grupların birbirinden farklı taleplerini Ayasofya örneğinde tartışıyor. Makalede, İstanbul Rum cemaatinin, Patrikhanenin, İngiliz Yüksek Komiserliğinin, Osmanlı Hükümetinin, Türk milliyetçilerinin, İngiliz milletvekillerinin, Hindistan Müslümanlarının, Anglikan Kilisesinin ve hatta mimarlık tarihçilerinin de katıldığı Ayasofya’nın kimliği tartışmalarının ne kadar çok boyutlu ve zengin olduğu vurgulanıyor. İkinci olarak, İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiserliği Evrakı, İngiliz Dışişleri Ofisi Arşivi, İngiliz askerlerin özel evrakı, İngiltere Hindistan Bürosu Evrakı, İngiltere Parlamentosu Kayıtları gibi genel olarak işgale, özel olarak da İstanbul ve Ayasofya hakkındaki planlara farklı açılardan bakan memurların yazışmaları yoluyla, konu üzerine yekpare bir İngiliz politikasının olmadığı iddia ediliyor. Son olarak makale, Ayasofya’nın kimliği ve geleceği üzerinden yapılan ideolojik tartışmalar üzerinden emperyalizm, milliyetçilik ve din ilişkisine odaklanıyor. Bu ilişki ve karşıtlıkların, Birinci Dünya Savaşı sonrası kurulan yeni düzende nasıl yeni birer saldırı ve direniş alanı yarattığını ortaya koyan makale, o dönemde gücünün doruğunda olduğu iddia edilegelen İngiliz emperyalizminin ne kadar kırılgan ve retrospektif olarak bakıldığında 1920’lerde ortaya çıkacak olan yeni popüler ideolojiler karşısında ne kadar hazırlıksız olduğunu göstermeye çalışıyor.

Anahtar Kelimeler

İngiliz Dış Politikası, Ayasofya, Hint Müslümanları, İstanbul’un İşgali, Osmanlı-Rum Cemaati

Question of the Status of Hagia Sophia in Occupied Istanbul

Öz

This article focuses on different arguments by various groups on the issue of the identity and future of Hagia Sophia in occupied İstanbul. It discusses diverse requests on the issue made by the Ottomans from different religious and national backgrounds in times when the Paris Peace Conference failed to satisfy Turkish and/or Muslim claims and the future of both the Empire and İstanbul was uncertain. It emphasizes that how far the debate on Hagia Sophia between the Ottoman-Greek Society, the Patriarchate, British High Commission, the Ottoman Government, Turkish nationalists, British MPs, Indian Muslims, the Anglican Church and even architectural historians is prolific and multi-dimensional. Second, based on the records of British Parliament, High Commission in İstanbul, Foreign Office, private papers of British soldiers, India Office papers written from different perspectives and motives, it argues that there was no unique British policy for on the issue. Last, based on ideological discussions on the identity and future of Hagia Sophia, it focuses on the relationship between imperialism, nationalism and religion. By exposing the ways in which these relations and antagonisms created spheres of aggression and resistance in the ‘New Order’, it tries to demonstrate the so-called inexpugnable strength of British imperialism especially after the First World War was indeed fragile and unprepared for forthcoming popular ideologies of 1920s.

Anahtar Kelimeler

British Foreign Policy, Hagia Sophia, Indian Muslims, Occupation of Constantinople, Ottoman-Greek Society

Kaynakça

• British Library, India Office Records, L/PS/11/169., British Library, India Office Records, L/PS/11/795., King’s College, Liddell Hart Military Archives, GB0099 KCLMA Codrington.
• National Archives, CAB 21/139., National Archives, FO 608/87., National Archives, FO 608/111., National Archives, WO 33/952., National Archives, WO 158/933.
• Akan, E. (2020). “Ayasofya Camisi’nin Müzeye Çevrilmesi Üzerine bir Araştırma”. Türk Dünyası Araştırmaları, 125(247), 313-328.
• Gedikli, Ö. (2021). “Türk Şiirinde ‘Çarmıhtaki Mabet’ Ayasofya”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(76), 87-103.
• Geffert, B. (2006). “Anglican Orders and Orthodox Politics”. The Journal of Ecclesiastical History, 57 (2), 270-300.
• Goldstein, E. (1989). “Great Britain and Greater Greece, 1917-1920”. The Historical Journal, 32(2), 339-356.
• Herrin, J. (2010). Bizans: Bir Orta Çağ İmparatorluğunun Şaşırtıcı Yaşamı. İletişim.
• İşler, A. (2020). “Ayasofya’nın Tekrar Camiye Dönüştürülmesi Meselesi ve Fetih Kutlamaları (1950-1970)”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 301-307.
• Kıran, Y. S. (2020). “Hagia Sophia: Symbol of Peace and Diversity”. Insight Turkey, 22(3), 67-73.
• Özcan, A. (1997). Pan- Islamism: Indian Muslims, the Ottomans and Britain (1877-1924). Brill.
• Öztürkci, A. (2021). “Türkiye’nin 1930’lar Blok ve Pakt Politikaları Bağlamında Ayasofya’nın Müzeye Dönüştürülmesi”. Social Sciences Development Jour¬nal, 6(23), 1-15.
• Qureshi, N. (1999). Pan-Islam in British Indian Politics: A Study of the Khalifat Movement, 1918-1924. Brill.
• Rahimov, R. (2021). “The Geopolitics of Sacralization: Turkey’s Reversion of the Hagia Sophia”. Israel Journal of Foreign Affairs. 15(2), 273-287.
• Sofos, S. A. (2021). “Space and the Emotional Topography of Populism in Turkey: The Case of Hagia Sophia”. Cogent Social Sciences, 7(1), 1-15.
• Tecimer, C. (2021). “Recent Case: The Turkish Decision on Hagia Sophia”. Journal of Islamic Law, 2(1), 116-145.
• Volonakis, M. D. (1920b). Greece on the Eve of Resurrection. Hesperia Press.
• Volonakis, M. D. (1920b). Saint Sophia and Constantinople: History and Art. Hesperia Press.