Eşkâle Dayalı Kimliklendirmeden Kriminal Kimliklendirmeye: Osmanlı İç Güvenliğinde Biyometrik Unsurlar

Yıl 2022, Sayı: 74, 409 - 416, 29.05.2022

Okan Akbabaöz

https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.229021

Öz

Osmanlı Devleti’nde görülen Batılılaşma eğiliminin etkisiyle, özellikle Tanzimat sonrası güvenlik bürokrasisi ve hukuk sisteminde önemli yapısal ve işleyişsel değişimler yaşanmıştır. Polis teşkilatının Zabtiye Nezareti bünyesinde merkez ve taşrada askerden bağımsız hareket eden bir kurum haline gelmesi ve polisin bakanlık düzeyinde temsil hakkı Sultan II. Abdulhamid döneminde gerçekleşmiştir. Osmanlı polisinin müstakil bir yapıya kavuşması, kriminolojiye verilen önem açısından suç ve suçlular ile mücadelede mevcut uygulamaların gelişimine katkı sağlamıştır. Eşkâle dayalı kimliklendirmeden kriminal kimliklendirmeye geçen süreç ve adli tababet ile alakalı kriminal hususlar günümüz kolluk kuvvetlerine bağlı kriminal birimlerin ve Adli Tıp Kurumunun temellerini oluşturmuştur.Osmanlı Devleti, her alanda olduğu gibi güvenlik ve asayiş alanında da çağın gereklerini yerine getirmek için Avrupa’dan uzmanlar davet ederek kriminal kimlik tespitinde teşhis ve tasniflemeyi kolaylaştıran çalışmalar ile yeni yöntemlerin önünü açmıştır. Fotoğrafın eşkâle dayalı kimliklendirmede kullanımı, ardından Mesâha-i Ebdan yani antropometri tekniğinin uygulanması ve daktiloskopi (parmak izi) yöntemiyle kriminal kimliklendirmede önemli bir yol kateden Osmanlı güvenlik bürokrasisi, yeri geldiğinde adli tababete başvurarak tıp biliminden de faydalanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antropometri, Kriminoloji, Parmak İzi, Osmanlı Polisi, Fotoğraf

Biometric Elements in Ottoman Internal Security from Pattern Based Identification to Criminal Identification

Öz

With the effect of the Westernization trend in the Ottoman Empire, important structural and operational changes were experienced in the security bureaucracy and legal system especially after the Tanzimat..The police organization's becoming an institution that acts independently from the military in the center and in the provinces within the Ministry of National Police and the right of the police to represent at the ministerial level took place during the reign of Abdulhamid.Having an independent structure of the Ottoman police contributed to the development of current practices in the fight against crime and criminals in terms of the importance given to criminology. The process of passing from identity-based identification to criminal identification and criminal matters related to forensic medicine formed the basis of today's criminal units of law enforcement agencies and the Forensic Medicine Institute.The Ottoman Empire by inviting experts from Europe to fulfill the requirements of the era in the field of security and public order, as in every other field paved the way for new methods with studies that facilitate diagnosis and classification in criminal identification. The Ottoman security bureaucracy which made an important progress in criminal identification with the use of photograph in identification based on description, then the application of Mesâha-i Ebdan, that is, the application of anthropometry technique and the method of dactyloscopy (fingerprint), also benefited from medical science by resorting to forensic medicine when appropriate.

Anahtar Kelimeler

Anthropometry, Criminology, Fingerprint, Ottoman Police, Photograph

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BOA, Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 842/63143; 850/63694; 1112/83328; 1120/83937; 1139/85373; 1151/86256; 1163/87223; 1209/90641; 1245/ 93344; 1272/95381; 1357/101732; 1539/115406
• BOA, Emniyet-i Umûmiyye Müdüriyeti Memurîn Kalemi (DH. EUM. MEM), 248/10; 63/52, 21; 70/52; 84/45.
• BOA, Emniyet-i Umûmiyye Müdüriyeti Muhaberat ve Tensikat Kalemi (DH. EUM. MTK), 2/53.
• BOA, Dâhiliye Mektûbî Kalemi (DH. MKT), 94/16; 2114/113; 2212/8. BOA, Dâhiliye Nezareti Tesrî-i Muamelat (DH. TMIK. M), 100/7.
• BOA, Hususi (İ.HUS), 83/1318; 67/1316.. BOA, Dosya Usulü İradeler Tasnifi (İ.DUİT), 21/2.
• BOA, Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV), 74/52. BOA, Perakende Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik Maruzatı (Y. PRK. EŞA), 30/88.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. HR), 27/31; 27/83.
• BOA, Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS), 413/94. BOA, Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y. A. RES), 101/31.
• BOA, Zabtiye Nezareti ( ZB ), 45 / 27…. BOA, II. Düstur Birinci Tertib (Tertib-i Evvel), c. VIII.
• Süreli Yayınlar ve Gazeteler --- Polis Mecmuası, -----Takvim-i Vekâyi
• Alyot, H. (2008). Türkiye'de Zabıta: Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durum. Kozan Ofset.
• Baktıaya, A. (2011). “19. yüzyılda Teröre Karşı Uluslararası Güvenlik İş birliği Geliştirme Çabaları: 1898 Roma Konferansı”. 38. ICANAS-I, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, (10-15 Eylül 2007), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 305-323.
• Belgelerle Türk Polis Tarihi I. (2012). Emniyet Genel Müdürlüğü Arşiv ve Dokümantasyon Dairesi Başkanlığı, 8-9.
• Bingöl, S. (2004). 1829 İstanbul Nüfus Sayımı ve Tophane Kasabası. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Bingöl, S. (2010). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Mahkemelerinde Adli Tıp Uygulamaları”, XV. Türk Tarih Kongresi Bildirileri IV (II), 1351-1363.
• Bingöl, S. (2011). “Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan Sonra Kriminal Kimlik Tespit Yöntemlerine Dair Notlar ve Belgeler”, Belleten, LXXV(274), 845-879. [Crossref]
• Cole, S. A. (2006). Şüpheli Kimlikler. Suçlu Fotoğraflarından ve Parmak İzlerinden Genetik Çağına, Suçlu Tanımlaması ve Tarihi. (çev. E. Türay), Oğlak Yayınları.
• Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çadırcı, M. (1993). “Tanzimat Döneminde Çıkarılan Men-i Mürûr ve Pasaport Nizamnameleri”, TTK Belgeler, XV(19),169-181.
• Demirtaş, M. (2017). “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında İstanbul’da Kamu Düzenini Bozan Gruplara Karşı Yürütülen Mücadele”. Belleten, LXXXI(291), 481-524.[Crossref]
• Gül, A. (2013). “Osmanlı Taşrasında Suç ve Suçlular (1919 Ocak Ayı Erzincan Sancağı Örneği)”. Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XVII(1-2), 1-29.
• Gülmez, M. (1983). “Polis Örgütünün İlk Kuruluş Belgesi ve Kaynağı”. Amme İdaresi Dergisi, 16(4), 3-15.
• Küçük, C. (1993). “Cerîde Nezâreti”. TDV İslam Ansiklopedisi, VII, 409-410.
• Kütükoğlu, M. S. (2006). “Mürûr Tezkiresi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, 60-61.
• Sarıyıldız, G. (2009). “Osmanlı Bürokrasisinde Fotoğraflı Belge Kullanımı ve Parmak İzi Uygulaması”. İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 47, 183-208.
• Sarıyıldız, G. (2017). “Osmanlı'da Asayiş ve İç Güvenlik: Men-i Mürûr Nizamından Kriminal Kimliklendirmeye”. Türk Polis Tarihinin Kökenleri. (ed. Y. Yiğit), Polis Akademisi Yayınları, 399-419.
• Sönmez, A. (2005) “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24(37), 259-275.
• Şahin, E. (2001). 1907'den 2000'e Polis Okulları. Emniyet Genel Müdürlüğü Basımev
• Şahin, E. (2010). “Osmanlı'dan Cumhuriyete Türk Polisinin Eğitimi”. Çağın Polisi Dergisi, 9(98), 19-22.
• Turna, N. (2014). “Osmanlı İstanbul’unda İç Pasaport: Mürûr Tezkiresi”. II. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu (27-29 Mayıs 2014) Bildirileri Kitabı. (ed. F. M. Emecen, A. Akyıldız, E. S. Gürkan), İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi -İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 389-403.
• Van, N. (2012). İstanbul Polis Müdüriyet-i Umûmiyesi; Kuruluşu, Teşkilâtı ve Faaliyetleri (1909-1918). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Yaşar, A. (2013). “İstanbul Hanları: 18. Yüzyıl Sonu ve 19. Yüzyıl Başı”, I. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu (29 Mayıs-1 Haziran 2013) Bildirileri Kitabı. (ed. F. M. Emecen, A. Akyıldız, E. S. Gürkan), İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi-İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 511-524.