Anadolu Yaban Koyunu (Ovis gmelini anatolica) ve Akkaraman Koyununun (Ovis aries) Kafa Kemikleri Üzerinde Karşılaştırmalı Makro-Anatomik Araştırma

Yıl 2009, Cilt: 4 Sayı: 3, 147 - 162, 08.03.2010

Hakan Yalçın , Sefa Lök

Öz

Sunulan araştırmada Anadolu yaban koyunu (n=16, ♀ ve n=4, ♂) ve Akkaraman koyununa (n=25, ♀) ait kafa kemikleri makro-anatomik olarak karşılaştırıldı. Ayrıca, araştırmadan elde edilen yeni verilerle evcilleştirme olayı arasındaki muhtemel ilişkiler değerlendirildi. Bu çalışmada, her iki türe ait kafa kemikleri morfolojik olarak çok sayıda benzer özellikler göstermekteydi. Öte yandan, her iki türün kafa kemiğinin dorsal ile ventral yüzü ve cavum cranii’deki bazı anatomik oluşumlar incelendiğinde, aralarında bazı makro-anatomik farklılıklar da gözlendi. Özellikle ventral yüzdeki morfolojik farklılıkların sayısının daha fazla olduğu tespit edildi. Dorsal yüzde, fossa lacrimalis externa’nın yaban koyununda daha çukur olduğu gözlendi. Orbita yapısı yabani formlarda daha büyük olarak belirlendi. Proc. rostralis’in anterior uzantısı Akkaraman koyunlarında biraz daha anterio-ventral yönde eğimliydi. Tuber faciale ise Akkaraman koyunlarında çok daha belirgindi. Ventral yüzde, bulla tympanica yabani formlarda daha büyüktü. Fossa mandibularis evcil örneklerde biraz daha çukurdu. Facies articularis Akkaraman koyunlarında daha dış bükey, yaban koyunlarında ise daha düzdü. Akkaraman koyunlarında for. ovale ve for. sphenopalatinum, yabani koyunlarda ise for. orbitorotundum daha büyüktü. Kafa kemiklerinin cavum cranii yüzünde ise özellikle pars petrosa’nın yaban koyunlarında daha büyük olması dikkat çekiciydi. Bunun yanında, yine cavum cranii içerisinde, en belirgin ve dikkat çeken morfolojik özellik ise crista tentorica’nın morfolojisiydi. Bu anatomik crista, Akkaraman koyunlarında daha keskindi ve yay tarzında bir şekle sahipti.

Anahtar Kelimeler

Akkaraman koyunu, Anadolu yaban koyunu, Anatomi, Kafa kemiği

Kaynakça

• Akmaz A., Tekin ME., Tepeli C., Kadak R., 2000. Alman siyah başlı x Akkaraman ve Hampshire down x Akkaraman melezi (F1 ve G1) erkek kuzuların besi performansı ve karkas özellikleri. Turk J. Vet. Anim Sci, 24, 7-15.
• Albayrak İ., Pamukoğlu N., Kaya MA., 2007. Bibliography of Turkish even-toed ungulates (Mammalia: Artiodactyla). Mun. Ent. Zool., 2, 1, 143-162.
• Altıoğlu A., 2007. Adana ili Tufanbeyli İlçesi Köylerinde Koyun Yetiştiriciliğinin Karakterizasyonu. Y. Lisans Tezi, Çukurova Üniv. Fen Bil. Enst., Adana.
• Arıhan O., 2000. Population Biology, Spatial Distribution and Grouping Patterns of the Anatolian Mouflon Ovis gmelinii anatolica Valenciennes, 1856. Msc Thesis, METU Fen Bil. Enst., Ankara.
• Bruford MW., Bradley DG., Luikart G., 2003. DNA markers reveal the complexity of livestock domestication. Nat. Rev. Genet., 4, 900-910.
• Bunch TD., Wu C., Zhang YP., Wang S., 2006. Phylogenetic analysis of snow sheep (Ovis nivicola) and closely related taxa. J. Hered., 97, 21-30.
• Çelik M., 2004. Radyotelemetri ve Gözlem Araçları Kullanarak Anadolu Yaban Koyunlarının (Ovis gmelinii anatolica) Bazı Davranış Özelliklerinin Araştırılması. Doktora Tezi, Selçuk Üniv. Sağ. Bil. Enst., Konya.
• Coşkun B., Şeker E., İnal F., 1997. Yemler ve Teknolojisi. Selçuk Üniv. Vet. Fak., Yay., Konya.
• Davis SJM., 1993. The Zoo-Archaeology of Sheep and Goat in Mesopotamia. In “Domestic animals of Mesopotamia part I”, Ed., N. Postgate, Bulletin on Sumerian Agriculture 7, 1-7.
• Dedeoğlu Ö., 2001. Anadolu Yaban Koyunu (Ovis orientalis anatolica) ile Evcil Koyunların (Ovis aries) Baş İskeleti ve Diş Yapılarının Karşılaştırılması. Y. Lisans Tezi, Sel. Üniv. Fen Bil. Enst., Konya. Dursun N., 2002. Veteriner Anatomi I, II, III. Medisan Yay., Ankara.
• Guo J., Du LX., Ma YH., Guan WJ., Li HB., Zhao QJ., Li X., Rao SQ., 2005. A novel maternal lineage revealed in sheep (Ovis aries). Anim. Genet. 36, 331-336.
• Handley LJL., Byrne K., Santucci F., Townsend S., Taylor M., Bruford MW., Hewitt GM., 2007. Genetic structure of European sheep breeds. Heredity, 99, 620-631.
• Hiendleder S., Kaupe B., Wassmuth R., Janke A., 2002. Molecular analysis of wild and domestic sheep questions current nomenclature and provides evidence for domestication from two different subspecies. Proc. Biol. Sci., 269, 893904.
• Hiendleder S., Mainz K., Plante Y., Lewalski H., 1998. Analysis of mitochondrial DNA indicates that domestic sheep are derived from two different ancestral maternal sources: no evidence for contributions from Urial and Argali sheep. J. Hered., 89, 113-120.
• Hiendleder S., Phua SH., Hecht W., 1999. A diagnostic assay discriminating between two major Ovis aries mitochondrial DNA haplogroups. Anim. Gen., 30, 3, 211213.
• ICZN, 1999. International code of zoological nomenclature, international commission on zoological nomenclature. 4th ed., Pub. by the Ed Com the Natural History Museum, Cromwell Road, L Cromwell Road, London SW7 5BD, UK.
• Kaya MA., 1989. Bozdağ (Konya)'da Yaşayan Anadolu Yaban Koyunu Ovis orientalis anatolica (Mammalia: Artiodactyla)'nın Biyolojisi. Doktora Tezi, Selçuk Üniv. Fen Bil. Enst., Konya.
• Kaya MA., 1991. Bozdağ’da yaşayan Anadolu yaban koyununun morfolojisi, ağırlık artışı, boynuz ve diş gelişimi. J. Zool., 15, 135-149.
• Kaya MA., Bunch TD., Konuk M. 2004. On Konya wild sheep, Ovis orientalis anatolica, in the Bozdag protected area. Mammalia, 68, 2-3, 229-232.
• Kaya MA., Çelik M. 2008. Bozkırın Cerenleri, Anadolu Yaban Koyunları (Ovis gmelini anatolica). İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Konya Postası, Konya, 1-96.
• Kırıkçı K., Zamani A., Durakbaşı G. 2003. Konya yaban koyununun (Ovis orientalis Spp.) kromozomları üzerinde bir çalışma. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 27, 281-283.
• Koban E., 2004. Genetic Diversity of Native and Crossbreed Sheep Breeds in Anatolia. PhD Thesis, METU Fen Bil. Enst. Ankara.
• Marinis AMD., Asprea A., 2006. How did domestication change the hair morphology in sheep and goats? Hum. Evol., 21, 139-149.
• Martin LA., Russell N., 1997. Surface material: Animal bone and worked bone. In “On the Surface: Çatalhöyük 199395”, Ed., I Hodder 199-214, Cambridge/London: McDonald Institute & British Institute of Archaeology at Ankara.
• May NDS. 1964. The Anatomy of the Sheep. 2nd ed. Brisbane: University of Queensland Press., Australia, 1-369. Mead JI.,Taylor LH., 2005. New Species of Sinocapra (Bovidae, Caprinae) from the
• Lower Pliocene Panaca Formation, Nevada, USA. Palaeontol. Electron. 8, 1– 20. Meadows JRS., Cemal I,. Karaca O., Gootwine E., Kijas JW., 2007.
• Five ovine mitochondrial lineages identified from sheep breeds of the Near East. Genetics, 175, 1371-1379.
• NAV, 2005. Nomina anatomica veterinaria, international committee on veterinary gross anatomical nomenclature. 5th ed., Pub. by the Ed. Com. Hannover, Columbia, Gent, Sapparo, USA.,
• Payne S., 1973. Kill-off patterns in sheep and goats: The mandibles from Asvan Kale. J. Anatolian Studies, 23, 281-303.
• Payne S., 1985. Animal bones from Aşikli Höyük. J. Anatolian Studies, 35, 109122.
• Pedrosa S., Uzun M., Arranz J., Gutiérrez-Gil B., Primitivo FS., Bayón Y., 2005.
• Evidence of three maternal lineages in Near Eastern sheep supporting multiple domestication events. Proc. Biol. Sci., 272, 2211–2217.
• Perkins JrD., 1973. The beginnings of animal domestication in the Near East. Amer. J. Archaeol., 77, 279-282.
• Ryder ML., 1981. A survey of European primitive breeds of sheep. Ann. Genet. Sel. Anim., 13, 381-418.
• Schaffer WM., Reed CA., 1972. The coevolution of social behavior and cranial morphology in sheep and goats (Bovidae, caprini). Ed., P.W. Williams, Pub. Field Museum of Natural History, Fieldiana Zoology, No: 1146, 61, 1-88.
• Scherf B., 2000. World Watch List for Domestic Animal Diversity. 3rd ed., Pub. FAO, Rome.
• Sezen Z., 2000. Population Viability Analysis for Reintroduction and Harvesting of Turkish Mouflon Ovis gmelinii anatolica. Msc Thesis, METU Fen Bil. Enst., Ankara.
• Sezen Z., Akaçakaya HR., Bilgin CC. 2004. Turkish mouflon (Ovis gmelinii anatolica) in central Anatolia: population viability under scenarios of harvesting for trophy. In “Species Conservation and Management: Case Studies”. Eds., “HR Akcakaya, MA Burgman, O Kindvall, CC Wood, P Sjögren-Gulve, JS Hatfield, MA Lower Pliocene Panaca Formation, Nevada, USA. Palaeontol. Electron. 8, 1– 20.
• Meadows JRS., Cemal I,. Karaca O., Gootwine E., Kijas JW., 2007. Five ovine mitochondrial lineages identified from sheep breeds of the Near East. Genetics, 175, 1371-1379.
• NAV, 2005. Nomina anatomica veterinaria, international committee on veterinary gross anatomical nomenclature. 5th ed., Pub. by the Ed. Com. Hannover, Columbia, Gent, Sapparo, USA.,
• Payne S., 1973. Kill-off patterns in sheep and goats: The mandibles from Asvan Kale. J. Anatolian Studies, 23, 281-303.
• Payne S., 1985. Animal bones from Aşikli Höyük. J. Anatolian Studies, 35, 109122.
• Pedrosa S., Uzun M., Arranz J., Gutiérrez-Gil B., Primitivo FS., Bayón Y., 2005. Evidence of three maternal lineages in Near Eastern sheep supporting multiple domestication events. Proc. Biol. Sci., 272, 2211–2217.
• Perkins JrD., 1973. The beginnings of animal domestication in the Near East. Amer. J. Archaeol., 77, 279-282.
• Ryder ML., 1981. A survey of European primitive breeds of sheep. Ann. Genet. Sel. Anim., 13, 381-418.
• Schaffer WM., Reed CA., 1972. The coevolution of social behavior and cranial morphology in sheep and goats (Bovidae, caprini). Ed., P.W. Williams, Pub. Field Museum of Natural History, Fieldiana Zoology, No: 1146, 61, 1-88.
• Scherf B., 2000. World Watch List for Domestic Animal Diversity. 3rd ed., Pub. FAO, Rome.
• Sezen Z., 2000. Population Viability Analysis for Reintroduction and Harvesting of Turkish Mouflon Ovis gmelinii anatolica. Msc Thesis, METU Fen Bil. Enst., Ankara.
• Sezen Z., Akaçakaya HR., Bilgin CC. 2004. Turkish mouflon (Ovis gmelinii anatolica) in central Anatolia: population viability under scenarios of harvesting for trophy. In “Species Conservation and Management: Case Studies”. Eds., “HR Akcakaya, MA Burgman, O Kindvall, CC Wood, P Sjögren-Gulve, JS Hatfield, MA
• Taberlet P., Valentini A., Rezaei HR., Naderi S., Pompanon F., Negrini R., AjmoneMarsan P., 2008. Are cattle, sheep, and goats endangered species? Mol. Ecol., 17, 275-284.
• Taşbaş M., 1983. Yaban koyunu (Muflon-Ovis orientalis anatolica) ile yerli Karaman koyununun iskelet kemikleri üzerinde karşılaştırmalı makro-anatomik araştırmalar. Bölüm: I Ossa Trunci. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 30, 368388.
• TÜİK, 2009. Türkiye İstatistik Kurumu. http://www.tuik.gov.tr [Erişim: 01.06.2009]
• Twiss K., Demirergi A., Russell N., Martin L., Frame S., Pawłowska K., 2007. Çatalhöyük research project cultural and environmental materials reports, Çatalhöyük animal bones, hayvan kemikleri. Çatalhöyük 2007 Archive Report, Konya, 147-156.
• Uzun M., Gutierrez-Gil B., Arranz JJ., Primitivo FS., Saatci M., Kaya M., Bayon Y., 2006. Genetic relationships among Turkish sheep, genetics selection. Evolution, 38, 513-524.
• Yalçın H., Arslan A., Tıpırdamaz S., 2003. Ağaç sincabının (Sciurus anomalus) (Guldenstaedt, 1785) (Mammalia:Rodentia) çiğneme kasları üzerinde makro-anatomik araştırmalar. Selçuk Üniv. Vet. Bil. Derg., 3-4, 19, 8386.
• Yalçın H., Kaya MA., 2008. Anadolu’nun Gerçek Sahipleri Anadolu Yaban Koyunu (Ovis gmelini anatolica). Selçuk Üniv. Selçuk Bakış, 11, 75-81.
• Yalçın H., Kaya MA., Arslan A., 2009. Comparative geometric morphometrics on the mandibles of Anatolian wild sheep (Ovis gmelini anatolica) and Akkaraman sheep (Ovis aries). Kafkas Üniv. Vet. Fak. Derg., (Baskıda).
• Yalçın H., Kaya MA., 2009. Anadolu yaban koyunu ve Akkaraman koyununun kafa kemikleri üzerinde karşılaştırmalı geometrik morfometri. Atatürk Üniv. Vet. Bil. Derg., 4, 2, 105-116.
• Zeder MA., 2005. A view from the Zagros: New perspectives on livestock domestication in the fertile crescent. In “The First Steps of Animal Domestication. New Archaeological Approaches”, Eds., JD Vigne, J Peters, D Helmer, Oxbow Books, Oxford, UK, 125146.
• Zeder MA., 2006. Central questions in the domestication of plants and animals. Evol. Anthropol., 15, 105-117.
• Zeder MA., 2008. Domestication and early agriculture in the Mediterranean basin: Origins, diffusion, and impact. PNAS, 105, 11597-11604.
• Zeder MA., Emshwiller E., Smith BD., Bradley DG., 2006. Documenting domestication: The intersection of genetics and archaeology. Trends Genet., 22, 139155.
• Zohary D., Tchernov E., Horwitz LK., 1998. The role of unconscious selection in the domestication of sheep and goats. J. Zool. Lond., 245, 129-135.