Harran Ovasında Tuzlulaşma Eğilimi Gösteren Toprakların Kil Mineralojisi

Yıl 2005, Cilt: 36 Sayı: 2, 137 - 144, 10.01.2011

Ali Seyrek , Salih Aydemir Faruk İnce

Öz

Harran ovası Türkiyenin GAP bölgesi içinde sulanabilir bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu araştırma, Harran Ovasının
güneyinde tuzlulaşma eğilimi gösteren toprakların kil mineralojisinin saptanması amacıyla yapılmıştır. Araştırma konusu topraklar
genelde kil tekstür sınıfında olup, %24-30 arasında kireç içermektedirler. Katyon değişim kapasite değerlerine göre, smektit başat kil
mineralidir. x-ışını yansıma desenleri ana kil mineralinin smektit olduğunu ve geriye kalan kil minerallerinin de paligorskit, klorit,
illit, ve kaolinitin oluşturduğunu göstermektedir. Araştırma alanına ait kil mineralleri esas olarak çevredeki sedimenter kireç taşlarında
bulunan kireç dışındaki dolgu materyalinden kaynaklanmıştır. Toprakların yüksek oranda smektit içermesi toprakların işlenebilme
güçlüğünü ve zamanla artan Na+ iyonu ile alkalileşmeye doğru gideceğini göstermektedir. Bölgedeki plansızca ve bilinçsizce yapılan
sulama ve gübrelemenin ve buna bağlı tuzlulaşma olgusu için ihtiyaç duyulan toprak ve su amenajmanı çalışmalarının gerekliliği
sürdürülebilir tarım için büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Harran ovası, kil mineralojisi, tuzluluk, killi topraklar, şişen-büzülen topraklar

Kaynakça

• Ağca, N., Ergezer, Ş., 1995. Harran ovası topraklarında drenaj, tuzluluk ve alkalilik sorunları. HR.Üniv. Ziraat Fak. Derg. Cilt: 1, Sayı: 3 S. 81-90.
• Ağca, N., Aydın,M. Derici, M.R. Yeşilsoy, M.Ş. Erşahin, S., 1998. Alkalization tendency and infiltration rate relationships of widely soil series in the Harran Plain, Turkey. İn: M. Şefik Yeşilsoy International symposium on arıd region soil, Menemen, Izmir, Turkey.
• Ahmad, N., Mermut, A.R., 1996. Vertisols and technologies for their management. Developments in Soil Science 24, Elsevier, Amsterdam.
• Aydemir, S., 2001. Palygorskite-influenced vertisols and vertic like soils in the Harran Plain in the southeastern Turkey. PhD. Thesis, Texas A&M University, Soil and Crop Sciences Department, College Station, TX 77843, USA.
• Birkeland, P.W., 1999. Soils and geomorphology. Oxford University Press, Inc., New York.
• Brady, N.C., Weil, R.R., 1999. The nature and properties of soils. 12th Ed. Prentice-Hall, Inc.
• Çullu, M.A., Almaca, A., Öztürkmen, A.R., Ağca, N., İnce, F., Derici, R., Seyrek, A., 2000. Harran ovası topraklarında tuzluluğun yayılma olasılığının belirlenmesi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi GAP Tarımsal Araştırma-İnceleme ve Geliştirme Projesi, No: 4.1 Şanlıurfa.
• Çullu, M.A., Almaca, A., Ağca, N., Öztürkmen, A.R., Özdemir, A., Çelik, S., Çeliker, M., 2001. Harran ovasında çoraklaşan yaygın toprak serilerinin tuz dinamiği ve bunu etkileyen faktörler. TARP proje no: 2510, Şanlıurfa.
• Çullu, M.A., Almaca, A., Şahin, Y., Aydemir, S., 2002. Application of GIS for monitoring soil stalinization in the Harran Plain, Turkey. International Coferance on Sustainable Land Use and Management, June, Çanakkale, Turkey.
• Dinç, U., Şenol, S., Sayın, M., Kapur, S., Güzel, N., Derici, R., Yeşilsoy, M.Ş., Yeğingil, İ., Sarı, M., Kaya, Z., Aydın, M., Kettaş, F., Berkman, A., Çolak, A.K., Yılmaz, K., Tunçgöğüs, B., Özbek, H., Gülüt, K.Y., Karaman, C., Öztürk, N., Kara, E.E. 1988. Harran Ovası Toprakları. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü. TÜBİTAK-TOAG 534 Nolu Proje, Adana.
• D.M.İ. 2003. Şanlıurfa Akçakale Meteoroloji İstasyonu Verileri.
• Dixon, J.B., White, G. N., 2000. Soil mineralogy laboratory manual. 4th ed. Published by the authors, Department of Soil and Crop Sciences, Texas A&M University, College Station, USA.
• Dixon, J.B., Weed, S.B., 1989. Minerals in Soil Environments, 2nd Edition. Soil Sci. Soc. of Am. Book Series No. 1. Soil Sci. Soc. Am. Madison, Wisconsin, USA.
• DSİ (Devlet Su İşleri), 1972. Harran ovası hidrojeolojik etüdü, pp. 49, DSI printing office, Ankara.
• Ergezer, Ş., 1994. Harran Ovasının sulanan alanlarında toprak, sulama suyu ve taban sularının tuzlulukla ilgili özellikleri ve bunlar arasındaki ilişkiler. Master Tezi, HR. Üniv. Fen Bil. Enst. Şanlıurfa.
• Gee, G.W., Bauder, J.W., 1986. Particle-size analysis. In. A. Klute (editor), Methods
• of soil analysis Part 1: Physical and mineralogical methods 2nd Edition. Agronomy Series No: 9. Am. Soc. of Agronomy and Soil Sci. Soc. of Am. Inc. Publisher, Madison, Wisconsin USA. p. 383-409.
• Grim, R. E., 1968. Clay mineralogy. 2nd ed. McGraw-Hill Co. New York.
• Hughes, R.E., Moore, D.M., Glass, H.D., 1994. Qualitative and quantitative analysis
• of clay minerals in soils. In: J.E. Amonette, and L.W. Zelazny (editors), Quantitative methods in soil mineralogy. Soil Science Society of America, 677 S. Segue Rd, Madison, WI 53711, USA (SSSA Miscellaneous Publication). p. 330-359.
• Jones, A.A., 1982. X-ray Fluorescence spectrometry. In. A.L. Page, R.H. Miller and D.R.
• Keeney (editors), Methods of soil analysis Part 2: Chemical and microbiological properties 2nd Edition. Agronomy Series No: 9. Am. Soc. of Agronomy and Soil Sci. Soc. of Am. Inc. Publisher, Madison, Wisconsin USA. p. 85-118.
• Kacar, B., 1995. Bitki ve toprağın Kimyasal Analizleri. III. Ankara.Üniv. Ziraat Fak. Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayını. No: 3 Ankara.
• Kettaş, F., Berkman, A. Yeşilsoy, M.Ş., Aydın, M., 1991. Determination of soil-water retention characteristics of widely distributed soil series in the Harran Plain. İn: U. Dinç. Soils of the Harran Plain. TOAG- project no: 534.
• McLean, E.O., 1982. Soil pH and Lime Requirement. In. A.L. Page, R.H. Miller and D.R. Keeney (editors), Methods of soil analysis Part 2: Chemical and microbiological properties 2nd Edition. Agronomy Series No: 9. Am. Soc. of Agronomy and Soil Sci. Soc. of Am. Inc. Publisher, Madison, Wisconsin USA. p. 199- 223.
• Moore, D.M., Reynolds, Jr. R.C. 1997., X-ray Diffraction and the Identification and Analysis of Clay Minerals. Oxford University Press Inc., New York.
• Nelson, D.W., Sommers, L.E., 1982. Total carbon, organic carbon, and organic matter. In. A.L. Page, R.H. Miller and D.R. Keeney (editors), Methods of soil analysis Part 2: Chemical and microbiological properties 2nd Edition. Agronomy Series No: 9. Am. Soc. of Agronomy and Soil Sci. Soc. of Am. Inc. Publisher, Madison, Wisconsin USA. p. 539-577.
• Nelson, R.E., 1982. Carbonate and gypsum. In. A.L. Page, R.H. Miller and D.R. Keeney (editors), Methods of soil analysis Part 2: Chemical and microbiological properties 2nd Edition. Agronomy Series No: 9. Am. Soc. of Agronomy and Soil Sci. Soc. of Am. Inc. Publisher, Madison, Wisconsin USA. p. 181- 196.
• Nettleton, W.D., Brasher, B.R., 1983. Correlation of clay minerals and properties of soils in the western United States. Soc. Sci. Soc. Am. J. 47, 1032-1036.
• Olson, C.G., Thompson, M.L., Wilson, M.A., 2000. Phyllosilicates. In: M.E. Sumner (editor), Handbook of soil science. CRC Press LCC, Boca Raton, FL. p. F-77-168.
• Rhoades, J.D., 1996. Salinity: Electrical conductivity and total dissolved solids. In. D.L.
• Sparks, A.L. et. al., (editors), Methods of soil analysis Part 3: Chemical methods. Soil Sci. Soc. of Am. Book Series No: 5. Soil Sci. Soc. of Am. and Am. Soc. of Agronomy Inc. Publisher, Madison, Wisconsin USA. p. 417-436.
• Schlichting, E., Blume, H.P., 1966. Bodenkundliches Practium. Verlag Paul Parey. Hamburg-Berlin, Germany.
• Schulze, D.G., 1989. An Introduction to soil mineralogy. In: J.B. Dixon and S.B. Weed (editors), Minerals in Soil Environments, 2nd Edition. Soil Sci. Soc. of Am. Book Series No. 1. Soil Sci. Soc. Am. Madison, Wisconsin, USA. p.1-34.
• Şengör, A.M.C., Altıner, D., Cin, A., Ustaömer, T., Hsü, K.J., 1988. Origin and assembly of the Tethyside orogenic collage at the expense of Gondwana Land. In: M.G. Audley-Charles, A. Hallam (editors) Gondwana and Tethys. Geol. Soc. Spec. Publ., 37 Oxford University Press. p. 119-181.
• Singer, A., 1989. Palygorskite and sepiolite group minerals. In: J.B. Dixon and S.B. Weed (editors), Minerals in soil environments, 2nd Edition. Soil Sci. Soc. of Am. Book Series No. 1. Soil Sci. Soc. Am. Madison, Wisconsin, USA. p.829-872.
• Soil Survey Staff., 1999. Soil taxonomy. A basic system of soil classification for making and interpreting soil surveys. 2nd ed. USDA-NRCS, Agric. Handbook No. 436, U.S. Gov. Print. Office, Washington, DC.
• Tardu, T., Başkurt, T., Güven, A., Us, E., Dinçer, A., Tuna, M.E., Tezcan, O.Ş., 1987. Akçakale grabeninin yapısal-stratigrafik özellikleri ve petrol potansiyeli, 7. Petrol Kongresi Bildirileri, s. 36-49.