Khams and Bashki-Lamas in Tuvan Folk Tales

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 14, 01.05.2015

Mehmet Aça

Öz

In oral narratives, such as myths, legends and tales, of Tuvans whose belief systems are
shaped by Shamanism, and Lamaist Buddhism (Sarïg Şajın), kham and bashki-lamas
were also given place, having an important position in belief systems and social lives of
Tuvans, as well as so many other elements belonging to the life of individual and society.
Kham and bashki-lamas took place as first-degree heroes in some myths, legends and
tales, and as second- and third-degree heroes performing certain functions in some of
them.
In this study, after dwelling upon belief system of Tuvans together with places of kham
and bashki-lamas in this belief system and society life, reflections of kham and bashkilamas
in Tuvan folk tales will be interpreted in terms of their statutes, roles, and functions.
Determinations and comments for reflections of kham and bashki-lamas in tales will
be contributed to reflections of Tuvan belief system in Turkey in these kinds of folk
narrations, and to the studies for determining and making sense of perceptions, pertaining
to kham and bashki-lamas of Tuvans

Anahtar Kelimeler

South Siberia, Tuva, folk tale, kham, bashki-lama

Tıva Halk Masallarında Ham ve Başkı-Lamalar1

Öz

İnanç sistemlerini Şamanizm ve Lamaist Budizm (Sarıg/Şajın)’in biçimlendirdiği
Tıvaların mit, efsane ve masal gibi sözlü anlatılarında, birey ve toplum hayatına ait diğer
pek çok unsur gibi, Tıvaların inanç sistemleriyle sosyal hayatlarında önemli bir yere sahip
olan ham ve başkı-lamalara da yer verilmiştir. Ham ve başkı-lamalar bazı mit, efsane ve
masallarda birinci dereceden kahramanlar, bazılarında ise belli işlevleri yerine getiren
ikinci ve üçüncü dereceden kahramanlar olarak yer almışlardır.
Bu çalışmada Tıvaların inanç sistemi ile ham ve başkı-lamaların bu inanç sistemi ve
toplum hayatındaki yerleri üzerinde durulduktan sonra ham ve başkı-lamaların Tıva halk
masallarındaki yansımaları statüleri, rolleri ve işlevleri bakımından yorumlanmıştır. Ham
ve başkı-lamaların masallardaki yansımalarına yönelik tespit ve yorumlar, Türkiye’deki
Tıva inanç sisteminin bu tür halk anlatılarındaki yansımaları ile Tıvaların ham ve başkılamalarla
ilgili algılarının tespitine ve anlamlandırılmasına yönelik çalışmalara katkıda
bulunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Güney Sibirya, Tıva, halk masalı, ham, başkı-lama

Kaynakça

• Aça, M. (2007). Tıva Halk Masalları, Konya: Kömen Yayınları.
• Aça, M. (2011). Tıva Atasözleri, Karadeniz (Black Sea-Çernoe More) (12): 29-50.
• Alekseyev, N. A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, çev: Metin Ergun,
• Konya: Kömen Yayınları. Alekseyev, N. A. vd. (2010). Mifı, Legendı, Predeniya Tuvintsev, Novosibirsk: Nauka.
• Arapçor, A. D. (2010). Tıva Ulustuñ Mifteri Bolgaş Toolçurgu Çugaaları, Kızıl: Tıvanıñ
• Y. Ş. Künzegeş Attıg Nom Ündürer Çeri. Bapaev, J. M. (2008). Tuva Kamlarının Alkışları (İnceleme-Metin-Aktarma), Yüksek
• Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Darıma, O. K. Ç. (1972), Demir-Şilgi Attıg Tevene-Möge. Tıva Tooldar, Kızıl: Tıvanıñ Nom Ündürer Çeri.
• Ergun, M.-Aça, M. (2004). Tıva Kahramanlık Destanları I, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergun, M.-Aça, M. (2005).Tıva Kahramanlık Destanları II, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kvaerne, P. (1995). The Bon Religion of Tibet: The Iconography of a Living Tradition,
• London: Serindia Publications. Kara-ool, A. T. D. (2014). Skif Hün Türk Uranhaynıñ Huulgaazın Tıvaları, Kızıl: Adıg- Eeren Kamnarı.
• Monguş, D. A. (red.) (2003). Tıva Dıldıñ Tayılbırlıg Slovarı I, Novosibirsk: Nauka.
• Monguş, D. A. (red.) (2011). Tıva Dıldıñ Tayılbırlıg Slovarı II, Novosibirsk: Nauka.
• Orus-ool, S. M. (2012). Tıva Ulustuñ Tooldarı (Tıvanıñ Toolçularınıñ IIDugaar Sledunuñ Materialdarı), Kızıl: Tıvanıñ Gumanitarlıg Şinçilelder İnstitudu.
• Potapov, L. P. (2012). Altay Şamanizmi, çev: Metin Ergun, Konya: Kömen Yayınları.
• Samdan, Z. B. (2004). Tuvinskie Narodnıe Skazki, Novosibirsk: Nauka.