Eski Türk Edebiyatında İbrahimler, Halîl-nâme'nin Yeni Bir Nüshası ve Düşündürdükleri

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 73 - 98, 15.10.2019

Metin Akar

Öz

XIX-XV.
Yüzyıl Eski Türk Edebiyatının mesnevî şairlerinde biri olan Abdülvâsiʻ ve
eserleri son üç asırda unutulmuş, sonra Halîl-nâme ile Miʻrâc-nâme'si ile
bilimin gündemine girmiştir. Bu sanatkar hakkında yapılan araştırmaların her
biri millî ve yabancı kütüphaneler hakkıyla taranmadan yapıldığı için hep
noksan kalmıştır. Mevcut ve bilinen nüshalara göre şairin ederlerinin tenkitli
metninin oluşturulmamış olması her iki eserinin de tahlilini imkansız
kılmıştır. Eski Türk edebiyatında İbrâhim peygamberden başka, İbrahim ve
İsmail, İbrahim Edhem,  son İslâm
peygamberinin oğlu İbrahim ve nihayet Türk Din ve Tasavvuf edebiyatının
kurucusu Ahmed Yesevî'nin oğlu İbrahim gibi İbrahimler hakkında da edebî
eserler oluşturulmuştur. Bunlardan en az bilineni Ahmed Yesevî oğlu İbrahim
için Türkiye dışında ve XII. yüzyılda yazılmış olanıdır.  Makalede bu İbrahimler ve kahramanı İbrahim
adlı şahıslar olan edebî eserler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca, kütüphane
kayıtlarına farklı adla yazıldığı için dikkatlerden kaçan, kütüphane dijital
tanıtım kataloğuna da alınmayan bir Halil-nâme nüshası tanıtılmıştır. Genelde
Türk külliyat yayıncılığının ihmalleri ve ilmî araştırma anlayışımızdaki bir
noksanlık ve bunun doğurduğu sonuçlar, özelde de Abdülvâsiʻ çalışmalarındaki
ihmallere işaret edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Abdülvâsi, Kadıoğlu, Halil-nâme, Miʻrâc-nâme

Kaynakça

• Abik, Ayşehan Deniz. (1987). Abdülvasi Çelebi'nin Halil-name'si, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Abik, A. Deniz. (1997). “İki Yeni Nüshası Sebebiyle Halilname ve Müellifi Abdülvasi Üzerine”, Türkoloji Dergisi, C. XII, S.1, s.128-139, Ankara.
• Akar, Metin. (1980). Türk Edebiyatında Manzum Miʻrâc-nâmeler, Dr. Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Mezuniyet Sonrası Eğitimi Fakültesi, Ankara.
• Akar, Metin. (1987a). Türk Edebiyatında Manzum Miʻrâc-nâmeler, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 804, 1000 Temel Eser Dizisi: 131. Akar, Metin. (1987b). Şeyyad Hamza Hakkında Yeni Bilgiler, Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türklük Araştırmaları Dergisi, Yıl: 1986, S.2, s.1-14, İstanbul.
• Akar, Metin. (2016). Ahmed Yesevî'nin Oğlu İbrahim'in Öldürülmesi ve Bu Konuda Hakîm Ata'nın Yazdığı Şiir, Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Sempozyum Bildirileri, C.2, s. 853-866, İstanbul.
• Alpay, Günay. (1969). Abdülvâsî Çelebi’nin Eseri ve Nüshaları, TDAY-Belleten 1968, s. 201-226, Ankara.
• Aytaç, Mustafa. (1988). Peygamberler Şehri Urfa, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınevi.
• Çelebioğlu, Âmil (1976). Sultan II. Murad Devri (824-855/1421-1451) Mesnevileri, Doç. Tezi, Erzurum.
• Çığ, Muazzez İlmiye. (2019). İbrahim Peygamber, Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre, 21. Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları N: 227.
• Dastanov, Orınbay. (1993). Aziret Sultan, Almatı.
• Derdiyok, İ. Çetin. (1997). Adana İl Halk Kütüphanesinde Bulunan Bir Hikâyet-i İbrâhîm Edhem Nüshası, Türkoloji Araştırmaları, -Fuat Özdemir Anısına, s. 141-142, Adana.
• Esin, Emel. (1972). İbrahim Peygamber, TA, C. XX, s. 6-8, Ankara.
• Güldaş, Ayhan. (1985). Abdülvâsi Çelebi ve Halinâme'si, Dr. Tezi, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hazînî. (1002/1593). Cevâhirü'l-Ebrâr min Emvâci'l-Bihâr, İ.Ü. Merkez Kütüphanesi, TY 3893, İstanbul.
• Hazînî. (2009). Menbaՙu'l-Ebhâr fî Riyâzi'l-Ebrâr, haz. Mehmet Mahur Tulum, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 45.
• İlgürel, Sevim. (19776). Menâsik-i Mesâlik, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.30, s.55-72, İstanbul.
• Karahan, Abdülkadir. (1967). 15. Yüzyıl Osmanlı Dinî Edebiyatında Mesnevi'ler ve Abdülvâsi Çelebi'nin Halilname'si”, Estratto dagli Atti Del III Terzo Congresso di studi Arabi e Islamici, Istituto Universitorıo Orıentale, pp.417-424, Napoli / İtalya.
• Karahan, Abdülkadir. (1980). XV. Yüzyıl Osmanlı Dinî Edebiyatında Mesneviler ve Abdülvâsî Çelebi’nin Halil-name’si, Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, s. 233-240, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kartal, Ahmed. (2018). Doğunun Uzun Hikâyesi, Türk Edebiyatında Mesnevî, 3.Baskı, İstanbul: Doğu Kütüphanesi,
• Kaya, Önal. (1998). Süleymân Hakîm Ata Bakırganî ve Şiirleri, Türk Dilleri Araştırmaları, S. 8, s. 73-209, İstanbul.
• Kocatürk, Vasfi Mahir. (1963). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara.
• Koncu, Hanife. (2001). Edebiyat-Tarih Bağlamında Bir Mesnevi: “Dâstân-ı Vefât-ı İbrâhîm”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 4, s. 125-158, İstanbul: TİSAV.
• Kut, Günay. (1988). Abdülvâsî Çelebi, DİA, C. I, s. 283-284, Ankara.
• Kuzubaş, Muhammed. (2008). Manzum Bir Destan Kitabı (Destan-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Fatıma, Vefat-ı İbrahim, Hikayet-i Gügercin, Hikayet-i Geyik, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, V. I/2, Winter, s. 304-340.]
• Levend, Agâh Sırrı. (1973). Türk Edebiyatı Tarihi, C. I, Ankara.
• Mazıoğlu, Hasibe. (1983). Türk Edebiyatı, Eski, TA, C. XXXII, s. 80-134, Ankara.
• Miras, Kâmil. (1982). Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları-Sayı: 55-3, Ankara.
• Mirholdoroglı, Mirahmad. (1992). Hoca Ahmad Yassavî, Şacara-i Saodat, Karomatlari, Hikmatlari, Çimkent.
• Muminov, Aşurbek. (1996). Ahmad Yassavî Acdôdlari va Şacarasi, Ahmad Yassavî va Amir Temur, Tôşkent.
• Müslim. (1970). Kitâbü'l-Îmân, Sahih-i Müslim Tercümesi, trc. Mehmet Sofuoğlu, C.I, s. 233, İstanbul.
• Öngören, Reşat. (2000). İbrâhim b. Edhem, DİA, C. XXI, s. 293-295, İstanbul,
• Özkan, Mustafa. (1995). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Yayınevi.
• Şahin, Serpil Yazıcı. (2016). Hikmet Geleneğinde Yazılmış Kıssa-i Hazret-i İsmâՙîl, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 5/1, s. 189-225.
• Şimşek, Nuray. (1987). Abdurrahman Gubârî'nin Kaʻbe-nâmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tolasa, Harun. (1982). 15. YY Türk Edebiyatı Anadolu Sahası Mesnevileri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, I, İzmir.
• Tulum, Mehmet Mâhur. (2003). Yeni Bir ‘Hikmetler Mecmuası’ Münasebetiyle Yesevî Çalışmaları Üzerine Kısa Bir Değerlendirme ve İbrahim Kıssası, İ.Ü., Edebiyat Fakültesi, TDED, C. XXX, 2001-2003, s. 499-516. İstanbul.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1994). Osmanlı Tarihi, 6. Baskı, C. I, Ankara.
• [Dağıstani], Ali Hilmi [1976]. Fihristü'l-Kütübi't-Türkiyeti'l-Mevcûdeti fi'l-Kütüb-hâneti'l-Hıdiviyye, Mısır 1396 [/1976], s. 122. [Fihristin bir nüshası: 06 Mil No.:1967 A 1772]