ALEVΖBEKTAŞİ VELÂYETNÂMELERİNDE TAHTA KILIÇ SEMBOLİZMİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 111 - 140, 06.04.2021

Serdar Gürçay , Aynur Koçak

Öz

Semboller, toplumların kültürel kodlarının açımlanması ve psiko-sosyal arka planın çözümlenmesinde anahtar görevi üstlenmektedir. X. yüzyılda İslâm’ı kabul eden Türkler, XII. yüzyıldan itibaren Türkistan üzerinden Hoca Ahmet Yesevi’nin kurduğu Yeseviyye tarikatının öğretilerini yaymak üzere gelen derviş zümresi ile karşılaşırlar. Kaotik bir dönem geçiren Anadolu halkı, tasavvufla harmanlanan senkretik İslâm’ı kendilerine yakın bulmuş; eski inanç, örf ve âdetlerle uyumlu olan dinî akidelere kolayca adapte olmuşlardır.
Eski Türk inanışlarından biri olan Şamanizm geçmişten günümüze pek çok kalıntılar ve izler bırakmış bir inanç sistemidir. Şamanlar, doğanın temsilcileri oldukları kadar, ruhanî düzlem ile ölümlü insanlar arasında bir köprü ustası olma vasfına hâizdirler. Şamanların içinde bulundukları bu sorumluluk, onların eğitimleri kadar, doğayı ve insan duygularını anlamaya yönelik kültürel yatkınlıkları ile derinden bağlantılıdır. Yer altı–orta dünya ve gökyüzü üçlü paralel düzleminin kesişimi olan şaman, doğaüstü varlıklarla iletişim kurarak otacılık, falcılık/büyücülük, ozanlık, halk tababeti uzmanlığı gibi çoklu fonksiyonlar üstlenmişlerdir. Şamanlar bilinmezliğin düzlemleri ile insanlar arasında iletişimi sağlayabilmek için şarkı, dans ve diyalogların yanı sıra boyalara, giysilere ve çeşitli el yapımı aletlere de ihtiyaç duyar. Tahta kılıç, bu nesnelerden yalnızca biridir. Bu çalışmada, bahsi geçen konuda, velâyetnâmelerden alınan pasajlar doğrultusunda çeşitli savlar üretilmekte ve bunları sosyo-psikolojik perspektiften temellendirmek hedeflenmektedir. Şamanların tahta kılıcının Alevi–Bektaşi geleneğinde de babaların elinde görülmesinin önemi benzer şekilde irdelenecektir. Dinî zatlarla ilgili anlatılardan örneklere de yer verilmiş ve Şaman ile pîrler arasındaki bu organik bağlantının toplum için hangi anlama gelebileceği üzerine savlar ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Alevî–Bektaşî, Tahta, Kılıç, Şaman, Veli

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eberhard, Wolfram. (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1994). Geçmişten Günümüze Halk İnançları İtibariyle Alevilik-Bektaşilik, Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1958). Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî. Ankara: İnkılâp Kitabevi.
• Güzel, Abdurrahman. (1999). Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Korkmaz, Esat. (1994). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. 2. bs. İstanbul: Ant Yayınları.
• Korkmaz, Esat. (2010). Simgeler Sözlüğü, İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Korkmaz, Esat. (2013). Yorumlu İmam Cafer Buyruğu, 4. b. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Ocak, Ahmet Y. (2002). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. 3. bs. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öz, Baki. (2001). Dünyada ve Türkiye’de Alevi-Bektaşi Dergâhları, İstanbul: Can Yayınları.
• Özmen, İsmail. (2009). Hacım Sultan Velayetnamesi ve Ocakları. Ankara.
• Saral, İsmail Tosun. (2004). Gül Baba ve Tahta Kılıcı. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Dergisi. Ankara: Gazi Üniversitesi.