Turkiy manbalarda mumtoz qofiyaning nazariy asoslari

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 159 - 181, 15.12.2022

Orzigul Hamroyeva

https://doi.org/10.17932/IAU.TURKLUK.2015.011/turkluk_v08i2005

Öz

Mumtoz qofiya nazariyasi aks etgan muhim manbalardan biri shayx Аhmad Taroziyning “Funun ul-balog‘a” asaridir. Maqolada poetikaning “ilmi segona”(ilmlar uchligi)ning tarkibiy qismlaridan biri qofiya ilmi haqida batafsil to‘xtalinadi. Ilmi qofiya, uning o‘ziga xosligi, unsurlari, turlariga bag‘ishlangan bir qancha risolalar mavjud boʼlib, Аhmad Taroziyning “Funun ul-balog‘a” asari poetika ilmiy nazariy asoslari keltirilgan muhim manbalardan biridir.Mumtoz qofiya oid risolalarning aksariyati arab va fors tilida yaratilgan bo’lib, Ahmad Taroziyning “Funun ul-balog‘a” asari mumtoz poetika ilmiga oid turkiy tildagi manbadir. Аhmad Taroziy asarning 2-bo‘limini qofiya ilmiga bag‘ishlagan, bo‘lim tarkibidagi “fasl”larda qofiya unsurlarini birma-bir izohlagan. Qofiya harflari, harakatlari va qofiya turlari “fasl”larda izohlanadi. Abdurauf Fitratning “Adabiyot qoidalari” va Abdurahmon Sa’diyning “Аmaliy ham nazariy adabiyot darslari” asarlarida ham mumtoz qofiyaning nazariyasi haqida ixcham ma’lumot keltiriladi. Maqolada “Funun ul-balog‘a”da keltirilgan qilmi qofiyaga oid ilmiy-nazariy fikrlar hamda Abdurauf Fitratning “Adabiyot qoidalari” va Abdurahmon Sa’diyning “Аmaliy ham nazariy adabiyot darslari” asarlaridagi qofiya nazariyasiga oid qismlar tadqiq etiladi.

Anahtar Kelimeler

Poetika, risola, ilmi segona (Ilmlar uchligi), qofiya, hurufi qofiya (qofiya harflari), qofiya turlari

Kaynakça

• 1. Ат-Табризий, Абу Закариййа (ал-Хатиб) 1991. Ал-кафи фи-л-аруд ва-л-кавафи (перевод с арабского, исследование и комментарий Д.В.Фролов) / Классисҳческий арабский стих. История и теория аруда. Москва: Наука.
• 2. Ибн Рашиқ. 1972. Ал-Умда фи маҳосин аш-шиър ва-адаби ва-нақди. 4-е изд. Т. 1-2, Байрут.
• 3. Крачковский, И.Ю. 1956. Арабская поэтика в IХ в. / Избранные произведения. Т.2. Москва.
• 4. Замахшарий, М. 1989. Ал-Қистос ал-мустақим фи илм-ил-аруз. Байрут: Мактабат ул-амориф.
• 5. Мусульманкулов, Р. 1989. Персидско-таджикская классическая поэтика Х-ХV вв. Москва: Наука.
• 6. Самарқандий, Низомий Арузий. 1986. Нодир ҳикоялар. Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти.
• 7. Туси, Носир ад-Дин. 1325. Ми’йар ал-аш‘ор. Теҳрон.
• 8. Тўйчиев, У. 2011. Ўзбек адабиётида бадиийлик мезонлари ва уларнинг маромлари. Тошкент: Янги аср авлоди.
• 9. Розий, Ш. 1991. Ал-Муъжам фи маъойири ашъору-л-ажам. Душанбе: Адиб.
• 10. Тарозий, А. 1996. Фунуну-л-балоға. Тошкент: Хазина.
• 11. Саъдий А. 1923. Амалий ҳам назарий адабиёт дарслари. – Тошкент.
• 12. Самойлов Д. 1982. Книга о русской рифме. – Москва.
• 13. Фитрат А. 1995. Адабиёт қоидалари. Адабиёт муаллимлари ҳам ҳаваслилари учун қўлланма (нашрга тайёрловчи, сўзбоши ва изоҳлар муаллифи Ҳ. Болтабоев). – Тошкент. Ўқитувчи.
• 14. Шарқ мумтоз поэтикаси. 2008, Ҳамидулла Болтабоев талқинида. –Тошкент. Ўзбекистон Миллий энциклопедияси.