Kız Destanı’nın Saraybosna’da Tespit Edilen Yeni Bir Nüshası (hikâyet-i duhter ile ma’a yigidiñ mes’ele-i kıssası) ve Dil Özellikleri

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 33 - 84, 15.12.2023

Mahmut Beydilli

Öz

Anadolu sahası Türk edebiyatının ilk dönem ürünleri içinde yer alan ve etki alanı Balkanlara kadar uzanan manzum dinî eserler, hitap ettiği halka İslami bilgi vermek ve geniş halk kitlelerini eğitmek için kaleme alınmış eserlerdir. Bu hikâyelerde kıssadan hisse çıkarma, İslami ve destani motifler bir arada kullanılmıştır. Bu dönemde manzum dinî metinler, Peygamber sevgisi ve İslami ortak yaşam kültürü oluşturma amacını taşıdığından, eserlerin ahlaki ve didaktik yönü ön plana çıkmaktadır.
Çalışmamızın konusunu teşkil eden bu tarz hikâyelerden biri de Kız Destanıdır. Dinî ve ahlaki yönü ön planda olan Kız Destanı, 18. yüzyılda Ömer b. Âdem tarafından çoğaltılmıştır. Kız Destanı’nın bilinen altı nüshası vardır. Üzerinde çalıştığımız nüsha, Bosna Hersek Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi İslami el yazmalar koleksiyonu 1069/1 numaralı mecmuada kayıtlıdır. Çalıştığımız bu nüsha Anadolu sahasında tespit edilen Kız Destanlarından daha hacimlidir. Yoksul bir ailenin ilme meraklı yiğit oğlu ile padişahın kızı arasında geçen karşılıklı konuşmalardan yola çıkarak İslami değerler okur ve dinleyicilere aktarılmaktadır.
Bu makalede manzum dinî hikâyelerle ilgili kısa bilgiler verilecek. Tespit edilen yeni bir Kız Destanının Bosna Hersek nüshası diğer nüshalardan muhteva açısından farkı ortaya konacaktır. Hikâyenin dil özellikleri değerlendirilecek, şekil ve muhteva açısından incelenecektir. Metnin çözümlenmesine yardımcı olmak için en sonda “Sözlük” çalışması ile tamamlanacaktır.
Anahtar Kelimeler: Manzum Dinî Hikâyeler, Kız Destanı, Motif İncelemesi

Anahtar Kelimeler

Manzum Dinî Hikâyeler, Kız Destanı, Motif incelemesi

Kaynakça

• Ay, O. (2021). Kız Mevlûdi Üzerine Bir İnceleme, Aydın Türklük Bilgisi Dergisi (13): 195 - 243.
• Çelebioğlu, Â. (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları (Hikâyet-i Kız ve Cehud), İstanbul: MEB.
• Çelebioğlu, Â. (1999). Türk Edebiyatı’nda Mesnevî (XV. yy.’a kadar), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ece, S. (2015). Klasik Türk Edebiyatı Araştırmaları Yöntemleri (III), Erzurum: Eser Basım Yayın Matbaacılık.
• Ersoylu, H. (1996). Kız Destanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hajı Ebrahim, Y. (2018). Manzum Hikâyeler Mecmuası: Kitab-ı Destan, Kız Destanı, Haẕā kitāb-ı Destān-ı Yoḫsul, Yayınlan mamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İçli, A. (2022). Kız Destanı Üzerine Sembolik Okumalar, International Journal Of Turkish Academic Studies (2): 81-104.
• Kocatürk, V. M. (1964). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Edebiyat- Yayınevi.
• Köprülü, M. F. (1985). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kumartaşlıoğlu, S. ( 2017). Manzum Dinî Hikâyeler, Konya: Palet Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Kapı Yayınları.