KIRGIZLARIN 1916 YILI AYAKLANMASI ve “ÜRKÜN”

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 123 - 143, 03.03.2025

Gulzada Abdalieva

Öz

Uygarlık tarihinin XIX. yüzyılın sonu ile XX. yüzyılın başlangıcındaki önemli olaylarından kaynaklanan dünya sömürgecilik sisteminin krizi, “Asya ülkelerini de uyandırmıştır”. Bundan dolayı doğunun Hindistan, İran, Çin ve Türkiye gibi büyük devletlerinde halkların “uyandığı”, sömürgecilere karşı milli kurtuluş hareketlerinin başladığı bilinmektedir. Dünyadaki büyük devletlerden biri olan Rusya İmparatorluğu da bu doğal akımın dışında kalmamıştır. Rus İmparatorluğu’nun sömürgeci politikasına karşı Sibirya ile Kafkasya’daki bazı milletler ile Türkistan’daki yerli halkın çoğunluğu XX. yüzyılın başında ayaklanmaya başlamışlardır.
Bağımsızlık için bu büyük mücadelede yenildikten sonra Kırgızların bir kısmının toplu olarak Çin’in batısına kaçmaya mecbur kaldıkları bu olay, Kırgızların tarihinde “Ürkün” adıyla anılır. Bu olayın daha sonraki benzeri olaylarla birlikte, “Ürkünler” adı ile Kırgız tarihindeki en trajik sayfalardan birini oluşturduğu tartışılmazdır.

Anahtar Kelimeler

Asya, Kırgız, 1916, Ürkün, Rusya

Kaynakça

• Abaşin S, Sovetskiy Kişlak: Mejdu Kolonializmom i modernizatsiey, Novoe Literaturnoe Obozrenie, Moskva, 2015.
• Abdrahmanov, C. (1933). Vosstanie Kirgiz v 1916 godu. Frunze.
• Abdırahmanov.Yu.(2011). İzbrannıe Trudıy, Bişkek.
• Avazov E.A.(2016). Anciyan Kötörülüşü, Fergana Öröönündögü Azattık Küröştörünün Tarihınan, Oş.
• Braynin.B.-Şapiro.Ş.(1936). “Vosstanie 1916 goda v Semireç’e”, Bol’şevik Kazahstana, Nu 7, 1936.
• Broydo, G.İ. (1996). Materialıy k İstorii Vosstaniya Kirgiz v 1916 Godu, Vosstanie Kirgizov I Kazahov 1916 godu, Bişkek: Uçkun.
• “Fon Berg’in Günlüğünden”, Kırgız Madaniyatı, Nu 34, 22 Ağustos 1991
• Kalişevski, M. “Tagediya 1916 goda: 90 let dnya vosstaniya” //htrp://www.fergananews:com/articlephp?id=7003). Erişim 4 Nisan 2024.
• Kırgız Respublikasının Borborduk Mamlekettik Arhivi (Kırgız Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi)
• Kırgız Respublikasının Mamlekettik Koomduk Sayasi Dokumentter Arhivi (Kırgız Cumhuriyeti Merkez Devlet Sosyal-Siyasi Belgeler Arşivi)
• Kırgız Respublikasının Uluttuk İlimder Akademiyası Kol Cazmalar Fondu (Kırgız Cumhuriyeti Milli İlimler Akademisi Elyazmaları Arşivi)
• Kırgız Tuusu Gazetesi 23 Ağustos 2015 sayısı.
• Ömürbekov, T. (1991). “Ürkün: Izildöö Cana Dalil. Kötörülüşkö Kimder Koşulgan”, Kırgız Madaniyatı, 9 May. (Kırgız Madaniyatı gazetesi, 9 Mayıs 1991).
• Rıskulov, T. (1991). Vosstanie Kirgizov i Kkazahov v 1916 Godu. Bişkek.
• Soltonoev, B. (1993). Kızıl Kırgız Tarihi, 1-2 kitep, Bişkek.
• Sredneaziatskoe (Turkestanskoe) Vosstanie 1916 g, İstoriya v Dokumentah, T.IV, Bişkek, 2016.
• Uhod vosstavşih kirgizov v Kitay i ih Popolnenie v Kitae. Kırgız Cumhuriyeti İlimler Akademisi Elyazmaları Bölümü, İnv. 136.
• Usenbayev, K. (1997). Geroiçeskie i Tragiçeskie Stranitsıy. Bişkek.
• Vosstanie 1916 goda v Sredney Azii i Kazahstane, Sbornik Dokumentov, Moskva 1960.