Bir Osmanlı Paşası: Vartan Paşa ve “Şark Muharebesi Hikâyesi” Adlı Eseri

Yıl 2024, , 294 - 308, 02.04.2024

Telli Akhundova Korkmaz

https://doi.org/10.46868/atdd.2024.662

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli unsurlarından biri olan Ermeniler, modernleşme sürecinde başarılı roller üstlenmişlerdir. Modernleşmenin en önemli dönemini teşkil eden XIX. yüzyılda başarılı faaliyetleri ve kişiliği ile öne çıkan şahsiyetlerden biri de Vartan Paşa olarak tanınan Hovsep Vartanyan’dır. Mihitarist Okulunda eğitim gören Vartan Paşa orduda çeşitli kademelerde görev yapmış ve Osmaniye, Mecidiye Nişanlarının birçok derecelerini kazanarak devletin yönetim kadrosuna girmeyi başarmıştır. İstanbul’da şehir yöneticilerinin danışmanlığı ve tercümanlık gibi görevler üstlenmiş ve “Paşa” ünvanını alarak yönetici kadrosunda yer almıştır. Vartan Paşa’nın “Akabi Hikâyesi”, “Boşboğaz Bir Adem”, “Topal Şeytan” gibi edebi ve tercüme eserlerin yanında “Şark Muharebesi Hikayesi” adlı iki ciltlik tarihi bir eseri de mevcuttur. Başlangıçta Tercüman-ı Efkar Gazetesinde kısımlar hâlinde yayımlanan “Şark Müharebesi Hikayesi” 1879 yılında toplanarak Bogos Kirişçiyan Matbaasında neşredilmiştir. Eserlerini Ermeni harfleriyle Osmanlı Türkçesinde kaleme alan Vartan Paşa, bu özelliğiyle Ermeni harfli Türkçe basında da önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Araştırmalar sonucunda Vartan Paşa’nın hayatı ve faaliyetleri ile ilgili kapsamlı bir çalışma yapılmadığı tespit edilmiştir. Makalede yerli ve yabancı kaynaklar doğrultusunda biyografik bir çalışma yapılmış, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşını anlatan “Şark Muharebesi Hikâyesi” eseri hakkında bilgi verilerek tarihi açıdan değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vartan Paşa, Hovsep Vartanyan, Ermeni Harfli Türkçe, Ermeni Alfabesi, Osmanlı Ermenileri, Ermeni Basını

An Ottoman Pasha: Vartan Pasha and his work titled "Story of the Battle of the Orient"

Öz

Armenians, one of the important elements of the Ottoman Empire, played successful roles in the modernisation process. Hovsep Vartanyan, known as Vartan Pasha, was one of the prominent figures with his successful activities and personality in the XIXth century, which constituted the most important period of modernisation. Educated at the Mihitarist School, Vartan Pasha served at various levels in the army and managed to enter the administrative staff of the state by earning many degrees of Osmaniye and Mecidiye Orders. In Istanbul, he worked as a counsellor and translator for the city administrators and was given the title of "Pasha" and became a member of the administrative staff. In addition to literary and translated works such as "Akabi Hikâyesi", "Boşboğaz Bir Adem", "Topal Şeytan", Vartan Pasha also has a two-volume historical work titled "Şark Muharebesi Hikayesi". Initially published in parts in Tercüman-ı Efkar Newspaper, "The Story of the Battle of the Orient" was collected in 1879 and published in Bogos Kirişçiyan Printing House. Vartan Pasha, who wrote his works in Ottoman Turkish with Armenian letters, also carried out important activities in the Turkish press with Armenian letters. As a result of the researches, it was determined that there was no comprehensive study on the life and activities of Vartan Pasha. In this article, a biographical study was carried out in line with local and foreign sources, and his work "The Story of the Battle of the Orient", which describes the Ottoman-Russian War of 1877-1878, was evaluated historically by giving information about it.

Anahtar Kelimeler

Vartan Pasha, Hovsep Vartanyan, Turkish with Armenian Letters, Armenian Alphabet, Ottoman Armenians, Armenian Press

Kaynakça

• Akbulut, U. (2013, Spring). Osmanlı Basın Tarihine Bir Katkı: Gazetelerin Yayınlanma Amaçları Üzerine (1831-1876). Turkish Studies, 8/5, 31-57.
• Akyıldız, A. (2018). İlk Türk Akademisi Encümen-İ Dâniş’in Kuruluşu ve Faaliyetleri (1851-1862), Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA).
• Birinci, A. Osmanlı Matbaacılığında Ermeniler, Tarih Boyunca Türk-Ermeni İlişkileri Projesi, Marmara Üniversitesi, (erişim-11.11.2023) https://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/osmanli- /
• Birinci, A. (1995). Hassas Bir Mevzuda Hassasiyetten Uzak Bir Kitap: Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 1, 91-96.
• Budak, A. (2012, Summer). Fransız Devriminin Osmanlı’ya Armağanı: Gazete Türk Basının Doğuşu. Turkish Studies, 7(3), 663-681.
• Budak, A. (2010). XIX. Yüzyılda Osmanlı Ermeni Basını ve Devletin Rejimi Üzerine Çarpıcı Bir Polemik. MSGSÜ Sosyal Bilimler (1), 41-50.
• Cankara, M. (2019, Ocak). Mecmua-i Havadis’ten Agos’a: Ermenice Bilmeyen Ermeniler ve Basın. Toplumsal Tarih, 301, Tarih Vakfı Yayını, 8-11. (06.12.2022) https://arar.sci.am/dlibra/show-content/publication/3067/edition/2583/?
• Çarkçıyan, Y. G. (2016). Türk Devleti Hizmetindeki Ermeniler, Köprü Kitapları.
• Çeviker, T.(1985).Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Karikatürü.Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, 4, 1101-1108.
• Erğinci, E. (2007). Öteki Metinler, Öteki Kadınlar: Ermeni Harfli Türkçe Romanlar ve Kadın İmgesi [Doktora tezi, Bilkent Üniversitesi]. Yök Tez.
• Gunduz,, A. (2011). Sicill-i Ahval Defterlerine Gore Kayserili Muslim ve Gayrimuslim Memurların Aldıkları Madalya, Rutbe ve Nisanlar (M. 1879-1909). History Studies Đnternational Journal of History, 3 (3), 123-145.
• İnalcık, H. (2001). İstanbul (Türk Devri). İslam Ansiklopedisi, (C. 23, ss. 220-239).Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Koloğlu, O. (1985). Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi. (C. 1, 68-125).Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi.
• Kut, A. T. (1985). Ermeni Harfli Türkçe Telif ve Tercüme Konuları I- Vıctor Hugo’nun Mağdurin Hikayesinin Kısalmış Nüshası. V. Milletler Arası Türkoloji Kongresi, Tebliğler II. Türk Edebiyatı. (C. I, ss. 197-205).Edebiyat Fakültesi Basımevi. Külekçi, C. (2015). İstanbul Ermenileri: Kilise ve Gelenek. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 128-156, (11.11.2023) https://istanbultarihi.ist/156-istanbul-ermenileri-kilise-ve-gelenek
• Lütfi Efendi, A. (1989). Vak’a-Nüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi. (C. XII). (Haz. M. Aktepe). Türk Tarih Kurumu.
• Mildanoğlu, Z. (2014). Ermenice Süreli Yayınlar: 1794-2000, Aras Yayıncılık.
• Özkan, N. (2007) Ermeni Harfleriyle Türkçe Metinler Üzerine. Hoşgörü Toplumunda Ermeniler. (C. III). Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Özşavlı H. (2018). Osmanlı Ermeni Basını Tanzimat’tan Ermeni Milleti Nizamnamesi’ne Kadar (1839-1860). Türk Basın Tarihi, 1, (ss.725-759).Atatürk Araştırma Merkezi. Pamukçiyan, K. ( 2001). Bibliyografileriyle Ermeniler, Aras Yayıncılık.
• Pamukçiyan, K. (2002). Ermeni Harfli Türkçe Metinler. Aras Yayıncılık.
• Stepanyan, H. A., (2005). Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyografyası (1727-1968). Turkuaz Yayınları.
• Strauss, J. (2003). Who Read What İn The Ottoman Empire (19th-20th Centuries)? Arabic Middle Eastern Literatures, 6 (1), 39-76.
• Vartanyan, H. (Vartan Paşa) (1879). Şark Muharebesi Hikayesi, Asitane Matba-İ Bogos Kirişçiyan, I.
• Vartanyan, H. (Vartan Paşa), (1879). Şark Muharebesi Hikayesi. Asitane Matba-İ Bogos Kirişçiyan, II.
• https://arar.sci.am/dlibra/show-content/publication/3067/edition/2583/? 06.12.2022.