ABOUT SOME TURKIC TOPONYMS OF CAUCAS (ON EXAMPLE OF THE NORTH-WEST REGION OF AZERBAIJAN AND SOUTHEN DAGHESTAN)

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 2, 72 - 84, 01.12.2014

Elvira Latifova

Öz

The territory of Caucas can be considered as unparalleled tresuary for researching
of Turkic history. Turkic place names preserved in Caucas, are of great importance to
identify the most ancient Turkic strata.
Ethnic penetration of ancient Turkic tribes in the Caucasus took place as two
major mountain passes - Derbent and Daryal passes through the other Great Caucasus
mountains. A striking illustration of this is the name of the mountain pass "Hun beli",
which connects the north-western part of Azerbaijan and the North Caucasus, and
retained the name of the tribe of the Huns.
In Caucas preserved toponyms associated with Scythian-Cimmerian-Saka tribes
who settled there since the VII century BC. Cimmerians names preserved in the name of
villages Gymyr Gymyrly of Zagatala district, Kemerli and Gamarli of Gazakh district.
With the tribes of the Sakas in Azerbaijan are connected names Sheki, Zagatala,
settlements of Sakan. Area between the rivers Kura and Araz in medieval sources called
"Balasakan" (in ancient Turkic languages "bala" means "field, plain"), that is Sakas
plain.
In Azerbaijan, there are a number of names associated with the Turkic tribe
kynyks which Mahmoud Kashgarly refers to one of the 22 branches of the Oghuz.
Kynyks name is preserved in the following place names: river Ganikh, villages Ashagi
and Bash Goynuk in Sheki district, the mountain Gonukh and and the family Ganyglar
in Ilisu village ,both the Goynuk quarter in Sarybash village of the Gah district, and etc.
Thus, along with the written and archaeological sources indicate the residence of
Turkic tribes in the territory of Caucas from the ancient period, evidenced by numerous
place names which are preserved to this day

Anahtar Kelimeler

Caucas, Toponyms, Huns, Kynyks, Oghuzs

KAFKASYA’NIN BAZI TÜRK TOPONİMLERİNE DAİR (Azerbaycan’ın Kuzeybatı Bölgesi ve Güney Dağıstan Örneğinde)

Öz

Kafkasya toprakları genel Türk Tarihi’nin öğrenilmesi açısından vazgeçilmez hazine olarak kabul edilebilir. Kafkasya’daki Türk toponimik terimleri ise en eski Türk Tarih’i katmanlarının ortaya çıkarılması için son derece önemlidir. Kafkasya’ya kadim Türklerin etnik akınları hem iki temel dağ geçidi-Derbent ve Deryal, hem de Büyük Kafkas dağları’nın diğer geçitleri aracılığıyla gerçekleşmiştir. Azerbaycan’ın kuzeybatı bölgesini Kuzey Kafkasya’ya bağlayan dağ geçidinin Hun Beli olarak isimlendirilmesi ve bu toponimin Hun boylarının ismini barındırması bunun açık bir ispatıdır. Kafkasya’da Kaşgarlı Mahmud’un Oğuz boylarının 22 kolundan birine nispet ettiği Türk Kınık boyları ile de bağlı çok sayıda toponimik terim bulunmaktadır. Kınıkların ismi aşağıdaki tomonimlerde korunmuştur: Şeki iline bağlı Ganık nehri, Baş Göynük ve Aşağı Göynük köyleri, Gah ilindeki Gonuk nehri ve İlisu köyündeki Ganıglar sülalesi, Sarıbaş köyünün Göynük-oba mahallesi vs. Şunu da kaydetmek gerekir ki, Kafkasya’daki Türk toponimlerinin bazılarının aynısını Türkiye Cumhuriyeti topraklarında da bulmak mümkündür: Bolu’dakı Göynük ve Amasya’daki Göynücek vs. İşte bu araştırmalarımız bunun bir rastlantı olmadığını göstermektedir. Ortaçağ ve Yeniçağ boyunca Türkçe, çok uluslu Kafkasya halkları arasında temel iletişim aracına dönüşmüştür. XI-XII.yüzyıllarda Oğuz Türkleri, İslamiyet’in Dağıstan’ın daha geniş arazilerinde yayılmasında büyük rol oynamışlardı. Kafkasya’nın söz konusu bölgelerinde günümüze kadar Oğuz Türkleri ile bağlı toponimler kalmaktadır (ör. Dağıstan Cumhuriyeti’nin Hunzah ilinde mevcut olan Oğuzilal soyları ve Oğuz şahıs isimleri, Ahtı ilindeki Oğuzrinsurar – yani Oğuz mezarlığı, Azerbaycan’ın kuzey-batı bölgesindeki Oğuz ili vs.) Kafkasya’nın söz konusu bölgelerinde yaptığımız araştırmalar eski Türklere ait çok zengin lingüstik ve toponomik verileri ortaya çıkarmaya imkan vermiştir. Bu ise bir kez daha Kafkasya’nın, Anadolu’ya hareket eden Türk boyları için uzun Tarihi dönem boyunca arka cephe rolü oynaması gerçeğini ispatlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Toponim, Hunlar, Kınıklar, Oğuzlar