Asur Metinlerinde Alzi krallığı ve Muşklar

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 17 Prof.Dr. Hüseyin Sever Armağan Sayısı, 219 - 230, 28.12.2018

Allahverdi Alimirzayev

Öz

Doğu Anadolu’nun
eski siyasi merkezlerinden biri olan Elazığ, coğrafi konumu nedeniyle M.Ö. XIII.
yüzyıldan beri Asur krallarının yürüşlerinin hedefine dönüşmüştür. Elazığ’dan
Anadolu’nun merkezi bölgelerine stratejik güzergahlar geçiyordu. Alzi ve komşu Purulumzi krallıklarında yaşayan Muşklar Asurlara haraç
vermeyi reddettiklerinden dolayı  M.Ö. 1113’de
Asur Kralı I. Tiglet-pileser’in saldırısına uğradılar. Bazı araştırmacılar
Muşklar’ın Güneydoğu Avrupa’dan göç ederek, Anadolu’nun merkezinde
krallıklarını kuran Frygler’le aynı soydan olduğu konusunda hemfikirdir. Herodot’un Tarih’inde adı geçen Frigya Kralı Midas ile Muşk
kralı Mita’nın aynı kişi olduğu zannedilmektedir. Bunun nedeni, krallığın eski
isminin  Frigya adına  karşılık olarak yanlışlıkla pu-ru-kuz-zu
gibi okunmasıdır. Aslında, bu kelime pu-ru-lum-zi (hurrice purli
"ev" kelimesine dayanır) olarak okunmalıdır. I.
Tiglat-Pileser’ın vakayinamesini Rusça’ya çeviren
İ. M. Diakonoff Muşklar’ın Alzi ve Purulumzi’ye
Fırat Nehri’ni geçerek geldiklerini yazıyor. Oysa metinde "Fırat’ı yüzerek geçmek" ifadesinin
restorasyonu için yeterli boşluk veya sakat yer yoktur. Diğer tercüme
versiyonlarında Muşklar’ın, herhangi bir nehri geçtikleri ile bağlı sözde
restorasyon unsuru ile karşılaşmıyoruz. İ. M. Diakonoff’un bilimsel
olarak temelsiz teorisinin ana amacı Muşk halkını "proto-Ermeni"
gibi tanımlamaktır. Fakat Muşklar’ın Doğu kökenli
halk olmasını gösteren kanıtlar daha fazladır. Muhtemelen, Muşklar
Anadolu’ya Rāniya Ovası’ndan (Irak’ın Kuzeydoğusundan) gelmişler. M.Ö. XVIII.
yüzyılda Rāniya Ovasında, Muşkave (Hirrice "Muşklu") isimli kişi
tarafından yönetilen Kakmium krallığı mevcuttu. Bu Krallık ilk kez Ebla arşivinin belgelerinde (M.Ö. XXIV. yüzyılın
sonları) kaydedilmişti. Kakmium’un Banana isimli kralı Lullubum, Kutium ve
Turukku ülkelerinin kralları ile birlikte Agade devletine karşı oluşturulmuş
askeri koalisyona katılmışdı. M.Ö. XVIII. yüzyıda Kakmium sakinleri
Kutium-Ahazum askeri koalsyona katılarak I. Şamşi-Adad’a,  Turukkular’a, Hammurabi’ye karşı mücadele vermişlerdi. Komşu
Purulumzi ülkesinin adı M.Ö. XVIII-XVI.
Yüzyıllara ait Şuşarra, Mari ve Arrapha metinlerinde de geçiyor. Muşk
kabilesi Alzi’nin nüfusunu oluşturmakla, muhtemelen, Hurrice konuşurdu. Alzi
krallarının isimleri (Antaratli, Ehli-Teşub, Giridadu) Hurri kökenlidir. III.
Salmanasar Alzi’ni Asur Eyaleti Kutmuhi’ye, Minua ise Purulumzi’ni Urartu’ya
birleştirmişlerdi.

Anahtar Kelimeler

Alzi Krallığı, Muşklar

Kingdom of Alzi and Mushkians in the Assyrian texts

Öz

Elazig (ancient Ashzi, Alzi) one of the oldest
political centers of Eastern Anatolia. In Elazig have made strategic routes to
the central regions of Anatolia. In the XIII.-IX. centuries BC Alzi was in the
area interest of the kings of Assyria. Mushkians populations of Alzi and
neighborhood kingdom Purulumzi refused to pay tribute to the Assyrians. In 1113
BC, the King of Assyria, I Tiqlet-pileser, had to carry out a military campaign
against them. Some researchers agree that the Mushkians were migrating from
Southeast Europe and  established kingdom
of Frygia in the Central Anatolia. They think that the Frygian king Midas   (in Herodotus "History"), and
Mita, the king of Mushkians, are the same person and old name of the kingdom in
Assyrian text was read as "pu-ru-kuz-zu". In fact, this word should
be read as "pu-ru-lum-zi" (on hurrian "purli"
"home"). I. M. Diakonoff writes that the Mushkians  came to Alzi and Purulumzi through the
Euphrates River. However, there is not enough room or space for the restoration
of the expression "Swim in the Euphrates". The main purpose of İ. M.
Diakonoff’s scientifically groundless theory is to describe the people of
Mushkians as "proto-armenians".Probably, the Mushkians came to
Anatolia from the Rānija Plain (Northeast of Iraq). In the XVIIIth century BC,
in the Kakmium ruled Muskave ("Mushkian"). This Kingdom was first
recorded in the texts of Ebla. The king of Kakmium Banana, with the kings of
Lullubum, Kutium and Turukku, was joined a military
coalition against the Agade. In the XVIIth century BC Kakmians fought against
the I. Shamshi-Adad, Turukkeans, and 
Hammurabi. Probably mushkians talked on hurrians. The names of the Kings
of Alzi (Antaratli, Ehli-Teshub, Giridadu) originate from Hurrians.
Subsequently, III. Salmanasar joined Alzi to the Assyrian Province of Kutmuhi
(in the Tur-Abdin mountains), and Minua joined Purulumzi to the Urartu.

Anahtar Kelimeler

Kingdom of Alzi, Mushkians

Царство Алзи и мушки в ассирийских текстах

Öz

В
13-9 вв.
до н.э. Элазыг (древний Ашзи, Алзи), через который проходили стратегические маршруты из Месопотамии в центральные районы Анатолии,
входил в зону интересов царей Ассирии. Мушки,
жители Алзи и
соседнего царства Пурулумзи отказались платить дань ассирийцам. В 1113 году до н. э. царю Ассирии Тиглатпаласару I пришлось вести против них военную кампанию.Некоторые исследователи считают, что племена мушков мигрировали из Юго-Восточной Европы в центральные районы Анатолии и основали там свое царство Фригия. Считается, что упомянутый Геродотом фригийский царь Мидас и царь мушков Мита
был
одним и тем же лицом, и что ассирийские писцы
якобы передавали название его государства в слоговой форме как pu-ru-kuz-zu. На самом деле, эти знаки следует читать как pu-ru-lum-zi, что
восходит к хурритскому purli «дом». И. М. Дьяконов,
считавший мушков «протоармянами», полагал, что мушки пришли в Алзи и Пурулумзи
с
запада переплыв реку Евфрат. Однако для восстановления фразы «перешли Евфрат» (по-аккадски eber nāru Purattu) в
соответствующем месте летописи Тиглатпаласара I не имеется достаточной лакуны.Вероятнее всего, мушки пришли в Анатолию из низменности Раниа (на северо-востоке Ирака). В 18 веке до н.э. в царстве
Какмиуме правили Мушкаве («Мушкиец»). Это царство было впервые упомянуто в текстах Эблы. Царь Какмиума Банана, в коалиции с
правителями Лулубума,
Кутиума и Турукку, воевал против аккадского царя
Нарам-Суэна. В 18 веке
до н.э. какмийцы сражались против Шамши-Адада I, туруккийцев и Хаммурапи. Вероятно, мушкийцы говорили на близком хурритскому языке. Имена царей Алзи (Антаратли, Эхли-Тэшуб, Гиридаду) имеет
много общего с хурритскими. Впоследствии Салманасар III присоединил земли
Алзи к ассирийской
провинции Кутмухи (в горах Тур-Абдин), а Минуа включил
Пурулумзи в
состав Урарту.

Anahtar Kelimeler

Царство Алзи, мушки

Kaynakça

• SCHORR, M, Altbabylonische Rechtsurkunden, Leipzig, 1913.
• SCHROEDER, O. Keilschrifttexte aus Assur. Verschiedenen İnhalts, Leipzig, Hinrichs’sche Buchhandlung, 1920.
• SCHROEDER, O., Keilschrifttexte aus Assur. Historischen İnhalts, Leipzig, Hinrichs’sche Buchhandlung, 1922.
• THUREAU-DANGIN, F., Une Relation de la huitieme campagne de Sargon II, Paris, 1912.
• WESTENHOLZ, J., The Legends of Kings of Akkad, Winona Lake, Ind.: Eisenbrauns, 1997. WINCKLER, H., Sammlung von Keilschrifttexten 1: Die Inschriften Tiglath-Pilesers I., Leipzig. 1893.
• YILDIZ, F., Gomi T. Die Puzriš-Dagan-Texte der Istanbuler Archāeologischen Museum, Teil II, S. 725-1379 (1988), Franz Verlag, Wiesbaden, GMBH, Stuttgart.