Миграция шатров, используемых тюрками, из Туркестана в Анатолию: В Эмирдаге и других регионах–юрты

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 18, 40 - 63, 23.12.2018

Cihad Cihan

Öz

Каждое племя, на протяжении всей истории разработало
различные типы жилья, соответствующие собственной географической среде и
социально-экономическим характеристикам. Тюрки-кочевники, которые жили в степной
географии, использовали различные типы переносного жилища в соответствии со
своими потребностями, но основным видом жилищ были юрты–палатки, имеющие
деревянный каркас с войлочным покрытием. Они также забрали с собой культуру
жилья в юртах в те географические районы, в которые мигрировали. Первый опыт
перехода к оседлой жизни после прибытия тюрков в Анатолию и изменений в быту,
по разным причинам был пережит в юртах.Тюрки использовали три основных типа
переносного жилья в Анатолии: палатки из козьей шерсти, войлочные жилища и
юрты. В Анатолии, которая подходит для кочевой жизни, существует большая
разница высот на коротких расстояниях. Также в холмистых, лесных и дождливых
регионах Анатолии увеличился уровень выпаса коз, адаптирующихся к территории. Благодаря
этим изменениям, козья шерсть подешевела и стала служить покрытием для палаток,
таким образом, шерстяные палатки стали широко распространяться. Наряду с этим,
на зимних и летних пастбищах, которые обладали более суровым континентальным
климатом, те, кто оставался на более длительный период или вел полукочевой
образ жизни, продолжали использовать небольшие юрты с решетчатым каркасом,
обитые войлоком. Эта адаптированная юрта является продолжением культурной
преемственности и изменений, вызванных новыми условиями.Этот вид палатки,
которая называлась Юрта, Дерим или палатка Бекдик, имеющая решетчатый каркас и
войлочное покрытие, является упрощенным и более маленьким видом юрты из
Туркестана. До недавнего времени эти палатки использовались в регионах Анатолии
с континентальным климатом. Однако по разным причинам в течение времени они
уступили свое место, в основном, палаткам из козьей шерсти. В этой статье была
сделана попытка проанализировать истоки создания юрты–палатки, которая  использовалась в Эмирдаге и других различных
регионах, изменения, которым она подверглась со временем, её особенности и
использование, а также, в сравнительной манере была изучена её преемственность
в турецкой культуре.

Anahtar Kelimeler

палатка, юрта, Анатолия, тюрки

Migration of a Tent Used by Turks from Turkistan to Anatolia: Topak Ev in Emirdağ and Other Regions

Öz

Throughout the
history, every tribe developed a various type of domicile according to their
geographical environment, social and economic characteristics. Despite nomad
Turks living in the geography of steppes used different types of tents
according to their needs, their main domicile was felt tents with wooden
frameworks, called yurt. They also brought this tent culture to the geographies
where they migrated. The first examples of the transition to settled life and
change in domicile for various reasons after the arrival of the Turks in Anatolia,
have been experienced in the tents.The Turks in Anatolia, used three different
types of tents, namely, the black tent, felt house and topak ev. Anatolia is
appropriate for nomad life and the difference in elevation is high between
short distances. In addition, the rate of feeding goats that adapt to the
rugged, woody and rainy lands of Anatolia, had been increased in popularity.
With this change, goat hair has become cheaper and has become a tent cover and
by this way, hair tents became widespread. On the other hand, topak ev made
from felts with wooden framework got smaller and continued to be used by those
who spent long times in summer pasture-winter quarters with harsh continental
climate or those that are semi-nomads. Topak ev are the product of this
cultural continuity and the change brought by the new conditions.This wooden
frameworked felt tents, which are called topak ev, Derim house, or Bekdik tent,
are a slightly smaller and simplified versions of the makeshift tents in
Turkistan, under new conditions. Until recently, these tents have existed in
regions of Anatolia with the continental climate. However, due to various
reasons, they have been abandoned and black tent has taken its place. In this
article, the origins, transformation, features and use of the tent called topak
ev, which is used in Emirdağ, were discussed comparatively and their continuity
in Turkish culture was investigated.

Anahtar Kelimeler

Tent, Topak ev, Anatolia, Turkmen

Türkistan’dan Anadolu’ya Türklerin Kullandığı Bir Çadırın Göçü: Emirdağ ve Diğer Yörelerde Topak Ev

Öz

Tarih boyunca
her kavim kendi coğrafi çevresine, sosyal ve ekonomik özelliklerine göre
çeşitli mesken türleri geliştirmiştir. Bozkır coğrafyasında yaşayan konar-göçer
Türkler ihtiyaçlarına göre farklı çadır türleri kullanmakla birlikte temel
meskenleri yurt adı verilen ahşap kafesli, keçe çadır olmuştur. Bu çadır
kültürünü göç ettikleri coğrafyalara da götürmüşlerdir. Türklerin Anadolu’ya gelmesinden sonra yerleşik hayata geçiş ve çeşitli
nedenlerle meskenlerde başlayan değişimin ilk örnekleri çadırlarda yaşanmıştır.
Türkler Anadolu’da kara çadır, keçe ev ve topak ev adı verilen başlıca
üç tür çadır kullanmışlardır. Konar-göçer yaşam için uygun olan Anadolu’da kısa
mesafelerde yükselti farkı fazladır. Ayrıca Anadolu’nun engebeli, ormanlık ve
yağışlı olan bölgelerinde araziye uyum gösteren keçilerin beslenme oranı
artmıştır. Bu değişim ile birlikte keçi kılı ucuzlayarak çadır örtüsü halini
almış, böylece kıl çadırlar yaygınlaşmıştır. Bununla birlikte daha sert karasal
iklim özelliğine sahip yaylak-kışlaklarda uzun süre kalanlarda veya
yarı-göçerlerde ahşap kafesli keçeden yapılan topak evler küçülerek
kullanılmaya devam edilmiştir. Topak ev bu kültürel devamlılığın ve yeni
şartların getirdiği değişimin bir ürünüdür. Topak ev, Derim ev veya Bekdik çadırı ismi verilen bu ahşap kafesli keçe
çadır, Türkistan’daki derme çadırın yeni şartlar altında biraz daha küçük ve
basitleştirilmiş şeklidir. Yakın dönemlere kadar bu çadırlar Anadolu’nun
karasal iklime sahip bölgelerinde varlığını sürdürmüştür. Ancak çeşitli sebeplerden
dolayı zaman içinde terk edilerek yerini daha çok kara çadıra bırakmıştır. Bu
makalede, Emirdağ ve çeşitli yörelerde kullanılan topak ev adlı çadırın kökeni,
uğradığı değişimler, özellikleri ve kullanımı mukayeseli olarak ele alınarak
Türk kültüründeki devamlılığı incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çadır, Topak ev, Anadolu, Türkmen

Kaynakça

• AKTAN, O., “Antalya Çevresinde ve Güney Anadolu’da Depreşen ve Dinen Konar-Göçer Asabiyeti”, I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Yörükler) Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, (1996):1-23. ANDREWS, P.A., “Pitching The Emirdağ Topak Ev”, Newsletter (Museum Ethnographers Group), vol. 15 (1984): 27-40. BOZKURT, N., “Çadır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8:158-162, İstanbul: TDV Yayınları, 1993. DİYARBEKİRLİ, N., Hun Sanatı, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, 1972. ERDEN, A., “Batı Anadolu Türkmen Çadırları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, sy. 11 (1978): 73-89. ERÖZ, M., Yörükler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1991. GÜRBÜZ, O., “Türkiye’de Göçebe Mesken Örneği: Çadır”, Türk Coğrafya Dergisi, sy. 32 (1997): 185-195. KAVAS, K.R., “Mimariyi “Dokumak”: Anadolu-Batı Toros Göçerlerinde Çevre-Kültür İlişkisi”, Bilig, sy. 64 (2013): 231-258. KAYA, A.M. ve KARAGÖZ, H., “Denizli ve Çevresinde Avşar Türkmenleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 32 (2014): 29-66. KOŞAY, H.Z., “Türkiye Halkının Maddî Kültürüne Dair Araştırmalar Yapı ile İlgili Sözler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi, sy. 2 (1957): 199-240. MEYDAN, A., Dünden Bugüne Sebil Yörükleri, Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2016. ONUK, T., Osmanlı Çadır Sanatı (XVII-XIX. Yüzyıl), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998. ÖGEL B., Türk Kültür Tarihine Giriş, 6, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000. SÜMER, F., Oğuzlar, Ankara: AÜ. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1972. ÜYÜMEZ, M., “Emirdağ Topak Evi”, 3. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları, (1993): 363-372. YALDIZKAYA, Ö.F., Her Yönüyle Emirdağ, Ankara: Ofset-Tipo Matbaacılık, 1986. YALDIZKAYA, Ö.F., “Türk Halk Edebiyatı ve Folklorunda Türkmen Çadırı Topakev”, I. Balıkesir Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Yayınları, (1999): 167-176. YALMAN, A.R., Cenubta Türkmen Oymakları, haz. Sabahat Emir, 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1977. YÖRÜKÂN, Y.Z., Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, haz. Turhan Yörükân, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002. http://emirdag.gen.tr/haber/iste-topak-ev-resmindeki-kadin-ve-hikayesi-4510, (15.07.2017). https://www.atlasdergisi.com/arsiv/kitaplar/yoldan-cikaran-levhalar-istanbul-canakkale-izmir/36/37/1 (10.07.2017).