III. Murad Döneminde Anadolu ve Rumeli Eyaletlerindeki Kadı ve Naiplerin Değerlendirilmesi

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 18, 420 - 441, 23.12.2018

Savaş Yılmaz

Öz

Osmanlı Devleti’nin
idarî mekanizmasının nirengi noktasını adaletle yönetim oluşturmuştu. Osmanoğulları’nın
kuruluş yıllarından beri adalet mefkûresini şiar edinmesi bunun göstergesiydi.
Beylikten devlete geçiş süresinin yaşandığı ilk yıllarda taşraya kadı ile beyin
gönderilmesi adalete ne kadar önem verildiğini de ortaya koymaktaydı. Sistemli
bir devlet teşkilatına sahip olan Osmanlı Devleti’nde kazaskerlik makamının
kurulması adeta devletin taşıyıcı kolanlarının adalet üzerine inşa edildiğini göstermektedir.
Geniş yetkilerle donatılarak taşraya gönderilen kadılar, eğitimlerinden teftişlerine
ve görevlerinde uymaları gereken kurallar manzumesine kadar merkezi yönetimce
belirlenirdi. Bu kuralların kanunla titizlikle belirlenmesinde Osmanlı
Devleti’nin adaletle yönetime ve adalete vermiş olduğu önemi göstermektedir.
Buna rağmen III. Murat döneminde reâyâ ve berâyâ Divân-ı Hümâyun’a bazı kadı ve
naipler hakkında çok sayıda arz-i haller sunmuşlardı. Bu bağlamda kadı ve naiplerin
taşrada haksızlıkları hakkında ehl-i örf ile ehl-i şer’den dahi arzların
sunulmuş olması, merkezî yönetim tarafından bazı tedbirlerin alınmasını
gerektirmişti. Kadı ve naiplerin denetimini her ne kadar merkezî yönetim yapsa da
reâyâ ve berâyânın arzları/şikâyetleri denetim ve teftişte belirleyici olduğunu
ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Osmanlı Devleti, reâyâ ve berâyâya güvenip
onları denetim sisteminin bir unsuru olarak görmüştür. XVI. yüzyılın ikinci
yarısında kanûn-ı kadîmin bozulması ile liyakata dikkat edilmeden kadılık ve
naiplik makamına atamaların yapılması, kadı adaylarının medreselerde iyi eğitim
almadan mezun olmaları, bunların ekonomik sorunlar içerisinde yaşamaları ile
rüşvet ve iltimasla davalara bakmaları; reâyâ ve berâyâ tarafından kadı ve naip
kararlarının sorgulanmasına sebep olmuştur. Bu sebepten Divân-ı Hümâyûna, reâyâ
ve berâyâ tarafından sayısız müracaatlar yapılmıştır. Bu müracaatların
içeriğinin belirlenmesinde mühimme defterleri önemli bir yere sahip olduğu için
makalenin yazımında belirleyici olmuştur. Bununla beraber kadı ve naiplerin
görevlerini yaparken karşılaştıkları sorunlar ile kadı ve naipler arasında
yaşanan sorunların neler olduğu, Divân-ı Hümâyûn’da
tutulan mühimme defterlerindeki hükümlere bakılarak izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divân-ı Hümâyun, kadı, naip, reâyâ ve berâyâ, adaletnâme, arz-i hal, arz

Evaluation of the Qadi (Muslim Judges) and the Naibs (interrogators) in the states of Anatolia and Rumelia in the period of Murad III

Öz

The
triangulation point of the administrative mechanism of the Ottoman Empire was
composed of justice.  The fact that The
Ottoman Principality had taken the slogan of justice since the foundation years
was an indication of this.In the first years of the transition from the
principal period to the state, sending qadi and princes to the provinces
revealed how much importance was given to justice. The establishment of the
Kazasker Office (Ministry of Justice) in the Ottoman Empire, which had a
systematic state organization, showed that the carrier columns of the state
were built on justice. The trainings and the inspections of the qadis, who were
equipped with wide powers and sent to the country (in the rural), and the rules
they should follow in their duties were determined by the central
administration.The determination of these rules by law and meticulously showed
that the Ottoman State paid attention to fair governance and
justice.Nevertheless, during the period of Murat III the people had presented a
large number of petitions and complaints to the 
imperial council (the council in Ottoman Empire) about some qadis and
naibs.In this case, the central administration had to take some measures
because of the petitions given by the ehl-i örf (seyfiye class:
military-administrative officials) and ehl-i şer (ilmiyye class: government
officals responsible for religion, justice, jurisprudence and medrese education)
about the injustices of the qadis and the naibs in the provinces. Although the
qadis and the naibs had been controlled by the central administration, the
petitions and complaints of the people had been decisive in the inspection and
the superintendence. Therefore, the Ottoman Empire trusted the people and saw
them as an element of the control system.In the second half of the 19th
century, with the disruption of the ancient law and the appointments of the
qadis and the naibs without paying attention to the merit, the graduation of qadi
candidates from medrese (Moslem seminary) without having a good education,
their  living in economic problems and
running the courts with bribery led to questioning of the qadis and the naibs
decisions by the people. For this reason, numerous applications were made by
the people to the imperial council (during this period).

Anahtar Kelimeler

Imperial Council, Qadi, Naibs, People, Petition, Presentation

ОЦЕНКА КАДИ И НАИБОВ В ПРОВИНЦИЯХ АНАТОЛИ И РУМЕЛИ В ПЕРИОД ПРАВЛЕНИЯ III МУРАДА

Öz

Главным сущностью административного механизма Османского Государство было справедливое управление. Тот
факт, что Османиды с
момента основания государства взяли на себя лозунг справедливости, свидетельствует
об этом. Тот факт что в первые
годы переходного периода с бейликского
(провинциального) правительства на государственный механизм управления, назначение
кадиев и беков в провинции,  доказывает
какое значение имело понятие справедливости в Османском Государстве. В существовании военных
судей в армии доказывает на сколько сильно было влияние правового порядка и
справедливости в армии, которая являлась одной из основ государства. Кади
отправляемые в провинции были в полной мере информированными своими
обязанностями и требованиями закона. Определение этих требований исходя из
законов доказывает на сколько в османском государстве опиралась на право и было
важным для управления государством. Несмотря на это во времена правления III Мурада 
от кади и наибов было очень много жалоб в верхние инстанции государства.
Как бы наибы и кади не подчинялись центральному правительству их контроль так
же велась верхними правовыми органами, и это подчеркивает на сколько эти органы
были важны для государства. Со второй половины XVI века старый кодекс права был изменен и это
повлияло на назначению кади и наибов. 
Так как, назначенные наибы и кади не были на высоком уровне, не имели
высокого образования, так же нуждались  в
материальном обеспечении. А это послужило коррупции. После всего этого от
наибов и кади было очень много жалоб. Все жалобы отмечались в тетрадях
государственной канцелярии. В канцелярии сохранились так же выписки о проблемах
кади и наибов, споры между ними. В исследовании опираются на эти
государственные тетради и на фактах отраженных в них.  

Anahtar Kelimeler

Дивани-Хумаюн, кади, наиб, правосудие, жалоба

Kaynakça

• YILMAZ, S., III. Murat Döneminde Divân-ı Hümâyûn Gündeminde Osmanlı Köyü ve Köylüsü, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, 2017. YILMAZ, S., Divân-ı Hümâyûnda Alınan Kararların Şeriyye Sicillerine Yansımalarına Örnekler, Erciyes Üniversitesi Bilimname Dergisi, sy. 34 (2017): 533-554. YILMAZ, S., ‘’III. Murat Döneminde Anadolu ve Rumeli’deki Eyaletlerden Örnekler Işığında Reaya Arasındaki Sorunların Divân-ı Hümâyuna Yansımaları Üzerine Değerlendirmeler’’, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, sy. 17 (2018): 260-276.