Gürcü Çarı Qurucu Davidin İşğalları Dövründə Şəki Torpaqları

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 18, 442 - 455, 23.12.2018

Şirinbəy əliyev

Öz

Abxaz-Kartli çarı Qurucu David XI əsrin sonlarında
ölkəsinin qüdrətini bərpa etməyə və xalqın yadellilərə qarşı mübarizədə
qələbəyə inamını özünə qaytarmağa nail oldu. Gürcü mənbəsinə görə, 1097-ci ildə
Qurucu David səlcuq sultanına xərac ödəməyi dayandırdı və artıq səlcuqlar
Kartlidə qışlaya bilmədilər. Bu isə Abxaz-Kartli çarlığının sultandan
asılılığının aradan qalxması demək idi. Ölkədə səlcuq ağalığına son qoyan
Qurucu David qonşu dövlətləri, xüsusilə də Tiflis müsəlman əmirliyini, Şəki
(Hereti-Kaxeti) çarlığını və Şirvanşahlar dövlətini ələ keçirmək istiqamətində
ciddi hazırlıqlara başladı.Xilafətin süqutundan sonra Albaniyanın qanuni varisi kimi meydana
gəlmiş və “albanların çarı” titulunu özündə saxlayan Şəki çarlığı 886-1104-cü
illərdə, təxminən 230 ildən çox mövcud olmuşdur. Kürdən şimala Qəbələdən
Telaviyədək torpaqları əhatə edən Şəki çarlığının ərazisi 1014-cü ildə Kaxeti
knyazlığı ilə siyasi birləşmədən sonra qərbdə Araqvi çayınadək uzanmışdı.
Müvafiq dövrdə Azərbaycanda yaranmış digər feodal dövlətləri (Sacilər,
Salarilər, Rəvvadilər, Şirvanşahlar, Şəddadilər) sırasında Şəki çarlığı
əhalisinin böyük əksəriyyətinin  xristian
olması ilə seçilirdi. 1101-ci ildə Şəki çarlığına qarşı başlatdığı ilk
lokal xarakterli hərbi əməliyyatlardan sonra, Qurucu David 1104-1117-ci illərdə
bəzi yerli Şəki feodal qruplarının köməkliyi ilə Şəki çarlığının ərazisini ələ
keçirməyə müvəffəq olmuşdu. Abxaz-Kartli çarı Qurucu Davidin güclənərək, öz
ölkəsinin hüdudlarından kənarda səlcuqları sıxışdırmağa başlaması sultanı və
Gəncə atabəyini Şəki ölkəsinə hərbi müdaxilə etməyə vadar etmişdi. Lakin Ersuxi
savaşında Qurucu David səlcuqlar üzərində ilk böyük qələbəsini qazana bilmişdi.
İşğaldan sonra, Qurucu David, özünün “abxazlar və kartvellər çarı” tituluna
“ranların/albanların və kaxların çarı” titulunu əlavə etmişdi. Müsəlman
qaynaqlarında isə o, “Abxaz, Şəki, Alan.... çarlar çarı” kimi qeyd olunur.
Qurucu Davidin işğalçı yürüşləri nəticəsində Şimal-Qərbi Azərbaycan
torpaqlarında yaranmış və 230 ildən çox mövcud olan Şəki çarlığı süqut etmiş,
Abxaz-Kartli çarlığının tərkibinə qatılmış, onun ərazisində iki hərbi-inzibati
dairə: Şəki/Hereti eristavlığı və Kaxeti eristavlığı yaradılmışdı. Qurucu David
keçmiş Şəki çarlığı əhalisindən (mənbədə herlər və kaxlar) ibarət böyük qoşun
dəstələri düzəldərək öz ordularının tərkibinə daxil etmişdi.

Anahtar Kelimeler

Şəki, feodal, gürcü çarı, savaş

Sheki Area During the Invasion of the Georgian Czar David the Builder

Öz

At the end of the 11th century, the Abkhaz-Kartli
Czar David the
Builder was able to restore his country’s power and regain the self-confidence
of the people in the fight against strangers. According to the Georgian source,
David the Builder stopped paying
tribute to the Sultan of Seljuk in 1097, and the Seljuks could no longer spend
the winter in Kartli. This meant the elimination of Abkhaz-Kartli Czar’s
dependence on Sultan. David the Builder, who put
an end to supremacy of the Seljuks in the country, had begun serious
preparations to seize neighboring states, especially the Tiflis Muslim Emirate,
Sheki (Hereti-Kakheti) realm and the Shirvanshahs state.The Sheki realm, which emerged as
the legitimate successor of Albania after the fall of the Caliphate and
occupied the title of the “Albanian Czar”, existed for about 230 years, in
886-1104. The territory of the Sheki realm, covering the areas from the Kur River to
the north from Gabala to Telavi, was extended to the Aragvi River
in the west after the political unification with the Kakheti prince in 1014.
Among other feudal states (Sajids, Salaris, Ravvadis, Shirvanshahs, Shaddadis)
emerged in Azerbaijan at that time, the Sheki realm was distinguished by
majority of Christian population.After the first local military campaigns
against the Sheki realm in 1101, David the
Builder was able to capture the territory of the Sheki realm with the help of
some local feudal groups of Sheki in 1104-1117. The Abkhaz-Kartli czar, David the Builder began to exacerbate
the Seljuks outside his home country and to force Ganja Atabey to military intervention
on Sheki. But in the Ertsukhi battle, David the Builder was able to win his
first big victory over the Seljuks. After the occupation, David the Builder
added the title of “the Czar of Rans / Albanians and Kakhs” to his title “the
Czar of Abkhazes and Kartvels. In Muslim sources, he is mentioned as “the Czar
of Czars of Abkhaz, Sheki, Alan...” As a
result of David the Builder’s invasive
campaigns, the Sheki realm emerged on the territory of North-West Azerbaijan
and existed for more than 230 years fell and was added to the Abkhaz-Kartli
czardom, which included two military-administrative districts: Sheki / Heretian
eristavrate and Kakheti eristavrate. David the
Builder incorporated large armies from the peoples of the former Sheki realm
(in the source Hers and the Kakhs) into his armies.

Anahtar Kelimeler

Sheki, feudal, Georgian czar, war

ШЕКИНСКИЕ ЗЕМЛИ В ПЕРИОД ЗАВОЕВАНИЙ ГРУЗИНСКОГО ЦАРЯ ДАВИДА-СТРОИТЕЛЯ

Öz

Абхазско-Картлийскй царь Давид-Строитель в конце XI века в борьбе с
иноземными захватчиками добился восстановления могущества своей страны и
возвратил веру народа в победу. Согласно грузинским источникам, Давид-Строитель
с 1097 года перестал платить дань сельджукскому султану и сельджуки больше не
остались зимовать в Картли. Это означало ликвидацию зависимости
Абхазско-Картлийского царства от сельджуков. Покончив с господством сельджуков,
Давид-Строитель начал готовиться к захвату земель Тифлисского мусульманского
эмиратства, Шекинского княжества и государства Ширваншахов.Шекинские княжество,
образованное после падения Арабского халифата, по праву являющаяся наследницей
Албании и носившее титул "албанских князей", существовала в период
886-1104 гг., то есть около 230 лет. Границы Шекинского княжества, охватывавшие
земли от Габалы до Телави, после политического объединения с Кахетией в 1014
году, стали простираться на западе до реки Арагви.  Большинство населения Шекинского княжества,
по сравнению с другими государствами (Саджиды, Салариды, Ширваншахи, Шаддадиды,
Раввадиды), образованными в Азербайджане после распада Халифата, составляли
христиане. После начала первых локальных военных операций против Шекинского
княжества в 1101 году, Давид-Строитель с помощью некоторых Шекинских феодальных
групп в 1104-1117 гг. сумел захватить территорию всю Шекинского княжества.
Усиление Абхазско-Картлийского царя Давида-Строителя и вытеснение им сельджуков
с территории своей страны, вынудили султана и Гянджинского атабека начать
военное вторжение в пределы Шекинского княжества. Однако в битве при Эрсухи
Давид-Строитель сумел одержать первую большую победу над сельджуками. После
этих захватов Давид- Строитель добавил к своему титулу "царя картвелов и
абхазов" титул "царя ранов/албанов и кахов". В мусульманских же
источниках он упоминается как «Царь царей Абхазии, Шеки, Алан ...". В
результате завоевательных походов Давида-Строителя на территорию
северо-западного Азербайджана, просуществовавшая около 220 лет Шекинское
княжество пала, войдя в состав Абхазско-Картлийского царства, где на её
территориях были образованы два военно-административных округа: Шекинское
/Эретинское и Картлийское эриставства. Давид-Строитель создал из населения
бывшего Шекинского княжества (по источникам херы и кахи) крупные военные силы,
которые включил в состав своей армии. 

Anahtar Kelimeler

Шеки, феодальный, грузинский царь, война

Kaynakça

• İstoriya i vosxvaleniye ventsenostsev, Qruzinskiy tekst perevel, predisloviyem i primeçaniyami snabdil K.S. Kekelisdze, Tbilisi, AN QruzSSR, 1954.
• Kartlis tsxovreba, İstoriya Qruzii, Tbilisi, İzdatelstvo Artanudji, 2008. Kekelidze K.S. Sotsialno-politiçeskoye i kulturnoye sostoyanie Qruzii v epoxu Rustaveli, Etyudı po istorii drevneqruzinskoy literaturı, t, XII, Tbilisi, 1973.
• MESXIA, Ş.A. Didgorskaya bitva, Tbilisi, Metsniereba, 1974. Musxelişvili D.L. İz istoriçeskoy qeoqrafii Vostoçnoy Qruzii, Tbilisi, Metsniereba, 1982.
• SUMBAT, D.,. İstoriya i povestvovaniye o Baqrationax. Perevod, vvedeniye i primeçaniya M.D. Lordkipanidze, Tbilisi, Metsniereba, 1979.
• ÇXATARAYŞVILI, K.A., Voinı-inozemtsı v qruzinskom voyske XII veka, Qruziya v epoxu Rustaveli, Tbilisi, Metsniereba, 1966.