Dram Əsərlərinin Azərbaycan Türkçəsindən Ruscaya Tərcümə Problemləri Üzərinə

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 18, 545 - 557, 23.12.2018

Aytan Mammadli

Öz

Azərbaycan
dramaturqiyasının XX əsrin əvvəlindən başlayaraq Ruscaya tərcümə edilməsi prossesi
başlayır. Bu prosses Sovet dövründə daha da güclənir. Məqalədə Cəfər Cabbarlının,
Hüseyn Cavidin, Mirzə İbrahimovun, Hüseyn Mehdinin, İlyas Əfəndiyevin, Elçinin,
Anarın dramaturji materiallarına dayanılaraq dram əsərlərinin Azərbaycan Türkçəsindən
Ruscaya tərcümə xüsüsiyyətləri üzərində durulmuşdur. Təməli Mirzə Fətəli
Axundovun, Nəcəf bəy Vəzirovun, Əbdulrəhim bəy Haqverdiyevin, Nəriman Nərimanovun,
Üzeyir bəy Hacıbəylinin dramatik əsərlərinə dayanan zəngin dramaturji material
və onun sənətkarlıq xüsusiyyətləri təhlil edilmiş, yeri gəldikcə ayrı-ayrı
nümunələrə istinad edilərək dramatik əsərlərin Azərbaycan Türkçəsindən Rusçaya
tərcümə özəllikləri araşdırılmışdır. Bu əsərlərin böyük əksəriyyəti
səhnələşdirildiyi üçün bu örnəklərdə dramaturq zəhməti və sənətkarlığı ilə rejissör
zəhməti və sənətkarlığı bir birini tamamlamışdır. Şübhəsiz ki, bu tərcümələrin
hamısı eyni bədii keyfiyyətə malik değildir. Başqa-başqa dil sistemlərini
təmsil edən Rusca və Azərbaycan Türkçəsi adekvatlık, məna və şəkil, intonasiya
və ritm özəlliklərinin tapılması hər iki dilin ifadəlik imkanlarının səhnə şərçivəsində
ortalığa çıxarılması həm yüksək səviyyədə yığcamlık-lakoniklik, poetik
rəngarənglik tələb etməkdədir. Şübhəsiz ki, bədii əsərin ideal tərcüməsi mümkün
deyildir. Ancaq bu ideala yaxınlaşmaq dramaturqun ideya, bədii sənətkarliq və
estetik aləminin ifadə olunması ciddi əhəmiyyət daşıyır. Məqalədə yeri qəldikcə
konkret nümunələr göstərilərək nəzəri təhlil də aparılmışdir.

Anahtar Kelimeler

Tərcümə, Tərcümə Problemləri, Dramaturgiyanın Tərcüməsi, Tərcümə Dəqiqliyi, Tərcümə Sənəti, Azərbaycan Dramaturqiyası.

On the problemsof translating dramatic works from the Azerbaijani language into Russian

Öz

The
process of translating Azerbaijani drama into Russian began at the beginning of
the twentieth century. (The translation of Azerbaijani drama into Russian was
started at the beginning of the twentieth century). This process intensified in
Soviet times. The article is based on the translations of the plays of Jafar Jabbarli,
Huseyn Javid, Mirza Ibrahimov, Huseyn Mehdi, Ilyas Efendiyev, Elchin, Anar. The
features of the translation of dramatic works from the Azerbaijani language
into Russian are also noted. An analysis of the rich material of translations
and artistic features of the works of the founders of Azerbaijani drama Mirza
Fatali Akhundov, Najaf Bek Vezirov, Abdulragim Bek Hagverdiyev, Nariman Narimanov,
Uzeir Bey Hajibeyli was conducted. Since the overwhelming majority of these
plays were staged, in the presented samples the work and skill of the
playwright and the director complemented each other. Undoubtedly, these
translations are not of the same artistic quality. As representatives of
different language systems, Russian and Azerbaijani languages ​​combine the
search for features of adequacy, meaning and image, intonation and rhythm. The
ability of two languages ​​to express themselves on stage requires a high level
of compactness, brevity and poetic diversity. Without a doubt, the perfect
translation of a work of art is impossible. However, to get closer to this
ideal, the idea, artistic mastery, and the expression of the aesthetic vision
of the author are of great importance. In the article specific examples are
presented and a theoretical analysis is conducted.

Anahtar Kelimeler

translation, problems of translation, translation of drama, precision of translation, art of translation, Azerbaijan drama.

К проблемам перевода драматических произведений с азербайджанского языка на русский

Öz

Впервые перевод
произведений азербайджанской драматургии на русский язык был предпринят в
начале ХХ века. Этот процесс усилился в советское время. В основе статьи лежат материалы переводов пьес Джафара Джаббарлы,
Гусейна Джавида, Мирзы Ибрагимова, Гусейна Мехди, Ильяса Эфендиева, Эльчина,
Анара, отмечаются особенности переводаих
драматических
произведений с азербайджанского языка на русский. Был проведен анализ богатого материала переводов и художественных особенностей произведений
основателей азербайджанской драматургии Мирзы Фатали Ахундова, Наджафа
бека Везирова, Абдулрагима бека Хагвердиева, Наримана Нариманова, Узеир бека Гаджибейли. Поскольку подавляющее большинство этих
пьес были сценированы, в представленных
образцах труд и мастерство драматурга и режиссёра взаимодополнили друг друга. Несомненно, эти
переводы не одинакового художественного качества. Как представители разных языковых систем, русский и
азербайджанский языки сочетают в себе
поиск особенностей адекватности, значения и образа, интонации и ритма.
Способность двух языков выражать себя на сцене требует высокого уровня
компактности, лаконичности и поэтического разнообразия.Без сомнения, идеальный
перевод художественного произведения невозможен. Однако для приближения к этому идеалу имеет
большое значение идея, художественное мастерство и выражение эстетического
видения
автора. В статье приведены конкретные примеры и проведен теоретический анализ.

Anahtar Kelimeler

перевод, проблемы перевода, перевод драматургии, точность перевода, искусство перевода, азербайджанская драматургия.

Kaynakça

• LEVIY, İ., İskusstvo perevoda, Moskva: Proqress, 1974.
• KAŞKİN, İ.A., V borbe za realistiçeskiy perevod, V kn.: Voprosı xudojestvennoqo perevoda. Moskva: Sovetskiy pisatel, 1955.
• FYODOROV, A.V., Osnovı obschey teorii perevoda, Moskva: Vısshaya shkola, 1983.
• SADOVSKİY, Y., Stil dramaturqa i problemı perevoda, Baku: Azerbaydjanskoe Qosudarstvennoe İzdatelstvo, 1974.
• ƏFƏNDİYEV, İ., Seçilmiş əsərləri, 7 cilddə. с.III. Bakı: Çinar-Çap, 2002.
• EFENDİYEV, İ., İzbrannıye proizvedeniya, Tom I. Sostavitel i redaktör Elçin. Red. Aqasiyev N, Baku: Çinar-Çap, 2002.