Solak-zâde Tarihi’ne Göre İstanbul’un Kuruluşuyla İlgili Efsaneler

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 1, 340 - 363, 29.03.2019

Süleyman Lokmacı

Öz

İstanbul dünya üzerindeki en kadim
şehirlerden biridir. Coğrafi konum olarak Asya ve Avrupa kıtasının birleşme
noktalarında bulunması hasabiyle önemli bir ticaret merkezi olduğu gibi
özellikle Müslüman ve Hristiyan dünyası için sembolik anlamlar taşımaktadır.
Belki de bu sembolik anlamlardan dolayı asırlardır en gözde şehir olarak kabul
görmektedir. Binlerce yıldır birçok imparatorluklara başkentlik yapmış olan bu
gözde şehrin ilk olarak nasıl kurulduğu her dönem için merak konusu olmuştur.
Bu nedenle geçmişteki birçok tarih araştırmacıları bu konuya eserlerinde
efsanelere yer vererek açıklık getirmeye çalışmışlardır. Birçok kaynakta bu
efsanelerin baş kahramanı Hazret-i Süleyman, Byzas, Yanko b. Madyan gibi
isimlerdir. XVII. yüzyıl Osmanlı tarih yazıcılığında önemli bir yere sahip olan
Solak-zâde tarihinde de İstanbulʼun kuruluşu ile ilgili efsaneler
görülmektedir. Bu çalışmada İstanbulʼun kuruluşunda temel öğreti olarak
görülebilen efsanelere Solak-zâde Tarihiʼndeki efsanelerde eklenerek tarih
yazıcılığındaki efsane çeşitliliğine katkıda bulunulmak hedeflenmiştir. Bu
amaçla çalışmada öncelikle şehrin kuruluşu ile farklı kaynaklarda yer alan
efsaneler aktarılmış akabinde Solak-zâde tarihinde yer alan efsaneler genel
değerlendirme ve analizler şeklinde sadeleştirilerek verilmiştir. Ve son olarak
çalışmaya temel kaynak olarak “Nevadirʼül-Vukû” daki ilgili kısımların
Avusturya Milli Kütüphanesi A.F. 15 numaralı nüshasının metin transkripti
eklenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Solak-zâde History, İstanbul, Efsaneler, Hz. Süleyman, Byzas, Yanko b. Madyan

According to the History of Solak-zâde History of Istanbul Legends About the Foundation

Öz

Istanbul is one of the most archaic
cities on the Earth. It has not only been an important trade center owing to
its position at the juncture of the Asian and the European continents, but it
also has symbolic meanings particularly for the Muslim and Christian worlds.
Perhaps because of these symbolic meanings, it has been accepted as the most
favorite city for centuries. It has always been an issue of concern how this
city was founded, which has served as the capital of many empires for
millenniums. Therefore, many historians in the past attempted to elucidate this
issue in their writings by means of legends. The starring characters in many
sources are the individuals such as the Prophet Suleiman, Byzas, and Yanko bin
Madyan. Legends are also encountered in the history of Solak-zâde about the
foundation of Istanbul. In this study, it is attempted to make contributions to
the legend variety concerning the foundation of Istanbul by adding the legends
from the history of Solak-zâde to the legends that are accepted as the basic
doctrine. In this purpose, firstly the legends about foundation of the city in
different sources are narrated, and second, the legends in the history of
Solak-zâde are simplified and presented as general evaluations and analyses.
Lastly, the text transcript of the copy of relevant chapters of
“Nevadirüʼl-Vukû” (numbered A.F. 15 in the Austria National Library) is added,
which has been the basic source of the study. 

Anahtar Kelimeler

Solak-zâde History, Istanbul, Legends, King Solomon, Byzas, Yanko b. Madyan

Легенды, связанные с основанием Стамбула в «Истории» Солакзаде

Öz

Стамбул является одним из самых древних городов в мире. Географическое
положение находится на самом стыке Азии и Европы и является важнейшим торговым
центром. Эти особенности придавали символическое значение городу, в особенности
для Мусульманского и Христианского миров. Может быть именно из-за символического
значения, город, веками считается самым популярным. В первую очередь, во все
времена всех историков интересовало то, как же был основан этот популярный город,
который был столицей многих империй на протяжении многих тысячелетий. По этой
причине большинство исследователей пытались пролить свет на этот процесс в
своих работах используя легенды. Во многих источниках можно увидеть, что
главными героями таких легенд являются Сулейман Великолепный, Бизас, Янко бин Мадьян. В «Истории» Солакзаде, занимающей важное место в историографии
Османской Империи 17 века, есть легенды об основании Стамбула. Основу теории об
основании Стамбула составляют легенды. Настоящая работа нацелена на то, чтобы
внести вклад в многообразие легенд путем анализа легенд из «Истории» Солакзаде.
С этой целью в исследовании в первую очередь были переведены легенды из разных
источников связанные с основанием Стамбула. Была проведена общая оценка и
анализ легенд из «Истории» Солакзаде. Таким образом, в работе дается упрощенный
вариант этих легенд. В заключении, в качестве основного источника, прилагается
транскрипция надлежащих отрывков 15 издания из “Nevadirʼül-Vukû” из Австрийской Национальной Библиотеки A.F.

Anahtar Kelimeler

«История» Солакзаде, Стамбул, Легенды, Сулейман Великолепный, Бизас, Янко бин Мадьян, Константин

Kaynakça

• 04-15 Aralık 2012 Beyoğlu Haritaları Sergisi Kitapcığı. AKYÜREK, E., I. “Constantinus ve Konstantinopolis”, Aktüel Arkeoloji, sy. 37, 2014, 76-87. ARSLAN, M., “Byzantion bir Kuruluş Söylencesi Efsanelerden Tarihsel Dönemlere”, Aktüel Arkeoloji, sy. 37, 2017, 46-55. Christoforo Buondelmonte’nin 1422 tarihinde çizdiği “Constantinople” planı, https://cbsakademi.ibb.istanbul/uploads/2016/05/1422-haritas-30.5.2016-111453.jpg (06.02.2019). ÇELİK, Z., 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998. DEMİRKENT, I,. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23:205-212, Ankara: TDV Yayınları, 2001. EMEKSİZ, A., “Efsanelerin İstanbul’u, Fetih ve Fatih”, Fatih Sempozyumları I-II (2005-2006) Bildiri Kitabı, Fatih Belediyesi, 2007, 148-160. Encyclopedia Britannica, “Chalcedon” maddesi, https://www.britannica. com/place/ Chalcedon (06.02.2019). Encyclopedia Britannica, “Üsküdar” maddesi, https://www.britannica.com /place/Uskudar (06.02.2019). Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zillîoğlu, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Sadeleştiren Tevfik Temelkuran, Necati Aktaş, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1976. Fransız Milli Kütüphanesi online kataloğu, http://catalogue.bnf.fr/ark:/ 12148/cb414461376 (06.02.2019). KUBAN, D., “İstanbul’un Tarihi Yapısı”, Mimarlık Dergisi, sy 5 (1970): 25-48. MORRİSSON, C., “Bizans Dünyası Doğu Roma İmparatorluğu 330-641”, çev. Aslı Bilge, İstanbul: Ayrıntı Yayınevi, 2014. ORTAYLI, İ,. “Büyük Constantin ve İstanbul”, Milliyet Gazetesi, 28.05.2011, www.milliyet.com.tr/buyuk-constantin-veistanbul/ilber-ortayli/pazar/yazardetay /29. 05.2011/1395940/default.htm, (07.02.2019). Oruç b. Adil, Oruç Bey Tarihi, Hazırlayan: Necdet Öztürk, İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2014. Şemseddin Sami, Kamus-i Türkî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 2015. TRİCHT, F., Konstantinopolis’te Latin İdaresi (1204-1261), çev. Ahmet Aydoğan, Turhan Kaçar), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Siyaset ve Yönetim I, İstanbul B.B. Kültür A.Ş. Yay. 2016. VIRLAN, Ö., “Byzantion’dan Konstantinapolis’e Şehrin Kuruluş Efsaneleri”, Zeytinburnu Belediyesi Kültür, Sanat, Şehir Dergisi (zdergisi), https://zdergisi. istanbul/makale/byzantiondan-konstantinapolise-sehrin-kurulus-efsaneleri-166, (07.02.2019). YERASİMOS, S., Türk Metinlerinde Konstantiniye ve Ayasofya Efsaneleri, İstanbul: İletişim Yayıncılık, 1993.