Bir Kaçar Şehzadesinin Tarihçilik Deneyimi: İmamkulu Mirza’nin Şah İsmail Üzerine Bilinmeyen Bir Eserinin Tanıtımı ve Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 51 - 85, 30.03.2020

Namıq Musalı

Öz

Bediüzzaman Mirza’nın oğlu İmamkulu Mirza (ö. 1881), Kaçar hanedanının az bilinen şehzadelerindendir. Bu bağlamda onun kendi ağabeyi olan ünlü tarihçi ve coğrafyacı Nadir Mirza’nın gölgesinde kaldığını söyleyebiliriz. İmamkulu Mirza, hayatının büyük bir bölümünü Tebriz’de geçirmiştir. Onun tarih konusunda Farsça iki eseri elyazması şeklinde günümüze ulaşmıştır. Adı geçen şehzadenin bu yönde ilk çalışması, Şah İsmail’in tarihini anlatan eseridir. Söz konusu eser, İran İslâmî Şura Meclisi Kütüphanesi’nde bulunan bir mecmua içinde yer almaktadır. Yazarın ikinci eseri ise ölümünden az önce tamamladığı Kaçarların tarihine dair kitabıdır. Bu kitabın yazma nüshası ise İran Milli Kütüphanesi’ne mahsustur. Makalemizde İmamkulu Mirza’nın ilk eseri olan “Târîh-i Şâh İsmâ‘îl” üzerine bilgi verilmiş ve bu eser, tarihî bir kaynak olarak incelenmiştir. Söz konusu eser, Nadir Mirza’nın isteği üzerine tertip edilmiş ve klasik tarihçilik üslubunda yazılmıştır; mukaddimeden ve 26 bölümden oluşmaktadır. Yazar, Safevî ve Osmanlı kaynaklarından yararlanmış, yeri geldiğinde basitçe karşılaştırmalar ve analizler yapmıştır. Eserinde Şah İsmail’i “Alparslan mülkünün varisi” diye nitelendiren Kaçar şehzadesi, bu vesile ile İran’da yüzyıllarca süregelmiş Türk hâkimiyetini bir bütün olarak ele almıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaçarlar, Safevîler, Farsça tarihçilik

Historiographical Experience of a Qajar Prince: Description and Evaluation of an Unknown Work by Imam-Quli Mirza on Shah Ismail

Öz

Imam-Quli Mirza (d. 1881), the son of Badi al-Zaman Mirza, is one of the lesser-known princes of the Qajar dynasty. In this context, we can say that he remained in the shadow of his older brother, the famous historian and geographer Nadir Mirza. Imam-Quli Mirza spent most of his life in Tabriz. Two of his Persian writings on history are preserved in the form of manuscripts. His first work in this direction is a chronicle on the history of Shah Ismail. The work is inside one manuscript book in the library of the Islamic Consultative Assembly of Iran. The second work of the author, a book about the history of Qajars, which he finished shortly before his death. The manuscript of this book belongs to the Iranian National Library.In our article, information was given about the first work of Imam-Quli Mirza (“Tarikh-i Shah Ismail”) and this work was considered as a historical source. The book was compiled at the request of Nadir Mirza and was written in the style of classical historiography. It consists of an introduction and 26 chapters. The author used the Safavid and Ottoman sources and, if necessary, made simple comparisons and analyses. The Qajar prince, who describes the Shah Ismail as “the heir to Alparslan’s domain”, thus determines that the centuries-old Turkic rule in Iran is a single whole process.

Anahtar Kelimeler

Qajars, Safavids, Persian historiography

Историографический опыт одного Каджарского принца: Описание и изучение одной неизвестной работы Имам-кулы Мирзы об истории шаха Исмаила

Öz

Имам-кулы Мирза (ум. 1881), сын Бади аз-Замана Мирзы, является одним из менее известных принцев Каджарской династии. В этом контексте можно сказать, что он остался в тени своего старшего брата, известного историка и географа Надира Мирзы. Имам-кулы Мирза провел большую часть своей жизни в Тебризе. Две его персидские сочинения по истории сохранились в форме рукописей. Его первая работа в этом направлении является хроника по истории шаха Исмаила. Рассматриваемая работа находится внутри одного рукописного сборника в библиотеке Исламского консультативного собрания Ирана. Вторая работа автора, книга об истории Каджаров, которую он закончил незадолго до своей смерти. Рукопись этой книги принадлежит Иранской национальной библиотеки.В нашей статье была дана информация о первой работе Имам-кулы Мирзы («Тарих-и Шах Исмаил»), и эта работа была рассмотрена как исторический источник. Книга была составлена по просьбе Надира Мирзы и написана в стиле классической историографии; она состоит из введений и 26 глав. Автор использовал Сефевидские и Османские источники и, при необходимости, провел простые сравнения и анализы. Каджарский принц, который описывает шаха Исмаила как «наследника домена Алпарслана», таким образом, определяет, что многовековое тюркское господство в Иране является единым целым процессом.

Anahtar Kelimeler

Каджары, Сефевиды, персидская историография

Kaynakça

• SÂLÛR, S., “Târîh-nevîsî-i Şâhzâdegân-ı Kācârî: Nümûneyî ez Nesebnâme-i Îl-i Kācâr, Nümûneyî ez Târîh-nevîsî”, Peyâm-ı Bahâristân 2, sy. 7 (1389): 231-252. STOREY, C. A., Persidskaya literatura: bio-bibliografiçeskiy obzor v tryox çastyax, perevel s angliyskogo, pererabotal i dopolnil Y. E. Bregel, Moskva: Glavnaya Redaksiya Vostoçnoy Literaturı, 1972. Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar, çeviri ve notlar: Tufan Gündüz, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2007. ŞAH, S., “Safvetü’s-Safâ’da Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin Hayatı, Ta¬sav¬vu¬fî Gö¬rüş¬le¬ri ve Menkıbeleri”, Doktora Tezi, 1. cilt, Marmara Üniversitesi, 2007. TİHRANÎ, Ebu-Bekr, Kitab-ı Diyarbekriyye, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. TİMURTAŞ, A., “Bir Şehir Mersiyesi Örneği: Ebu’l-Bekā er-Rundî’nin Endülüs Mersiyesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8, sy. 36 (2015): 217-229. TOGAN, Z. V., “Sur l’origine des Safavides”, Melanges Louis Massignon içinde, 3: 345-357, Damascus, 1957. TÜRKMAN, İsgəndər bəy Münşi, Tarix-i aləmara-yi Abbasi, I cild, farscadan tərcümənin, ön sözün, şərhlərin və göstəricilərin müəllifləri: Oqtay Əfəndiyev və Namiq Musalı, Bakı: Təhsil nəşriyyatı, 2009. Uzun Hasan – Fatih Mücadelesi Döneminde Doğu’da Venedik Elçileri, çeviri ve notlar: Tufan Gündüz, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2006.