Selanik’te Görülen Salgın Hastalıklar ve Bu Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri (1875-1913)

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 4, 2811 - 2853, 30.12.2020

Mehmet Köseoğlu , Recep Kaya

Öz

Dünya tarihinde farklı yer ve zamanlarda salgın hastalıklar ortaya çıkmış ve bu hastalıklar bazen bir bölgeyi bazen de çok geniş coğrafyaları etkisi altına almıştır. Salgın hastalıklar egemen oldukları coğrafyalarda binlerce ve hatta milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine sebep olmakla birlikte siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan derin tahribatlara yol açmıştır. Yüzyıllar boyunca Selanik vilayeti önemli bir deniz ticaret merkezi olmasının da etkisiyle Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarında ortaya çıkan salgın hastalıkların kolay yayılabildiği bir kent olmuştur. Bu sebeple farklı zamanlarda dünya çapında etkisini gösteren salgın hastalıkların önemli derecede Selanik vilayetini de etkilediği görülmektedir. XIX. yüzyılın son ve XX. yüzyılın ilk yıllarında vilayette veba, kolera, çiçek, humma, frengi, difteri, sıtma, kızıl, kızamık ve diğer bazı hastalıklar görülmüştür. Çalışmada 1875-1913 yılları arası Selanik’te görülen veba, kolera ve çiçek hastalıkları başta olmak üzere diğer salgın hastalıkları ve bu hastalıklara karşı uygulanan mücadele yöntemleri çoğunlukla arşiv belgeleri ışığında ele alınmıştır. Bu çalışma ile birlikte Selanik vilayetinin salgın hastalıklarla mücadelesinin yeterlilik düzeyinin açığa çıkarılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Selanik, Veba, Kolera, Çiçek Hastalığı, Salgın

Epidemic Diseases İn Thessaloniki and Methods of Combating These Diseases (1875-1913)

Öz

Epidemics emerged in different places and times in the world history and these diseases sometimes affected a region and sometimes a wide geografhy. Although epidemic diseases have caused thousands and even millions of people to die in the region they dominate, they have caused deep political, social and economic destructions. Throughout the centuries, the province of Thessaloniki has been a city where the epidemic diseases in Asia, Europe and Africa spread easily due to the fact that it is an important sea trade center. For this reason, it is seen that epidemic diseases, which have a worldwide impact at different times, also significantly affect the Thessaloniki. Plague, cholera, smallpox, fever, syphilis, diphtheria, malaria, scarlet fever, measles and some other diseases were observed in the province in the last years of the 19th and early 20th centuries. İn the study, other epidemic diseases, especially plague, cholera and smallpox diseases seen in the Thessaloniki between 1875 and 1913 and the methods of struggle against these diseases were mostly dealt with in the light of archive documents. With this study, it is aimed to reveal the adequacy level of Thessaloniki in combating epidemic diseases.

Anahtar Kelimeler

Thessaloniki, Plague, Cholera, Smallpox, Epidemic

Kaynakça

• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.}MKT.MHM, 563/1; 561/9).
• Bâb-ı Âli Evrak Odası Belgeleri (BEO, 3834/287500; 817/61204; 817/61204).
• Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT, 718/11; 2590/55; 503/34; 2661/5; 2690/14; 97/16; 1486/118; 1490/61; 2130/61; 932/7).
• Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD, 87/46; 7/17; 50/22; 50/4; 50/35; 165/23).
• Muhaberât-ı Umumiye İdaresi Belgeleri (DH.MUİ, 117/25; 19/65; 23/13; 10/20; 16/13).
• Paris Sefareti Belgeleri (HR.SFR 04, 222/7; 682/76).
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası Belgeleri (HR.TO, 264/92; 265/27).
• İrâde-Dâhiliye (İ.DH, 679/47299). İrade Hususi (İ.HUS, 109/119; 19/27).
• İrâde Taltifat (İ.TAL, 53/17). Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV, 171/68; 13/14).
• Rumeli Müfettişliği Jandarma Müşiriyet ve Kumandanlık Evrakı (TFR.I.AS, 38/3705; 24/2334).
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD, 2424/12). Rumeli Müfettişliği Selanik Evrakı (TFR.I.SL, 107/10665; 161/16009).
• Rumeli Müfettişliği Konsolosluk, Sefaret ve Müfettişlikler Evrakı (TFR.I.TF, 2/115).
• Yıldız Perakende Askeri Mâruzât Evrakı (Y.PRK.ASK, 69/95; 49/84; 59/10; 119/61).
• Yıldız Perakende Evrakı Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahriratı (Y.PRK.MK, 14/28).
• Yıldız Perakende Evrakı Sıhhiye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.SH, 3/47). Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM, 9/56).
• Kolera Karantinası Hakkında Nizamname. -- Dersâdet: Matbaa-i Osmaniye, 1311. 13 s. ; 24 cm. 1.
• Düstur, Birinci Tertip, (13 Ocak 1884-7 Nisan1888), Ankara: c.5, 1937. Düstur, Birinci Tertip, (25 Temmuz 1887-11Mart 1890), Ankara: c.6, 1939.
• Düstur, Birinci Tertip, (29 Mart 1311 – 19 Şubat 1319), Ankara: c.7, 1941. Selanik Vilayet Salnamesi, 1320/1902.
• Selanik Vilâyet Salnamesi, 1325/1907. Faros tis Makedonias, 22 Mart 1889.
• Rumeli, 29 Ağustos 1327 / 11 Eylül 1911. AXTELL, E. R., Cholera. Denver: The Denver Medical Times, 1893.
• AKYAY, N., “Türkiye’de Veba Salgınları ve Veba Hakkında Eski Yayınlar”, Mikrobiyoloji Bülteni, C.8, S. 2, 1974, s. 209-216.
• ANASTASSIADOU, M., Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001.
• ANDONYAN, A., Balkan Savaşı, (çev. Zeaven Biberyan), Aras Yayınları, İstanbul 2002.
• ARDIÇ, M., “Bakü’de Kolera Salgını ve Osmanlı Devleti’nin Başvurduğu Bazı Sıhhi Uygulamalar (1893-1894)”, SUTAD, 46, Konya 2019, s. 303-316.
• AYAR, M. ve KILIÇ, Y., “Osmanlı’da Vebanın Sona Erişine Dair Bir Değerlendirme”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 17/2, 2017, s. 163-181.
• AYAR, M., “Osmanlı’nın Rumeli Topraklarında 1892-1895 Kolera Salgını”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 0/17, İstanbul 2014, s. 19-28.
• BAYRAKTAR, K., “Makedonya Sorunu ve Avrupa Müdahalesi (1902 - 1905)”, Bilig, S: 69, Ankara 2014, s. 01-28.
• ÇALIŞKAN, A., “XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarında Maraş ve Kazalarında Salgın Hastalıklar ve Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler”, Uluslararası Akdeniz Sempozyumu
• Tam Metini İçinde, 2019, s.196-212. ÇAVDAR, N. ve KARCI, E., “XIX. Yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması’na Dair Bibliyografik Bir Deneme”, Turkish Studies – International
• Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 9/4 Spring, Ankara 2014, s. 255-286.
• ÇAVDAR, N. ve KARCI, E., “XIX. Yüzyıl Sonları-XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi İle Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler”, Gaziosmanpaşa
• Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11/2, Tokat 2016, s. 157-175. DHİNGRA, B. L., Plague, England: Lahore:Printed at the Mufid-I-Am Press, 1898.
• EROĞLU, H., DİNÇ, G., ve ŞİMŞEK, F., “Osmanlı İmparatorluğunda Telkîh-i Cüderî (Çiçek Aşısı)”, Milli Folklar, S.101, 2014, s. 193-208.
• GENÇ, Ö., “Kara Ölüm: 1348 Veba Salgını ve Ortaçağ Avrupa’sına Etkileri”, Tarih Okulu, S: X, İzmir 2011, s. 123-150.
• KING, W.G., The Plague Inspector, England: Madras: Addison, 1899.
• KILIÇ, O., “16-18. Yüzyıllarda Balkan Şehirlerinde Yaşanan Veba Salgınları ve Sosyo- Ekonomik Etkileri”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, C: III, Ankara 2017, s. 1225-1252.
• MACAR, O.D., Balkan Savaşları’nda Salgın Hastalıklar ve Sağlık Hizmetleri, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2018.
• MCCARTHY, J., Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821-1922, Darwin Press, New Jersey 1995.
• MENEKŞE, M., “İzmir’de Kolera Salgını ve Etkileri (1893)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 39 (67), Ankara 2020, s. 385-433.
• ODABAŞI, İ. A,. “Selanik 1910-1911: Kolera Salgınları, Kahraman Bir Doktor, Yahudi
• İşçilerin İsyanı ve Serseri Gazeteciler”, Toplumsal Tarih, 296, 2018, s.56-63.
• OSMANAĞAOĞLU, Ş., ve MELİKOĞLU, B., “Tahaffuzhane ve Gümrük Veteriner Müdürlüklerinin Yapılandırılmasına İlişkin Tarihsel Değerlendirme”, Türk Veteriner Hekimleri
• Birliği Dergisi, 1/2, Ankara 2011, s. 79-85. ÖZDEMİR, H., Salgın Hastalıklardan Ölümler (1914-1918 ),Türk Tarih Kurumu, Ankara 2005.
• ÖZTEL, M., “Osmanlı Devleti’nde Sosyoekonomik Yapısıyla Öne Çıkan Vilayet ve Sancakların Kamu Maliyesindeki Yeri ve Önemi”, Maliye Dergisi, S.160, Ankara 2011, s. 204-
• 227. PANZAC, D., Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), (çev. Serap Yılmaz), TVYY, İstanbul 1997.
• TURNA, N., “İstanbul’un Veba İle İmtihanı: 1811-1812 Veba Salgını Bağlamında Toplum ve Ekonomi”, Studıes of The Ottoman Domaın, 1/1, Samsun 2011, s. 1-36.
• UZLUK, F. N., “Cholera Asiaticanın Epidemi Tarihi Üstüne Bir Araştırma”, Türk Hijyen ve Tecrübi Biyoloji Dergisi, C: 8, S.1, Ankara 1948, s. 7-36.
• ÜNVER, S., Türkiye’de Çiçek Asısı ve Tarihi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1948.
• YAŞAYANLAR, İ., Bir Hastalık Olarak Kolera ve Tarihte Kolera Pandemileri, Toplumsal Tarih, S.296, İstanbul 2018, s. 48-55.
• YAŞAYANLAR, İ., “Osmanlı Devleti’nde Kamu Sağlığının Kurumsallaşmasında Koleranın Etkisi”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı, (Edit Burcu
• Kurt-İsmail Yaşayanlar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2017, s. 2-24. YILDIRIM, N., İstanbul’un Sağlık Tarihi, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul 2010.
• YILDIRIM, N., ve ERTIN, H., “1893-1895 İstanbul Kolera Salgınında Avrupalı Uzmanlar ve Osmanlı Devleti’nde Sağlık Modernizasyonuna Katkıları”, Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri
• Dergisi, 25 (COVID 19 Özel Sayı), İstanbul 2020, s. 85-101. SARIKÖSE, S. T., “XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi/
• Sosyal Bilimler Enstitüsü Konya 2013. YILDIZ, F., “19. Yüzyılda Anadolu’da Salgın Hastalıklar (Veba, Kolera, Çiçek, Sıtma) ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri”, Yüksek
• Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü Denizli 2004.