Rus Sömürüsüne Karşı Türkistan’da İsyan (1916): Sır Derya Örneği

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 221 - 245, 30.03.2021

Ömer Karataş

Öz

Ruslar Türkistan’ı 19. Yüzyılın ikinci yarsından sonra ilhak ve işgal etti. Ardından bölgeyi kendi menfaatleri doğrultusunda sömürmek için idari, sosyal ve ekonomik düzenlemeler yaptı. Yapılan düzenlemeler neticesinde yaklaşık elli yıl bölgenin yer altı ve yer üstü kaynakları Ruslar tarafından sömürüldü. Daha sonraki siyasi gelişmeler neticesinde, özellikle I. Dünya Savaşı, sırasında çarlık yeni insan kaynağına ihtiyaç duydu. Bu ihtiyacı karşılamak için çarlık, 25 Haziran 1916’da bu tarihten önce askerlikten muaf olanları orduya almak amacıyla bir ferman yayınlandı. Söz konusu fermanla Türkistan’ın gayr-ı Rus bölge ahalisini orduda istihkâm işlerinde çalıştırmak isteyen Çarlık Rusya’sı, sömürünün insan kaynağına yönelmesine olanak tanıdı. Bu son gelişme önce Semerkant’ta başlayan daha sonra tüm bölgeye yayılan isyana sebep oldu. Çalışmamızda 1916 Türkistan isyanında Sır Derya vilayetinde isyan sırasında meydana gelen gelişmeleri Rus arşiv belgeleri ve ilgili literatüre dayalı olarak ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Rusya İsyan, Sır Derya

Kaynakça

• HAYİT, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Ankara 1975.
• AKA, İsmail, Timur ve Devleti, TTK Ankara 2014.
• KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTK Ankara 2014.