Misyoner Harrison Gray Otis Dwight’ın Mektuplarında İstanbul’da 1837 Vebası

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3-Ek, 1 - 27, 25.12.2021

Füsun Çoban Döşkaya

Öz

Amerikan Board isimli Protestan misyonerlik örgütünün Osmanlı Devleti’ne gönderdiği öncü misyonerler arasında yer alan Harrison Gray Otis Dwight, Board misyonerleri içerisinde Ermeniceyi ilk öğrenen ve “Ermenilerin babası” olarak bilinen birisidir. 1830 yılında misyoner Eli Smith ile Anadolu ve İran’a keşif gezisine çıkmış, Osmanlı Devleti hakkında bilgi toplayıp Board’un Osmanlı Devleti’nde açacağı istasyon yerlerini tavsiye edip, Ermeniler hakkında tespitlerde bulunmuştur. Bu çalışmanın konusu İstanbul’da 1836-1837 yıllarında etkili olan veba salgınının misyoner Harrison Gray Otis Dwight’ın mektuplarında yer aldığı şekliyle incelenmesidir. Çalışmada incelenen mektuplar, Harrison Gray Otis Dwight’ın Bayan Elizabeth B. Dwight’ın Anıları, 1837 Vebasının Kayıtları Dâhil isimli 1840 yılında basılan kitabından alınmıştır. Kitap, “Veba Esnasındaki Mektuplar”, “Bay Dwight’a Mektuplar”, “Bayan Dwight’ın Anıları” ve “Bayan Judith S. Grant’ın Anıları” olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Çalışma kapsamı içerisinde çoğunlukla Harrison G. O. Dwight’ın veba sırasında yazdığı mektupları içeren birinci bölüm üzerinde durulmuş, diğer bölümler hakkında kısa bilgi verilmiştir. Bu çalışmanın amacı Osmanlı Devleti’ndeki Amerikan misyonerlik faaliyetlerinin anlaşılmasına katkıda bulunabilmek için Board misyonerlerinin bakış açısıyla 1837 İstanbul veba salgınını incelemek ve misyonerler arasındaki ilişki ağını gözler önüne sermektir.

Anahtar Kelimeler

Harrison G. O. Dwight, Elizabeth Baker Dwight, Amerikan Board, Veba, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Elizabeth B. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16850, http://www.dlir.org/archive/items/show/16850 (20.06.2020)
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Harrison G.O. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16851, http://www.dlir.org/archive/items/show/16851 (10.06.2021).
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Henry O. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16852, http://www.dlir.org/archive/items/show/16852 (10.06.2021).
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Mary L. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16855, http://www.dlir.org/archive/items/show/16855 (10.06.2021).
• ARPEE, L. (1907). An Actual Experiment in Non-Sectarian Missionary Activity. C. 11, The American Journal of Theology.
• AYAR, M. ve Kılıç, Y. (2017). “Osmanlı’da Vebanın Sona Erişine Dair Bir Değerlendirme”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 17 (2): 163-181.
• BAYKAL, N. (2020). “Salgın Hastalıkların Tarihi”, Bilim Genç Tübitak, https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/salgin-hastaliklarin-tarihi (10.06.2021).
• DWIGHT, H. G. O. (1854). Christianity in Turkey: A Narrative of the Protestant Reformation in the Armenian Church. J. Nisbet, London.
• DWIGHT, H. G. O. (1850). Christianity Revived in the East: Or, a Narrative of the Work of God Among the Armenians of Turkey. Baker and Scribner, New York.
• DWIGHT, H. G. O. (1840). Memoir of Mrs. Elizabeth B. Dwight: Including an Account of the Plague of 1837. M. W. Dodd, New York.
• ERDOĞAN, M. (2017). 18. yüzyılın Sonu 19. yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti’nde Veba Yılları. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• GOODELL, W. (1838) The Power of Faith: A Sermon Preached at Constantinople August 6, 1837, on the Death of E. Dwight. E. Collier, New York.
• GREENE, J. K. (1916) Leavening the Levant, The Pilgrim Press, Boston.
• HERRINGSHAW, T. W. (1898). “Dwight Harrison Gray Otis”, Herringshaw’s Encyclopedia of American Biography of the Nineteenth Century. III. American Publishers’ Association, Chicago.
• KOÇAK, P. (2019). Harrison Gray Otis Dwight ve Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyonerlik Faaliyetleri (1830-1862), Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• ÖRMECİ, O. (2019). “Türk-Amerikan İlişkileri: Mazisi ve Güncel Durumu”, 12 Mart 2019 tarihinde Marmara Üniversitesinde düzenlenen 2. Siyaset ve Diplomasi Okulunda sunulan Bildiri, İstanbul.
• SALT, J. (2015). Emperyalizm, Evanjelizm ve Osmanlı Ermenileri: 1878-1896, (Çev.) GÖKSEL, K., Tarih ve Kuram Yayınları, İstanbul.
• SMITH, E. ve Dwight H. G. O. (1833). Researches of the Rev. E. Smith and Rev. H.G.O. Dwight in Armenia: Including a Journey through Asia Minor, and into Georgia and Persia, with a Visit to the Nestorian and Chaldean Christians of Oormiah and Salmas, Crocker and Brewster, Boston.
• STOVE, D. M. (1998). “Dwight, Harrison Gray Otis”, s. 191, (Ed.) ANDERSON, G. H., Biographical Dictionary of Christian Missions, Simon & Schuster, New York.
• STRONG, W. E. (1910). The Story of the American Board: An Account of the First Hundred Years of the ABCFM, Pilgrim Press, Boston.
• ŞAHİN, M. (2018). “Amerikalı Misyonerler Örgütünün Kısa Tarihi”, s. 13-38, (Ed. ve Çev.) ŞAHİN, M. Wilson Amos Farnsworth: Kapadokya’daki Amerikalı Misyonerlerin Bilinmeyen Tarihi (1853-1903), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• TURAN, Ö. (2009). “Amerikan Misyonerlerinden E. Smith ve H.G.O. Dwight’a Göre 1830-1831 Yıllarında Ermeniler”, s. 191-230, (Ed.) ÇALIK, M., Ermeni Soykırımı İddiaları: Yanlış Hesap Talat’tan Dönünce, Cedit Neşriyat, Ankara.
• ÜNVER, A. S. (1935). Türkiye’de Veba (Taun) Tarihçesi Üzerine, İstanbul.
• YETKİNER, C. (2008). “İstanbul’da Bir Cemaatin Doğuşu: William Goodell ve Amerikan Protestan Misyonu”, Akademik Ortadoğu Dergisi, 3 (1): 133-164.
• YILDIRIM, N. (2010). İstanbul’un Sağlık Tarihi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.