Orta Asya’dan Günümüze Karaköy Kilimleri

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 4, 2094 - 2120, 30.12.2021

Funda Akoğlu

Öz

Eski çağlardan günümüze kadar dokuma sanatı, insanoğlunun önemli uğraş alanlarından birini oluşturmuştur. Türkler ise Orta Asya’dan itibaren başta halı ve kilim dokumacılığı olmak üzere dokuma alanında başarıya ulaşmıştır. Öyle ki, Türk kültürünün maddi ögelerinden kabul edilen dokumacılık; farklı coğrafyalarla karşılaştığında dahi orijinalliğini korumuştur. Türklerin Denizli’ye yerleşmesinden sonra dışarıdan neredeyse hiç göç almayan Karaköy, kendisine özgü Türklük özeliklerini koruyarak geleneklerini sürdürmüştür. Geleneklerinin başında kilim dokumacılığı gelmektedir. Bölgede başta çul, kilim, heybe ve namazlık gibi ürünler dokunurken Orta Asya’dan gelen dokuma geleneğine bağlı kalmaya çaba gösterilmiştir. Özellikle kilimlerin orta bölümleri ile çevre bölümlerine dokunan motiflerde Orta Asya’dan kalma motifler gözlenmiştir. Karaköy kilim ve el dokumalarında “hayat ağacı, koç boynuzu, kurt ağzı” gibi Orta Asya’dan kalma motiflere sıkça yer verilmiştir. Bu makalede Karaköy kilimlerinin Orta Asya’dan kalma Türklük özelliklerini başta motiflerle olmak üzere günümüze kadar koruduklarının ispatı yapılmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Karaköy, dokuma, kilim dokumacılığı, Karaköy kilimleri

Karaköy Rugs from Middle Asia to the Present

Öz

The art of weaving has been one of the important fields of occupation of humankind since ancient times. Turks, on the other hand, achieved success in the field of weaving, especially carpet and rug weaving, in Central Asia. So much so that weaving, which is accepted as one of the material elements of Turkish culture, preserved its originality even when it encountered different geographies. Karaköy, which received almost no migration from outside after the Turks settled in Denizli, continued its traditions by preserving its Turkish characteristics. Rug weaving is at the top of the existing traditions.While weaving products such as sackcloth, rugs, saddlebags, and prayer rugs in the region, efforts were made to adhere to the weaving tradition from Central Asia. In particular, motifs from Central Asia were observed in the motifs woven into the middle and peripheral parts of the rugs. Central Asian motifs such as “tree of life, ram horn, wolf mouth" were frequently used in Karaköy rugs and hand weavings. In this article, it has been tried to prove that Karaköy rugs have preserved their Turkish characteristics from Central Asia, especially the motifs, until today.

Anahtar Kelimeler

Karaköy, weaving, rug weaving, Karakoy Rugs

Kaynakça

• Osmanlı Arşivi, Fon: C.AS., Kutu:285, Gömlek: 11835, H-5.1.1219.
• Osmanlı Arşivi, Fon: DH.TMIK.S., Kutu: 52, Gömlek:11, H-6.1.1322.
• Osmanlı Arşivi, Fon: C.AS., Kutu: 945, Gömlek: 41018, H-21.7.1202
• Alp, K. Özlem, Konya ve Yöresi Kilimlerinde Semboller, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1998.
• Akın, Yasemin Güneş, 16.-17. Yüzyıl Osmanlı Kumaş, Halı Ve Kilimlerinde Şemse Motifi, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, 2009.
• Akoğlu, Funda, “Denizli’de Dokumacılık ve Dokuma Kooperatifinde İlkler: Kale Dokumacılar Kooperatifi ve Denizli Dokumacıları Birliği”, Belgi Dergisi, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Sayı:16, Denizli 2018.
• Akoğlu, Funda, Cumhuriyet Döneminde Denizli’de Dokumacılığın Gelişimi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli, 2019. Aytaç, Çetin, El Dokumacılığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1932.
• Aytaç, Ahmet, “Kırgızistan’da Çarpana ve Kolon Dokumacılığından Örnekler”, Milli Folklor Uluslararası Kültür Araştırma Dergisi, Sayı:87.
• Aytaç, Ahmet, “Balkanlardaki Türk Kültürel Mirasına Bir Örnek: Makedonya Sultan II. Murat Camii ve Kilimleri”, Samsun Mübadele ve Balkan Türk Kültürü Araştırmaları Derneği I. Mübadele ve Balkan Türk Kültürü Araştırmaları Kongresi Bildirileri, Samsun, 2007.
• Aytaç, Ahmet, “Türk Medeniyetinde Dokuma Kültürü Ve Yabancı Resim Sanatı Üzerindeki Tarihsel Yeri’’, 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri, Ankara, 2008.
• Baykara Zorlu, Emine, Buldan’ın Geleneksel Ritüelleri, Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli, 2015.
• Baykara, Tuncer, Selçuklular ve Beylikler Çağında Denizli (1070-1520), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• Beyazıt, Mustafa, Denizli’de Anadolu Selçuklu Kervansarayları, Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli, 2017.
• Deniz, Bekir, “Anadolu-Türk Halı Sanatının Kaynakları”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı:14, 2005.
• El Sanatları Teknolojisi, Geleneksel Türk Dokuma Sanatları, MEB, Ankara, 2012.
• Golden, Peter B., Dünya Tarihinde Orta Asya, Ötüken Yayınları, İzmir, 2014.
• Göksu, Gülay Yansöz, Osmanlı Saray Kilimlerinin Desen ve Kompozisyon Özellikleri, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2019.
• Gülen, Füsun Erolan, Vakıflar Genel Müdürlüğü Halı ve Kilim Koleksiyonundaki Kilim Örneklerinin Desen, Renk ve Kompozisyon Açısından İncelenmesi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2002.
• Hatipoğlu, Hurisel, Erzurum Müzesindeki Halı Ve Kilimler, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1997.
• Kanlıdere Ahmet (Editör), Orta Asya Türk Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayını,Eskişehir, 2011.
• Kaval, Yılmaz, Hakkâri Kilimlerindeki Motiflerin Sembolik Dilde Çözümlenmesi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),Elazığ, 2016.
• Koparan, Yasemin “Türk Kilimleri: Yabancı Turistlerin Gözünden Türk Kilimlerine Bakış”, III. Uluslararası Türk El Sanatları Dokumaları (Tekstil) ve Gelenekli Sanatlar Kongresi Sanat Etkinlikleri, Konya, 2011.
• Selçuk, Keziban, Nahcıvan Devlet Halı Müzesi’nde Bulunan Halı Kilim Ve Düz Dokumalar, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2008.
• Şemin, Martı Esin, Gördes, Milas, Eşme, Bayat Dokumacılarında Halı ve Kilimin Kültürel Yeri, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli, 2019.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1986.
• TEV Anadolu Lisesi Tarih Kulübü, “Bizim Motifimiz Bizim Zenginliğimiz”, Proje Raporu, Denizli, 2020.
• Ünaldı, Vedat, Bardız Kilimciliği Projesi Kapsamında Yöre Kilimciliğinin Geliştirilmesi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2008.
• Yasubuğa, Eren, Antalya Müzesi’nde Bulunan Killim Örneklerinin Tahlilleri, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Erzurum, 2019.
• Yıldırım, Rabiha, Adıyaman İli Bedeni Kilimlerinin Renk, Motif Ve Kompozisyon Özelliklerinin İncelenmesi Ve Tekstil Tasarımlarına Aktarılması, Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara, 2019.
• Yılmaz, Bülent, “Pazırık’dan Günümüze Türk Halı Sanatı”, Oğuz Türkmen Araştırma Dergisi, 2017.
• Yılmaz, Mustafa, Ortaçağda Denizli (Selçuklu ve İnançoğulları Dönemi), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar, 2010.
• Yurt Ansiklopedisi, Cilt:3, Anadolu Yayıncılık, İstanbul, 1982.
• Bekir Deniz, “Orta Asya Halı ve Düz Dokuma Yaygıları”, https://www.altayli.net/orta-asya-turk-hali-ve-duz-dokuma-yaygilari.html, (Erişim Tarihi: 13.11.2020).
• http://www.fatih.gov.tr/aya-irini-muzesi (Erişim Tarihi:31.12.2020).
• http://www.buldan.bel.tr/haberler/383/karakoy-kilimleri-yeniden-hayat-bulacak/ (Erişim Tarihi: 30.12.2020).
• https://www.denizliyeniolay.com/haberler/guncel/karakoy-kilimleri-yeniden-hayat-bulacak/39192/ (Erişim Tarihi: 30.12.2020).
• http://www.denizliguncel.com/buldan/karakoy-kilimleri-yeniden-hayat-bulacak-h11395.html (Erişim Tarihi: 30.12.2020).
• Ahmet Aytaç, “Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerinde Bahsolunan Dokuma Adları”, Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi I. Yöresel Ürünler Sempozyumu ve Kültür/Sanat Etkinlikleri, Antalya, 2012,
• https://www.academia.edu/31406360/BA%C5%9EBAKANLIK_OSMANLI_AR%C5%9E%C4%B0V_BELGELER%C4%B0NDE_BAHSOLUNAN_DOKUMA_ADLARI_pdf (Erişim Tarihi:31.12.2020).
• 1959 Buldan-Karaköy doğumlu Kemal Kocaman, (Mülakat Tarihi:23.08.2019).
• 1980 Buldan-Karaköy doğumlu Ferdi Çevik, (Mülakat Tarihi:23.08.2019).
• 1955 Buldan-Karaköy doğumlu Neslihan Tekke, (Mülakat Tarihi:23.08.2019).