Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 4, 1730 - 1752, 30.12.2021

Mert Can Terek

Öz

Eski Türkler, sahip oldukları atlı göçebe hayat tarzıyla birlikte gerek yaşayışları gerek bulundukları coğrafya açısından doğada daha fazla zaman geçirmişler ve hayvanlarla doğrudan yakınlık kurma fırsatı bulmuşlardır. Hayvanlar edebiyat, sanat ve mimari gibi alanlarda motif halini alarak Türk yaşamında önemli bir yere sahip olmuşlardır. Türk destan geleneğinin önemli parçaları olan Oğuznamelerin en eski varyantı olduğu bilinen Uygur harfli Oğuznamenin başından sonuna kadar yer alan pek çok unsurdan en sık rastlananı da hayvanlardır. Doğumundan itibaren hayvanlarla yakın ilişkiler içinde olan Oğuz Kağan, destandaki hayvanların bazılarıyla doğrudan ilişkide bulunurken bazılarıyla ilişkisi olmaz ve bu hayvanlar olayların arka planında yer alırlar veya sadece destanda adları geçer. Bu çalışmada Uygur harfli Oğuznamede yer alan hayvanlar Oğuz Kağan’ın etrafında ele alınarak, ilişkide bulunduğu hayvanlar destanda gözüktükleri sıraya göre sıralanmış ve incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmada, Wili Bang ve Reşit Rahmeti Arat’ın “Oğuz Kağan Destanı” adlı çalışması esas alınmış ve örnekler bu çalışma üzerinden verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hayvanlar, Oğuz Kağan, Destan

Description of the relationship of Oguz Khan with animals in the "Oguzname" version, written in the Uyghur script

Öz

Due to their nomadic lifestyle, on horseback, the ancient Turks spent more time in nature in terms of both their lifestyle and the geographical location in which they were, and they had the opportunity to establish close proximity with animals. Animals took an important place in the life of the Turks, becoming a motive in fields such as literature, art and architecture. The most common of the many elements from start to finish in Oguzname with Uyghur script, which is known to be the oldest version of this epic, which is an important part of the Turkish epic tradition, are animals. Oguz Kagan, who has been in close relationship with animals since his birth, has direct relationships with some animals in the epic, but has no relationship with some of them, and these animals take place in the background of events or are only mentioned in the epic.In this study, the image of animals in "Oguzname" with Uyghur letters was investigated in connection with the image of Oguzkagan, and the animals with which he contacted were listed in the order in which they appear in the epic. The study was based on the study of Wili Bang and Reshit Rahmeti Arat entitled "The Epic of Oguz-Kagan", and examples were given in the framework of this study.

Anahtar Kelimeler

Animals, Oguz kagan, epos

Kaynakça

• AĞCA, F., Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 2019.
• AĞCA, F. ve GÜL, B., “Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanında Geçen Moğolca Sözcükler”, Türkbilig, S. 36, 2018, s. 47-62.
• ALİZADE, R., Türk Mitolojisinde Kültler, İstanbul, İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012.
• BANG, W. ve ARAT R. R., Oğuz Kağan Destanı, Burhaneddin Basımevi, İstanbul 1936.
• BAYAT, F., Oğuz Destan Dünyası, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2013.
• ÇORUHLU, Y., Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2002.
• DUYMAZ, A., “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut Kitabına Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”. Millî Folklor, C. 10, S. 76, Balıkesir 2007, s. 50-58.
• ERGİN, M., Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2012.
• GÖKYAY, O. Ş., Dedem Korkudun Kitabı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2006.
• GÜVEN, M., “Oğuz Kağan Destanı'nda Hayvanlar”, Milli Folklor, C. 8, S. 57, 2003, s. 82-91.
• KAPLAN, M., Oğuz Kağan Destanı, Dergâh Yayınları, İstanbul 1979.
• ÖGEL, B., Türk Mitolojisi 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
• PELLIOT, P., Uygur Yazısıyla Yazılmış Uğuz Hun Destanı Üzerine, (çev. Vedat Köken), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.