Mustafa Əfəndi Əl-Malaxinin Həyatı, Yaradıcılığı və Bədii Irsi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 3, 626 - 647, 08.10.2022

Aladdin Sultanov

Öz

Məlumdur ki, XIX əsrdə Azərbaycanın şimal-qərb bölgəsində insanların ictimai həyatında İslam dinininböyük rol oynamış, xüsusilə də Nəqşibəndiyyə təriqətinə mənsub din xadimləri və elm adamları bu bölgədə elm və tədris fəaliyyəti ilə məşğul olmuşlar. Beləşəxsiyyətlərdən biri də Qax rayonunun Aşağı Malax kəndində yaşamış Mustafa Əfəndi əl-Malaxidir. Onun qəbirüstü abidəsindəki məlumatlar da kimliyinə və həyatına qismən işıq tutur. Belə ki, XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində yaşamış olan əl-Malaxi Nəqşibəndiyyə təriqətinin müridi kimi öz əhatə dairəsində təlim və irşad fəaliyyəti ilə məşğul olmuşdur. Bölgədəki bir çox mədrəsələrdə təhsil alan əl-Malaxi yaşadığı ərazidə təlim-tərbiyə prosesində, eləcə də ictimai işlərdə mühüm rol oynamışdır. Eyni zamanda əlyazma kitabların köçürülməsində də səyləri olan əl-Malaxinin kitabxanasının bir hissəsi günümüzə qədər gəlib çıxmışdır. Həmin kitablar ilahiyyat, ədəbiyyat, fəlsəfə və s. elmlərə aiddir və əksəriyyəti ərəb dilindədir. Eyni zamanda məlum olur ki, əl-Malaxixəttatlıq/ katiblik fəaliyyəti ilə də məşğul olmuşdur. Digər tərəfdən bu məqalə XIX əsrin sonlarında şimal-qərb bölgəsi ilə hazırki Türkiyə respublikası arasında mövcud olmuş elmi və ictimai əlaqələrin hansı səviyyədə olduğuna da işıq tutur.

Anahtar Kelimeler

Azərbaycan, Əl-Malaxi, Ziyarətgah, Qax, Əlyazma, Xəttatlıq

Destekleyen Kurum

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şəki Regional Elmi Mərkəzi

Life, Creativity and Artistic Heritage of Mustafa Efendi Al-Malakhi

Öz

It is known that in the 19th century, Islam played a great role in the public life of the people in the north-western region of Azerbaijan, especially religious figures and scientists belonging to the Naqshbandi sect were engaged in scientific and educational activities in this region. One of such personalities is Mustafa Efendi al-Malakhi, who lived in Ashagi Malakh village of Gakh region. The information on his tombstone also enlighten on his identity and life. Thus, al-Malakhi, who lived in the late 19th and early 20th centuries, was engaged in teaching and mentoring activities as a disciple of the Naqshbandi sect. Al-Malakhi got education in many religious schools (madrasahs) in the region and played an important role in the educational process in his site where he settled, as well as in public affairs. At the same time, part of al-Malakhi's library, which also made efforts to copy manuscripts, has survived to the present day. These books belong to sciences such as theology, literature and philosophy etc. and most of them are in Arabic. At the same time, it turns out that al-Malakhi was also engaged in calligraphy/secretarial activities. On the other hand, this article sheds light on the level of scientific and social relations that existed between the north-western region and the present-day Republic of Turkey in the late 19th century.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, al-Malakhi, Visiting place, Qakh, manuscript, Calligraphy

Kaynakça

• EROL, İ., Azerbaycanda Nakşibendiliğin Halidi-Mahmudi Kolu (fəlsəfə doktorluğu dissertasiyası), Recep Tayyip Üniversitesi Sosyal Elmlər İnstitutu Təməl İslam Elmləri Kafedrası, Rize 2019.
• QƏHRƏMANOV, C., Azərbaycan əlyazma kitabı tarixindən / “Əlyazmalar xəzinəsində VIII cild”, Elm, Bakı 1987.
• MAHMUDOV, Y., Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası I cild, Lider, Bakı 2004.
• MƏMMƏDBAĞIROĞLU, Ə., XVII Əsr Azərbaycan Əlyazma Kitabı, Elm və Təhsil, Bakı 2018.
• MİRZƏYEVA, E., Orta əsr Azərbaycan şəhərlərinin mənəvi həyatına dair, Bakı Dövlət Universiteti İlahiyyat Fakültəsinin Elmi Məcmuəsi, Say: 20, Bakı 2013.
• NEMƏT, M., Azərbaycanda pirlər, Elm və təhsil, Bakı 2010.
• NİYAZOV, Ə., XIX Əsr Azərbaycanın Şimal-Qərbində (Qanıx-Həftəran Vadisi) Dini Həyat, Elm və Mədrəsələr, Nurlar, Bakı 2016.
• YAQUB, P., Ziyarət yollarında I hissə, Zərdabi, Bakı 2011.
• НЕЙМАТ, М., Корпус эпиграфических памятников Азербайджана (Том II: Арабо–персо–тюркоязычные надписи Щеки–Закатальской зоны), ХХI–YNE, Баку 2001.