Cultural Life of The Yazidis: A Diyarbakir Case

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 206 - 224, 25.06.2023

Edip Bukarlı

Öz

The Yezidi faith contains in itself of characteristics of various distinct religions. A lot of practices such as circumcision, fasting, baptism, marriage customs, pilgrimage visits, reincarnation, and etc. are included among the religious and customary traditions of the Yezidis. The Yezidis of Diyarbakir not only reflect the characteristics with which their geographical location has endowed them, but are also firmly committed to their beliefs. The study aims to reveal the cultural and social lives of the Yezidis in Diyarbakir, as well as the religious and customary practices of the Yezidis residing in Diyarbakir, and their differences from other Yezidis. In the study, Ottoman archive documents , one of primary sources, were analyzed. Additionally, a comprehensive literature review was conducted to determine the extent to which the Yezidis are affected by environmental factors and whether they were adapted to contemporary conditions.

Anahtar Kelimeler

Yazîdîs, Diyarbakir Yazîdîs, Social Life, Cultural Life

Yezîdîlerin Kültürel Hayatı: Diyarbakır Örneği

Öz

Yezîdîlik inancı birbirinden farklı dinlerin özelliklerini bünyesinde barındırmaktadır. Sünnet, oruç, vaftiz, evlenme adetleri, hac ziyaretleri, reenkarnasyon vb. birçok dini uygulama, Yezîdîlerin dini ve örfî adetleri arasında yer almaktadır. Diyarbakır Yezîdîleri de bulundukları coğrafyanın kendilerine kazandırmış olduğu özelliklerini yansıtmasının yanı sıra sıkı sıkıya inançlarına bağlıdırlar. Çalışmada, Diyarbakır Yezîdîlerinin kültürel ve sosyal hayatları ile Diyarbakır’da bulunan Yezîdîlerin dinî ve örfî uygulamalarının yanında diğer Yezîdîlerle olan farklılıklarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmada, birinci el kaynaklar olan Osmanlı arşiv belgeleri analiz edilmiştir. Bunun yanı sıra konuyla ilgili detaylı literatür taraması yapılarak Yezîdîlerin çevresel faktörlerden etkilenme durumları ve günümüz koşullarına ne derece adapte olup olmadıkları ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yezîdîler, Diyarbakır Yezîdîleri, Sosyal Hayat, Kültürel Hayat

Kaynakça

• BOA, A. DVNSMHM.d., 26/193.
• BOA, BEO., 2781/208535.
• BOA, BEO., 2884/216234.
• BOA, BEO., 2818/75.
• BOA, DH. ŞFR., 366/41.
• BOA, HR. TO., 215/9.
• BOA, Y. PRK. BŞK., 22/57.
• Akman, E. (2021). İtaat, İtikat ve Askerlik Üçgeninde Osmanlıda Devlet-Yezîdî İlişkileri. Hitit İlahiyat Dergisi, 20 (1), 110-138.
• Bağçeci, M. (1994). Ehl-i Salât, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10, TDV Yayınları, 524-525.
• Başbuğ, H. (1987). Yezîdîlik İnancı. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Beysanoğlu, Ş. (1999). Yezîdîlik ve Yezîdîler. Şevket Beysanoğlu, M. Sabri Koz ve Emin Nedret İşli (Haz.), Diyarbakır Müze Şehir. Yapı Kredi Yayınları.
• Bilge, M. (2002). Yezîdîler, Tarih-İbadet-Örf ve Adetler. Ahmet Taşğın (Haz.), Kalan Yayınları.
• Bozan, M. (2020). XVI. Asırda Yezidiler (Êzidîler)’in Dinî Statüsü Hakkındaki Tartışmalara Dair İki Belge: Mevlânâ Sâlih El-Kürdî’nin Bir Fetvası ile Mevlânâ Muhammed Berkal’î’nin Ta’liki. e-şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 12, (2), 224-253.
• Bozan, M. (2012). Şeyh Adi Bin Müsafir Hayatı, Menkıbevi Kişiliği ve Yezîdî İnancındaki Yeri. Nûbihar Yayınları. Bulut, Z. K. (2016). Diyarbakır Çadır Kentte Yaşayan 15-49 Yaş Arası Kadınların Doğurganlık Algısı Hepatit B ve Tetenoz Antikor Düzeylerinin Araştırılması [Tıpta Uzmanlık Tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Çakar, M. S. (2007). Yezîdîlik Tarih ve Metinler- Kürtçe ve Arapça Nüshalar. Vadi Yayınları.
• Guest, J. S. (2007). Yezîdîlerin Tarihi-Melekê Tawus ve Mıshefa Reş’in İzinde. İbrahim Bingöl (Çev.), Avesta Yayınları.
• Işık, Z. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim-Kültür Politikaları Yoluyla Bektaşilik ve Kızılbaşlığı Tasfiye Girişimleri (1826 Sonrası). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 76, 31-54.
• Kaplan, Y. (2011). Günümüz Yezîdîliği [Yüksek Lisans Tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Kızıl, H. (2010). Diyarbakır ve Çevresindeki Dini Anlayışta Mitolojik Unsurların Etkisi [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kreyenbroek, P. G., (2011). Avrupa’da Yezîdîlik. Hikmet İlhan (Çev.), Avesta Basın Yayınları.
• Lescot, R. (2001). Yezîdîler Din Tarih ve Toplumsal Hayat Cebel Sincar ve Suriye Yezîdîleri. Ayşe Meral (Çev.), Avesta yayınları.
• Menzel, T. (1988). Yezîdîler. İslâm Ansiklopedisi. 13, Milli Eğitim Basımevi, 415-423.
• Ocak, A. Y. (2017). Kalenderîler. Timaş Yayınları.
• Okçu, D. (1993). İslâmdan Ayrılan Cereyanlar: Yezîdîlik ve Yezîdîler. Birleşik Yayınları.
• Öz, Y. (2007). Mardin Yezîdîleri, İnanç, Sosyal Hayat ve Coğrafi Dağılım [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Sarıtoy, S. (2014). Yezîdîlerde Dinî İnanç, İbadet ve Sosyo-Kültürel Hayat (Batman İli Beşiri İlçesi Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Sever, E. (1993). Yezdilik ve Yezîdîlerin Kökeni. Berfin Yayınları.
• Şinasi, G. (2002). Şeyh Adi ve Yezîdîlikte Gnostik Unsurlar. Uluslararası Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi, Türksev Yayınları.
• Taşğın, A. (2013). Yezîdiyye, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43, TDV Yayınları, 525-527.
• Taşğın, A. (2005). Türkiye Yezîdîler Biblografyası: Yazılı Metinlerde Dini-Sosyal Bir Grubun Serüveni. Aziz Andaç Yayınları.
• Turan, A. (1986). Yezidiler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1(1), 188-199.
• Turan, A. (1993). Yezîdîler, Tarihçeleri Coğrafî Dağılımları İnançları Örf ve Âdetleri. Eser Matbaası.
• Tür, S. (2012). Ortaçağ’da Yezîdîleri [Yüksek Lisans Tezi]. Celal Bayar Üniversitesi.