Historical problems of Azerbaijan in the enlightenment historiography of the first half of the XIX century

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 3, 610 - 626, 25.08.2023

Naibə əhmədova

https://doi.org/10.46868/atdd.2023.277

Öz

In the first half of the 19th century, Azerbaijani historiography, which served mainly the interests of the feudal class, did not differ from chronicle traditions in the form and method of research, with the exception of A. Bakikhanov. Historians of that period, including A. Bakikhanov, take into account the role of individuals and managers, and not the masses, and shed light on managers and their relatives in the course of historical events. The defeat in this or that battle or war was explained not by the result of the socio-political and economic system, but by the skill or incompetence of the people who controlled it. In the article, the historical issues of Azerbaijan in the first half of the 19th century are considered in the context of historiography. Defeat in battle or war was due not to the result of the socio-political and economic order, but to the skill or incompetence of those who led it. Despite the serious attempts to get ahead of the national consciousness in the colonial policy of Tsarism, during this period progressive noble (noble) intellectuals began to get acquainted with European education.In the article, the historical issues of Azerbaijan in the first half of the 19th century are considered in the context of historiography.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani historical issues, historical science, enlightened historiography, chronicler historiography

XIX əsrin birinci yarısı Maarifçi Tarixşünaslıqda Azərbaycan Tarixi Məsələləri

Öz

XIX əsrin birinci yarısında feodal sinfinin maraqlarına xidmət edən Azərbaycan tarixşünaslığı tədqiqat forması və metodu ilə A. A. Bakıxanov istisna olmaqla, xronika ənənələrindən fərqlənmirdi. O dövrün tarixçiləri xalq kütlələrinin deyil, ayrı-ayrı şəxslərin, tarixi hadisələr zəminində hökmdarların və onların qohumlarının fəaliyyətini işıqlandırırdı. Müəyyən bir döyüşdə və ya müharibədə məğlubiyyət ictimai-siyasi və iqtisadi sistemin nəticəsi kimi deyil, onu idarə edən insanların bacarığı və ya səriştəsi ilə izah edilirdi.Çarizmin müstəmləkəçilik siyasətində milli şüurun qabağını almaq cidd-cəhdlərinə baxmayaraq, bu dövrdə mütərəqqi zadəgan (əsilzadə) ziyalıları Avropa maarifi ilə tanış olmağa başlayırdılar. Məqalədə XIX əsrin birinci yarısı Azərbaycan tarixi məsələləri tarixşünaslıq kontekstində öyrənilmişdir.

Anahtar Kelimeler

Azərbaycan tarixi məsələləri, tarix elmi, maarifçi tarixşünaslıq, salnaməçi tarixşünaslıq

Kaynakça

• Abbasqulu ağa Bakıxanov baxış müstəvisində (2016). Elm və təhsil.
• Bakıxanov, A. A. (1991). Gülüstani – İrəm. Bakı.
• Bakikhanov, A. (1926). Gyulistani – Irem (Tsvetnik raya). Baku.
• Əhmədova, N. Ə. (2019). A. A. Bakıxanov: tarixə baxış. Bakı, Tarix, insan və cəmiyyət elmi-nəzəri və elmi-metodik jurnal, №2 (25), 24-37.
• Əhmədova, N. Ə. (2019). Abbasqulu Ağa Bakıxanov: Tarix və tarixşünaslıq. Geostrategiya, №3 (51), 33-35.
• Əhmədova, N. Ə. (2019). Mirzə Məhəmmədəli Kazım bəy: tarixi tədqiqatlar. Pedaqoji Universitetin xəbərləri, №1 (67), 127-135.
• Hüseynov, H. N. (2006). XIX əsr Azərbaycan ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən. Zəkioğlu. Istoricheskiy vestnik. №11-12, (1888).
• Qasımova, S. B. (1999). Mirzə Kazımbəyin tarixi baxışları [tarix üzrə fəlsəfə doktoru dis].
• Quliyev, Ə. N.vd. (1960). XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda tarix elminin inkişafı.Azərnəşr.
• Quliyev, V. (2000). Tarixdə iz qoyan şəxsiyyətlər. Bakı.
• Mirza Djaffar Topçibaşı (1834). Adcönkt-professor Sankt-Peterburqskoqo universiteta. Teleskop, XXII, 259-266.
• Mirzə Kazım bəy, (2015). Müridizm və Şamil. Bab və babilər.Uyğurlar. Hədəf nəşrləri.
• Pozdnev, P. A. (1926). Dervishi v musul'manskom mire. Istoriya. Obucheniye. Povsednevnaya zhizn'.
• Russkoye slovo. (1859). g., №XII;VIII.
• Rzayev, A. (1991, yanvar 25). Şərq müdriki. Ədəbiyyat qəzeti.