In the first half of the 19th century, Azerbaijani intellectuals' views on state-religion relations and their secularism tendencies

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 956 - 967, 26.09.2023

Ceyhun Məmmədov

Öz

There were different philosophical ideas about the religion-state, ruler and personality relations in Western Europe and the Islamic world in the East. When enlightenment emerged in Azerbaijan, Islam dominated all spheres of public life. Religion was the mainstay of state institutions at that time. From this period, the struggle began between the scholastic conservative religious and secular thinking. During this period, the views of the first generation of enlightened philosophers and thinkers on Islamic-state relations were loyal. Abbasgulu Agha Bakikhanov (1794-1847) spoke about the problem of interrelation of state, ruler, Islam, national and religious identity, Mirza Shafi Vazeh (1794-1852) about public administration, just, despotic shah, enlightened ruler, Islamic issues, and Mirza Kazimbey (1802-1870) about imam, Islam, ijtihad, ruler and religious reforms in the state, and studied the development trends from scholasticism to secularism.

Anahtar Kelimeler

Enlightenment, state, religion, national and religious identity, enlightened ruler, public administration, imam, Islam

19. yüzyılın ilk yarısında Azerbaycan aydınlarının devlet-din ilişkileri üzerine görüşleri ve laiklik eğilimleri

Öz

Batı Avrupa'da ve Doğu İslam dünyasında din ile devlet, hükümdar ile şahsiyet ilişkileri hakkında farklı felsefi görüşler vardı. Azerbaycan'da Aydınlanma'nın ortaya çıkışı sırasında İslam, sosyal hayatın her alanına hakim oldu. Din, bu dönemde devlet kurumlarının bel kemiğiydi. Bu dönemden itibaren skolastik tutucu dini ve laik düşünce arasında bir mücadele başlamıştı. Bahs edilen dönemde, ilk nesil maarifçi filozof ve düşünürlerin İslam-devlet ilişkileri konusundaki görüşleri tarafsızdı. Abaskulu ağa Bakühanov (1794-1847) devlet, hükümdar, İslam, ulusal ve dini kimliğin karşılıklı ilişki sorununu, Mirza Şefi Vazeh (1794-1852) kamu yönetimi, adil, despot padişah, aydın hükümdar, İslami meseleler konusunu, Mirza Kazım Bey (1802-1870) devlette imam, İslam, ictihad, hükümdar ve dini reformlar, skolastisizmden laiklik ve sekülerleşmeye doğru gelişme eğilimlerini incelemiştir.

Anahtar Kelimeler

Aydınlanma, Devlet, Din, Milli Ve Dini Kimlik, Adil Padişah, Aydın Hükümdar, Kamu Yönetimi, İmam, İslam

Kaynakça

• Abbasqulu Ağa Bakıxanov (2005). Seçilmiş əsərləri. Avrasiya-Press.
• Abbasqulu Ağa Bakıxanov. (2000). Gülüstani-İrəm. Minarə.
• Abdulaziz Osman al'-Tvaydzhush. (2009). Prosveshcheniye kak islamskaya kontseptsiya, Mikbar, 7(3), 43.
• Dashdamirov, E. (1996). Natsional'naya ideya i etnichnost. M.: MMPO.
• Əfəndiyev, M. (2006). Siyasi və Hüquqi təlimlər tarixi. BDU nəşriyyatı.
• Əhmədli, R. (2012). Mirzə Kazımbəyin ictimai fikirləri. Elm.
• Ələkbərli, F. (2018). Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi (XIX-XX əsrlər). Elm və təhsil.