Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Rize Rus Konsoloslarının Anadolu Seyahatleri (1888-1907)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 5, 1311 - 1333, 03.11.2023

Özay Yıldırım

Öz

Bu çalışmada Rusya Çarlığı’nın Rize konsoloslarından Aleksandr Gippius ve Vlademir Mayevskiy’in Anadolu’ya yaptıkları seyahatler ele alınarak, bunların gerçek maksatlarının ne olduğu ve Osmanlı Devleti’nin bunlar hakkında ne gibi tedbirler aldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada temel olarak Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılmıştır. Bu belgelerin büyük bir çoğunluğu, seyahatlerin gerçekleştiği yerlerdeki idareciler ile Babıali arasında yapılan şifreli telgraflardan oluşmaktadır. Çalışma sonucunda konsolosların asıl niyetlerinin askerî casusluk yapmak ve Ermeni meselesini gözlemlemek olduğu tespit edilmiştir. Konsoloslardan Mayevskiy’in Ermeni meselesinde tarafsız kaldığı ancak Gippius’un Ermenileri kışkırtmak niyetinde olduğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Konsolosluk, Rize Rus Konsolosları, Gippius Aleksandr İvanoviç, Vlademir Teofiloviç Mayevskiy, Ermeni Sorunu

Rize Russian Consuls’ Travels to Anatolia According to Ottoman Archive Documents (1888-1907)

Öz

In this study, the travels by Aleksandr Gippius and Vladimir Mayevski, who were the consuls of the Russian Tsardom in Rize, to Anatolia, were examined and it was tried to reveal what their real purposes were and what precautions the Ottoman Empire took about them. In the study, Ottoman archive documents were mainly used. The majority of these documents consist of the encrypted telegrams made between the administrators in the places where the travels took place and the Sublime Porte. As a result of the study, it was determined that the consuls’ main intentions were to commit military spying and to observe the Armenian issue. It was observed that Mayevski, one of the consuls, remained neutral on the Armenian issue, but Gippius had the intention of provoking the Armenians.

Anahtar Kelimeler

Consulate, Rize Russian Consuls, Gippius Aleksandr Ivanovich Vladimir Teofilovich Mayevski, Armenian Question

Kaynakça

• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) Babıâlî Evrak Odası (BEO) 2123/1591; 2215/166090; 3130/234724.
• Dâhiliye Muamelat (DH. TMIK. M) 112/8; 228/80; 230/10; 274/5.
• Dâhiliye Nezareti İdare Kısmı (DH. İD) 159/61.
• Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT) 1635/123; 1641/39; 1644/49; 1662/61; 1751/132; 1753/6; 1756/117; 1762/38; 2563/22; 2567/87; 2571/56.
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR) 137/52; 137/56; 137/70; 137/79; 137/86; 140/69; 141/27; 141/43; 141/89; 141/103; 141/108; 144/87; 144/105, 145/27; 145/36; 145/72; 265/97; 269/11.
• Hariciye Nezareti Siyasi Kısmı Belgeleri (HR. SYS) 1342/68.
• İrade Hariciye (İ.HR) 291/18279.
• Yıldız Perakende Evrakı Askerî Maruzat (Y. PRK. ASK.) 94/72.
• Yıldız Sadaret Hususî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS) 229/10.
• Telif Eserler ve Makaleler
• Akdemir, M. S. (2017). Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Dönemi Anadolu’da İran Şehbenderlikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39, 40-67.
• Bashanov, M. (2013). Türkiye’de Ermeni Meselesi (Rus Genelkurmay Başkanlığı Belgeleri), (Çev. İlyas Kemaloğlu (Kemalov)). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Dönmez, A. (2006). Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Sürecinde Osmanlı Daimî Elçiliklerinin Avrupa’da Yeniden Tesisi 1832-1841 [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi].
• Düzbakar, Ö. (2009). XV-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Elçilik Geleneği ve Elçi İaşelerinin Karşılanmasında Bursa’nın Yeri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (6), 182-194.
• Hatipoğlu, S. (1992). Rusya’nın Bağdat Demiryolu ve Doğu Anadolu Siyaseti. Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu, 17-21 Haziran 1991-Tebliğler, Ankara.
• Karal, E. Z. (1999). Osmanlı Tarihi . (V. Cilt). Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789 - 1856). TTK Yayınları.
• Kılıç, D. (2014). Rus Generali Mayevski’nin Raporuna göre Van-Bitlis Vilayetlerinde Ermenilerin Sosyal-Dini Yapısı ve Ermeni Meselesi’nin Gelişimi. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9 (1), 259-269.
• Kuran, İ. E. (1994). Osmanlı-Rus İlişkileri Çerçevesinde Ermeni Sorunu (1912-1914). Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5, 227-233.
• Kurban, V. (2017). Russian-Turkish Relations From the First World War to the Present, Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
• Marshall, A. (2006). The Russian General Staff and Asia 1800-1917, Routledge Studies in the History of Russia and Eastern Europe.
• Mustafa Nuri Paşa, (1992). Netayic Ül-Vukuat I-II, (Sad. Neşet Çağatay). Türk Tarih Kurumu Yayınları. Pehlivanlı, H. (2017). Rus General Mayevski’nin Doğu Anadolu Raporu. Van Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Savaş, A. İ. (2002). Konsolos. TDV İslam Ansiklopedisi, XXVI, TDV Yayınları, 178-180.
• Saygılı, H. (2013). 1903 Makedonyasında Reformlara Tepkiler: Manastır Rus Konsolosu Aleksandır Rostkovski’nin Katli. Karadeniz Araştırmaları, 39, 69-94.
• Şakiroğlu, M. (1988). Venedik Cumhuriyeti’nin İstanbul’daki Temsilcileri: Balyoslar, Çalışmaları ve Etkinlikleri. Tarih ve Toplum, 59, 44-48.
• Turan, R. (2019). Sultanın Topraklarında Çarın Adamları: Rus İstihbârat Faaliyetleri Çerçevesinde Rize Rus Viskonsolosluğu 1879-1914. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 226-257.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti'nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, TTK Yayınları.