Socio-political processes in the Northern Azerbaijan in times of the establishment of the Republic and Iran’s position on this matter (February 1917 – May 1918)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 677 - 687, 12.01.2024

Sevinc Məmmədova

Öz

The present article deals with the position of Iran's official circles on the political processes taking place in the Northern Azerbaijan on the eve of the declaration of the Azerbaijan Democratic Republic (May 28, 1918). The World War I and the revolutionary events of 1917 in Tsarist Russia had their impact on The Northern Azerbaijan. After the 1917 February Revolution, the “Musavat” party restored its activity, took the reins of the Azerbaijani national movement in its hands and began the fight for the creation of a democratic federal republic in the Russian Empire and for the granting to Azerbaijan of national-territorial autonomy within it. Since the “Musavat” party insisted on granting autonomy to Azerbaijan and also had a great influence among the Muslim population, the Bolsheviks considered this party their most dangerous and powerful opponent. In the mentioned period, the Iranian authorities carefully monitored the processes in the South Caucasus, including the Northern Azerbaijan, and made certain attempts to prevent the events circulating in the region from spreading to the South of Iran. The presence of thousands of Iranian citizens in the Northern Azerbaijan, especially in Baku, made it impossible for Iran to ignore the course of events in the neighboring state. Iran's position and activities related to Azerbaijan in the described period manifest themselves more in the attitude of the social and political circles and are clearly revealed in the press of this country. After the fall of tsarism, the rise of the national movement in the Northern Azerbaijan, the increase in social and political activity among Azerbaijani Turks and the creation of organizations claiming to lead the national movement were watched with great concern. The main issue that attracted neighbour’s attention was the question of Azerbaijan's autonomy. The raising of the issue of “autonomy of Azerbaijan” by the Azerbaijani national democratic circles resonated in Iran from the very first day. The idea of Azerbaijan's autonomy was sharply criticized both in the correspondence of Iranian diplomats serving in the South Caucasus, and in various press organs of this country. Many of those related materials were used in this research.

Anahtar Kelimeler

the Northern Azerbaijan, Iran, revolution, political situation, Iranian press

Cümhuriyyətin yaranması ərəfəsində Şimali Azərbaycanda ictimai siyasi proseslər və İranın mövqeyi (fevral 1917-ci il – may 1918-ci il)

Öz

Təqdim olunan məqalədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elan olunduğu (28 may 1918-ci il) ərəfdə Şimali Azərbaycanda gedən siyasi proseslərə İranın rəsmi dairələrinin münasibəti təhlil olunur. I Dünya müharibəsi və 1917-ci ildə çar Rusiyasında baş vermiş inqilabi hadisələr Şimali Azərbaycana da öz təsirini göstərdi. 1917-ci il Fevral inqilabından sonra öz fəaliyyətini bərpa etmiş “Müsavat” partiyasının başçılığı altında Azərbaycan milli hərəkatı Rusiyada demokratik federativ respublika yaradılması və Azərbaycana onun daxilində milli-ərazi muxtariyyəti verilməsi uğrunda mübarizəyə başlamışdı. Qeyd olunan dövrdə İran hakimiyyəti Cənubi Qafqazda, o cümlədən Şimali Azərbaycanda cərəyan edən prosesləri diqqətlə izləyir, regionda baş verən hadisələrin İranın cənubuna sirayət etməsinin qarşısını almaq üçün müəyyən cəhdlər göstərirdi. Bəhs olunan dövrdə İranın Azərbaycanla bağlı mövqeyi və fəaliyyəti daha çox bu ölkənin ictimai və siyasi dairələrinin, mətbuatının Azərbaycandakı ictimai-siyasi hadisələrə münasibətində özünü biruzə verirdi. Onların diqqətini cəlb edən əsas məsələ Azərbaycanın müxtariyyəti məsələsi idi. Azərbaycanın milli demokratik qüvvələri tərəfinən “Azərbaycanın muxtariyyəti” məsələsinin gündəmə gətirilməsi ilk gündən İranda böyük əks-səda doğurdu. İranın Cənubi Qafqazda fəaliyyət göstərən diplomatlarının yazışmalarında, eləcə də bu ölkənin müxtəlif mətbu orqanlarında Azərəbaycan müxtariyyəti ideyası kəskin tənqid olunurdu. Məqalədə bununla bağlı bir çox materiallar öz əksini tapmışdır.

Anahtar Kelimeler

Şimali Azərbaycan, İran, inqilab, siyasi vəziyyət, İran mətbuatı

Kaynakça

• Azərbaycan tarixi. (2001). (7 cilddə])(1900 – 27 fevral – 1920). C.5, Elm.
• Əzizov, T.Ə. (1997). Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində: ümumi tarixi icmal. Bakı.
• Həsənli, C. (2009). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici siyasəti (1918-1920). Garisma.
• Pişəvəri, M.C. (1984). Seçilmiş əsərləri. Azərnəşr.
• Rüstəmova-Tohidi, S. (2018). Cümhuriyyətin “Azərbaycan” adlandırılması və onun tarixi əhəmiyyəti. Bakı.
• Tağıyeva, Ş.Ə. (1990). 1920—ci il Təbriz üsyanı. Elm.
• Ra'ad, No. 61, 23 Rabi Al-Thani 1336 / 17 Delu 1296.
• Kaveh, B. (1380). Qafqaz üzərində fırtına, 1918-1921-ci illərdə müstəqilliyin ilk dövründə İran və Azərbaycan Respublikası, Ermənistan və Gürcüstan arasında regional münasibətlərə baxış, Diplomatik Qeydlər və Tarix Mərkəzi (Xarici İşlər Nazirliyi), Xarici İşlər Nazirliyi.