The Place and Importance of Niğde Sancağı in Ottoman Mining (18th and 19th Centuries)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 6, 1900 - 1924, 23.01.2024

Nurullah Murat

Öz

The cities of the Ottoman Empire had various functions in terms of function. One of the most important of these is the economic function. In the context of the contribution of cities to the Ottoman economy, cities with mining enterprises were of particular importance for the Ottoman Empire. Because the metals used by the state primarily in the minting of money, the metal objects used in social life and the raw material needs of the war industry of the period were met from mines. One of the Ottoman cities with this economic characteristic was the sanjak of Niğde. Mining activities dating back to ancient times have been carried out here. After the Ottoman Empire took Niğde under its sovereignty, it opened the mines here for exploitation and supplied the raw materials needed by various institutions of the state from the Bereketli and Bulgar Mountain mines located here. The Bereketli and Bulgar Mountain mines in Niğde, which were especially prominent in terms of lead, silver and gold ores, were mentioned among the important and large mines of the Ottoman Empire. Large and small mines in the surrounding provinces and sanjaks were connected to the Bereketli and Bulgar Mountain mines, which were mentioned among the large and important mines of the period, and even the Bulgar Mountain Mine was annexed to the Bereketli Mine at certain intervals. In this study, information about the mines in Niğde sanjak during the Ottoman Empire period is given and evaluations are made about the benefits of these mines to the state in various aspects.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Mining, Nigde Sanjak, Bereketli Mine, Bulgar Mountain Mine

Osmanlı Madenciliğinde Niğde Sancağı'nın Yeri ve Önemi (18. ve 19. Yüzyıllar)

Öz

Osmanlı Devleti şehirlerinin işlevsel bakımdan değişik fonksiyonları bulunmaktaydı. Bunların en önemlilerinden biri de ekonomik fonksiyondur. Şehirlerin Osmanlı ekonomisine katkısı bahsinde maden işletmelerine sahip olan şehirler Osmanlı Devleti için ayrı bir önem arz etmiştir. Çünkü devletin öncelikle para basımında kullandığı metaller, sosyal hayatta kullanılan madeni eşyalar ve başta dönemin harp sanayisinin hammadde ihtiyacı madenlerden karşılanmaktaydı. Bu ekonomik özelliğe sahip Osmanlı şehirlerinden biri de Niğde sancağıdır. Burada geçmişi antik çağlara kadar uzanan madencilik faaliyetleri yapılagelmiştir. Osmanlı Devleti de Niğde’yi hâkimiyeti altına aldıktan sonra buradaki madenleri işletmeye açmış ve devletin muhtelif kurumlarının ihtiyaç duyduğu hammaddeyi burada bulunan Bereketli ve Bulgar Dağı madenlerinden karşılamıştır. Özellikle kurşun, gümüş ve altın cevherleri açısından ön plana çıkan Niğde sancağındaki Bereketli ve Bulgar Dağı madenleri Osmanlı Devleti’nin önemli ve büyük madenleri arasında zikredilmiştir. Civar vilayet ve sancaklarda bulunan irili ufaklı madenler de dönemin büyük ve önemli madenleri arasında anılan Bereketli ve Bulgar Dağı madenlerine bağlanmış hatta belli zaman aralığında Bulgar Dağı Madeni Bereketli Madeni’ne dahi ilhak edilmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti dönemi Niğde sancağında bulunan madenler hakkında bilgi verilmiş ve bu madenlerin devlete çeşitli açılardan sağladığı faydalar hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Madenciliği, Niğde Sancağı, Bereketli Madeni, Bulgar Dağı Madeni

Kaynakça

• Avşaroğlu, N., Arıoğlu, E., & Yılmaz, A.O. (2005), Madencilik Tarihimiz. Basılmamış Rapor.
• Aydüz, S. (2006). Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi. TTK Yayınları.
• Balcı, E. (2001). 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Maden İşletmeleri (Bulgardağı Maden İşletmesi Örneği) 1825-1908 [Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Bostan, İ. (1992). Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. TTK Yayınları.
• Çatal, G. (2009). Antik Anadolu Madenciliği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi].
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Kitabevi.
• Drahor, M. G. (1992). Göltepe Erken Bronz Çağ Höyüğü Arkeojeofizik Araştırması-1992. VIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 39-71.
• Gölçek, A. G. (2016). 19. YY Osmanlı Devleti’nde Vergi Uygulamaları: Niğde Sancağı Temettüat Defterleri Üzerine Bir Değerlendirme [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi].
• Gölen, Z. (2006). Osmanlı Devleti’nde Baruthâne-i Âmire (XVIII. Yüzyıl). TTK Yayınları.
• Gürdal, E. (2015). Karaman Eyaleti’nde Güherçile Üretimi; 968 Numaralı Güherçile Tahrir Defterinin Değerlendirilmesi ve Latin Harflerine Çevrilmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi].
• İnalcık, H. & Quataert, D. (Ed.). (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 2. Eren Yayınları.
• İnalcık, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600). (Çev. Ruşen Sezer), YKY.
• İzbırak, R. (1945). Türkiye’de Madencilik. AÜDTCF Dergisi, 3 (2), 213-226.
• Kaptan, E. (1988). Türkiye Madencilik Tarihine Ait Çamardı-Celaller Köyü Yöresindeki Buluntular. IV. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 1-17.
• ________(1992). Eski Anadolu Madenciliğine Ait Yeni Keşfedilen Eski Maden Sahası. VIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 431-441.
• Kaya, M. (2006). XX. Yüzyıl Başlarında Niğde Sancağı’nın Nüfusuna Dair. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, 193-210.
• Köse, M. Z. (2019). Kozanoğulları. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (Ek-2, s. 79-80). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kutluyer, M. (2020). Eski Çağ’da Niğde (Başlangıcından Roma Dönemi Sonuna Kadar) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi].
• Ortaylı, İ. (1973). Devenin Taşıma Maliyeti Eğrisi Üzerine Bir Deneme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 28 (1), 181-190. Öcal, Y. (2016). Akdağ Maden-i Hümayunu İşletmesi Örneğinde Osmanlı’da Maden İşletmeleri (1796-1914) [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi].
• Özbal, H. (1992). Kestel-Göltepe Kalay İşletmeleri. VIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 303-315.
• Pınarcık, P. (2018). Geç Hitit Dönemi’nde Toroslardan Amanoslara Uzanan Bölgedeki Ekonomik Faaliyetler. Belleten, LXXXII (294), 383-406.
• Refik, A. (1989). Osmanlı Devrinde Türkiye Madenleri (967-1200). Enderun Kitabevi.
• Sahillioğlu, H. (1993). Darphâne. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 8, s. 501-505). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şafakcı, H. (2013). Bozkır’da Madencilik (1776-1839) [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi].
• Tızlak, F. (1995). Osmanlı Devleti’nde Ham Bakır İşleme Merkezleri Olarak Tokat ve Diyarbakır. Belleten, 59 (226), 643-659.
• ________(1996). XIX. Yüzyılın Ortalarından Osmanlı Maden Yatakları. Belleten, 60 (229), 703-718.
• ________(1997). Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850). TTK Yayınları.
• Ünal, M. A. (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Yener, K.A. (1988). Niğde-Çamardı’da Kalay Buluntuları. IV. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 17-29.
• Zengin, E. (2020). Tophane-i Amire’den İmalat-ı Harbiye’ye Osmanlı Devleti’nde Harp Sanayii (1861-1923). Kitabevi Yayınları.