XVIII. Yüzyılda İsmail (İzmail) ve İsakça (İsakçı) Kalelerine Ait İskele ve Ambarların Zahire Sevkiyatlarında Kullanılması

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 1135 - 1169

Duygu Demir

Öz

Osmanlı Devleti, hakim olduğu Kuzey Karadeniz sahillerindeki kale hinterlandları ile koruduğu iskele, gümrük ve ambar ağından oluşan ticari ve askeri ağını, özellikle 18. yüzyılda koşullarına göre oldukça aktif ve etkili kullanmıştır. Tuna Nehri’ni de içine alan bu ağ ile öncelikli olarak İstanbul’un ihtiyacı karşılanmış ve buradan Anadolu’ya hatta Kutsal topraklara dahi destek sağlanmıştır. Ayrıca aynı kanal üzerinden Batı’ya yönelik seferlerde ve hakimiyetin bekasında ikmal, iaşe ve mühimmat yönünden stratejik avantaj elde edilmiştir. Rusya ile girişilen mücadelelerde birer birer elden çıkan kalelerle bu avantajın 19. yüzyılda artık Rusya’ya geçmeye başlamasıyla, kurallar Osmanlı Devleti aleyhine değişmiştir. Bu çalışmada, coğrafi olarak birbirine çok yakın olan İsmail ve İsakça kalelerinin iskeleleri, gümrükleri ve ambarları üzerinden sağlanan zahirenin çeşit ve miktarları hakkında bilgiler sunulmakta, aynı ağ üzerindeki diğer kalelerin içinde İsmail ve İsakça kalelerinin yeri ve önemi tartışılmıştır. Ayrıca bu araştırmada sevk edildiği anlaşılan ürünlerden buğday, arpa, un, darı, peksimet ve saman gibi birbirinden farklı ürünlerin ne kadar miktarda sevk edildiği, nereden nereye sevk edildiği, ne kadar ücretle sevk edildiği gibi sorulara cevaplar aranmıştır. Burada ayrıca sevkiyatların hangi araçlarla yapıldığına değinilmiş, sevkiyatlar sırasında karşılaşılan güçlüklerin neler olduğuna dair açıklamalara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İsmail, İsakça, Kale, Zahire, Ambar

18th Century Utilisation of the Wharves and Warehouses of the Ismail and Isakcha Fortresses for the Shipment of Zahire

Öz

The Ottoman Empire used its commercial and military network consisting of the fortress hinterlands on the Northern Black Sea coast and the network of piers, customs and warehouses it protected, especially in the 18th century, quite actively and effectively according to its conditions. This network, which also included the Danube River, primarily met the needs of Istanbul and provided support to Anatolia and even to the Holy Land. In addition, through the same canal, a strategic advantage was gained in terms of supply, subsistence and ammunition in the campaigns towards the West and the survival of the sovereignty. As this advantage started to pass to Russia in the 19th century with the castles that were lost one by one in the struggles with Russia, the rules changed against the Ottoman Empire. In this study, information on the types and quantities of agricultural goods supplied through the piers, customs and warehouses of the Ismail and Isakça fortresses, which were geographically very close to each other, is presented, and the place and importance of the Ismail and Isakça fortresses among other fortresses on the same network are discussed. In addition, this research seeks answers to questions such as how much amount of different products such as wheat, barley, flour, millet, peksimet and straw were shipped, from where to where they were shipped and how much they were shipped. In addition, the vehicles with which the shipments were made and the difficulties encountered during the shipments are explained.

Anahtar Kelimeler

Ismail, Isakça, Castle, Zahire, Warehouse

Kaynakça

• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeler
• Ali Emiri Tasnifi Belgeleri – Sultan I. Abdülhamid (AE.SABH.I) 200/13359, 29 Şaban 1198 (18 Temmuz 1784).
• Ali Emiri Tasnifi Belgeleri – Sultan I. Abdülhamid (AE.SABH.I) 233/15500, 24 Muharrem 1198 (19 Aralık 1783).
• Ali Emiri Tasnifi Belgeleri – Sultan I. Abdülhamid (AE.SABH.I) 317/21350, 7 Recep 1194 (9 Temmuz 1780).
• Ali Emîrî Tasnifi Belgeleri – Sultan III. Ahmed (A.E.SAMD.III) 30/2833, 16 Şevval 1128 (3 Ekim 1716).
• Ali Emîrî Tasnifi Belgeleri – Sultan III. Mustafa (AE.SMST.III) 76/5661, 27 Cemaziyelevvel 1181 (21 Ekim 1767).
• Ali Emîrî Tasnifi Belgeleri – Sultan III. Mustafa (AE.SMST.III) 127/9807, 21 Rebiülahir 1180 (26 Eylül 1766).
• Ali Emîrî Tasnifi Belgeleri – Sultan III. Selim (AE.SSLM.III) 375/21380, 5 Ramazan 1203 (30 Mayıs 1789).
• Bab-ı Defteri Mevkufât Kalemi Defterleri (D.MKF.d.) 30765, 3 Recep 1194 (5 Temmuz 1780).
• Bab-ı Defteri Mevkufât Kalemi Defterleri (D.MKF.d.) 30823, 25 Rebiülahir 1199 (7 Mart 1785).
• Hatt-ı Hümayun Belgeleri (HAT) 18/804 A, 6 Şevval 1199 (12 Ağustos 1785).
• Hatt-ı Hümayun Belgeleri (HAT) 187/8848, 25 Rebiülahir 1211 (28 Ekim 1796).
• Hatt-ı Hümayun Belgeleri (HAT) 254/14434, 29 Zilhicce 1210 (5 Temmuz 1796).
• İbnülemin Tasnifi Maliye Belgeleri (İE.ML.) 125/11846, 3 Şevval 1123 (14 Kasım 1711).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 81/3806, 22 Rebiülahir 1211 (25 Ekim 1796).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 155/6832, 26 Muharrem 1184 (22 Mayıs 1170).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 156/6882, 29 Cemaziyelevvel 1211 (30 Kasım 1796).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 328/13595, 12 Rebiülahir 1192 (10 Mayıs 1778).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 475/19803, 25 Rebiülevvel 1211 (28 Eylül 1796).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 502/20979, 16 Safer 1204 (5 Kasım 1789).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 695/29148, 17 Cemaziyelevvel 1203 (13 Şubat 1789).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 862/36937, 21 Muharrem 1204 (11 Ekim 1789).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 927/40117, 18 Muharrem 1198 (13 Aralık 1783).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 967/42090, 18 Şaban 1200 (16 Haziran 1786).
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye Belgeleri (C.AS.) 1078/47496, 15 Zilkade 1200 (9 Eylül 1786).
• Muallim Cevdet Tasnifi Belediye Belgeleri (C.BLD.) 112/5554, 6 Rebiülahir 1212 (28 Eylül 1797).
• Muallim Cevdet Tasnifi Dâhiliye Belgeleri (C.DH.) 347/17329, 29 Safer 1210 (14 Eylül 1795).
• Muallim Cevdet Tasnifi Maliye Belgeleri (C.ML.) 756/30792, 13 Safer 1196 (28 Ocak 1782).
• Plan-Proje (PLK.p) 839, 05 Recep 1280 (16 Aralık 1863).
• Yabancı Arşiv Bulgaristan Belgeleri (YB.04) 4/64, 12 Ramazan 1140 (22 Nisan 1728).
• Kitap ve Makaleler
• Aydın, M. (2015). Vidin Kalesi Tuna Boyundaki İnci. Ötüken Yayınları.
• Aynural, S. (2001). Kapan. Diyanet İslam Ansiklopedisi. (C. 24, ss. 338-339). TDV Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2008). Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lugatı). C. 3. Kubbealtı.
• Bıjışkyan, P. M. (1969). Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819 (Çev. H. D. Andreasyan). İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Çöloğlu, R. (2010). Temettüât Defterleri Çerçevesinde İsakça Kasabası’nın İktisadî ve Sosyal Yapısı (1844-1845) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. Yök Tez. Emecen, F. (2001). İsmâil. Diyanet İslam Ansiklopedisi. (C. 23, ss. 82-84).TDV Yayınları.
• Erdoğru, M. A. (2019). Tuna Sahilinde On Altıncı Yüzyılda Kurulmuş Bir Osmanlı Yerleşimi: İsmail Geçidi Kasabası. Vakıflar Dergisi, 80. Yıl Özel Sayısı. Vakıflar Genel Müdürlüğü, 189-208.
• Fedakar, C. (2019). Bender Kalesi (1768-1774). Kitabevi Yayınları.
• Fedakar, C. (2019). Hotin Kalesi’nin Sükûtu (1768-1774 Osmanlı-Rus Harpleri’nde). Bozkırın Oğlu Ahmet Taşağıl’a Armağan. T. Eray Biber, Ed. Yeditepe Yayınları, 451-478.
• Fidan, F. (2014). 18. Yüzyılda İstanbul’un ve Ordunun İaşesinde Tuna İskelelerinin Rolü [Yayınlanmamış doktora tezi]. Kafkas Üniversitesi.
• Fidan, F. (2016). Osmanlı’da Zahire Mübaşiri Olmak: Ziştovili Hacı Ali Örneği (1749-1755). DTCF Dergisi, 56 (2), 302-318.
• Fidan, F. (2022). XVIII. Yüzyılda Tuna Nehri Kıyısında Bir Hububat Merkesi: İsakçı Ambarları. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Serander Yayınları, 16 (33), 11-38.
• Gökpınar, B. (2014). Osmanlı Seferlerinde Deniz Taşımacılığı (Nakliyat): Varadin Seferi Örneği (1716). Uluslararası Piri Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu 26-29 Eylül 2013, Türk Denizcilik Tarihi Bildiriler, TTK, (5), 137-148.
• Gökpınar, B. (2015). Tuna Nehrinde Yapılan Askeri Sevkiyatlar: Varadin Seferi (1716) Örneği. Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1. Not Yayınları (5), 171-188.
• İnbaşı, M. (2011). Osmanlı-Lehistan Harplerinde Sefer Yolu ve Tuna Nehrinin Stratejik Önemi (XVII. Yüzyıl). Balkanlar’da İslam Medeniyeti Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri, Bükreş 1-5 Kasım 2006, (2), 479-506.
• İnciciyan, P. L. (1976). Osmanlı Rumelisi’nin Tarih ve Coğrafyası (Çev. H. D. Andreasyan). GDAAD. (4-5).
• İşbilir, Ö. (2003). Mekkâre. Diyanet İslam Ansiklopedisi ( C. 28, ss. 554-555).TDV Yayınları.
• İşbilir, Ö. (2007). Nüzül. Diyanet İslam Ansiklopedisi (C. 33, ss. 311-312).TDV Yayınları.
• Kallek, C. (2001). Kantar. Diyanet İslam Ansiklopedisi (C. 24, ss. 317-320).TDV Yayınları.
• Kallek, C. (2022). Kile. Diyanet İslam Ansiklopedisi (C. 25, ss. 567-570).TDV Yayınları.
• Kaya, A. İ. (2022). XVII. Yüzyılda Osmanlı İdaresindeki Tuna Nehri (1683-1700): Donanma, İskeleler, Zahire Alımı ve Nakliye. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. Serander Yayınları, 16 (32), 369-396.
• Kütükoğlu, M. S. (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı.
• Murgescu, B. (2000). İsakça. Diyanet İslam Ansiklopedisi (C. 22, ss. 489-490).TDV Yayınları. Sami, Ş. (1998). Kāmûs-ı Türkî. Alfa.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 26.
• Şenyurt, O. (2013). III. Selim Döneminde İnşaat Ortamını Yönlendiren İki Fransız Mühendis ve Kale Tamirleri. Tarih İncelemeleri Dergisi. 28 (2), 487-521.
• Tütüncü, M. A. Krasnozhon. (2019). İsmail Şehri ve Kaleleri (XVI-XIX. Yüzyılların Belgelerinde) (Izmail City and Its Fortifications (By the Sources of 16th-19th Centuries). Chernomor’e Yayınevi.
• Yıldırım, F. (2016). 18. Yüzyılda Tuna Nehri Donanması (1711-1792) [Yayınlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi.