ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЙ КРИЗИС В БАКУ ВЕСНОЙ 1918 ГОДА: ОТ КОНФРОНТАЦИИ К ГЕНОЦИДУ АЗЕРБАЙДЖАНЦЕВ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 927 - 954, 07.06.2024

айгюн азимова

Öz

В статье рассматривается событие мартовского геноцида 1918 г. и проясняется ряд, противоречивых вопросов, связанных с ним. Определяются комплексные факторы, приведшие к возникновению большевистско-дашнакского союза в Баку в марте 1918 г, в том числе степень влияния на происходящие события политической позиции С. Шаумяна. Показано, что насилие, совершаемое в отношении мусульман в Азербайджане, оказало влияние на формирование непримиримой позиции мусульманского населения против Бакинского Совета. Выявляются вопросы, связанные с реальной численностью и положением азербайджанских национальных сил. Рассматривается направляющее влияние на ход событий деятельности мусульманского населения, проявившей непримиримость к бакинской советской власти. Комплексно представлены объективные и субъективные причины событий. Источниковую базу статьи составили материалы Чрезвычайной следственной комиссии, созданной во времена Азербайджанской Республики, материалы периодической печати и воспоминания современников.

Anahtar Kelimeler

мартовский геноцид, Бакинский Совет, азербайджанские национальные силы, большевики, дашнаки

The Socio-Political Crisis in Baku in the Spring of 1918: From Confrontation to Genocide of Azerbaijanis

Öz

The article examines the event of the March 1918 genocide and clarifies a number of, controversial issues related to it. Complex factors that led to the emergence of the Bolshevik-Dashnak alliance in Baku in March 1918 are identified, including the extent to which S. Shaumyan's political position influenced the events. It is shown that the violence committed against Muslims in Azerbaijan influenced the formation of irreconcilable position of the Muslim population against the Baku Soviet. Issues related to the real number and position of Azerbaijani national forces are revealed. The guiding influence on the course of events of the activity of the Muslim population, which showed irreconcilability to the Baku Soviet power, is considered. Objective and subjective reasons of the events are comprehensively presented. The source base of the article was made up by materials of the Extraordinary Investigation Commission created in the times of the Azerbaijan Republic, materials of the periodical press and memoirs of contemporaries.

Anahtar Kelimeler

March genocide, Baku Soviet, Azerbaijani national forces, Bolsheviks, Dashnaks

Kaynakça

• Abışov, V. (2017). Bakıda Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı. Elm nəşriyyatı.
• Afanasiyan, S. (2012). Ermənistan, Azərbaycan, Gürcüstan. İstiqlaldan sovet rejiminin qurulduğu dönəmə qədər 1917-1923 (Tərcümə edəni G. Gəncalp). Qanun nəşriyyatı. Axundzadə, S. (1919). Mart hadisəsi 1918-ci il yaxud Nuru Paşanın Bakını işğal etməsi (Aşırlı, A. (2011) 31 mart soyqırımı 1918-1920-ci illər mətbuatında. kitabında).
• Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı (2009). Sənədlər toplusu [üç cilddə], cild 1, Çaşıoğlu. Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı (2010). Sənədlər toplusu [üç cilddə], cild 3, Çaşıoğlu.
• Bakı xəbərləri. (26 fevral 1918). Açıq söz, № 691.
• Bakı xəbərləri. (4 mart 1918). Açıq söz, № 695.
• Baykara, H. (1991). Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi. Azərnəşr. Həsənli, C. (2009). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici siyasəti (1918-1920). Garizma.
• Qafqaz xəbərləri. (18 Mart 1918). Açıq söz, №704. Qanlı faciədən 4 saət qabaq. (1 Aprel 1918). Hümmət, № 36.
• Muğanda. (18 mart 1918). İttihad, № 82.
• Muradzadə, M. (1996). Mart hadiseyi–aliməsi. Azərnəşr.
• Süleymanov, M. ( 2014). Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin hərb tarixi [2 cilddə], c.1. Firuzan.
• Şaumyan, S. (1978). Seçilmiş əsərləri [2 cilddə], cild 2. Azərnəşr. Zaqafqaziya Seymininin Müsəlman fraksiyası və Azərbaycan Milli Şurası iclaslarının protokolları 1918-ci il (2006). Adiloğlu. Azerbaydzhanskaya Demokraticheskaya Respublika. Arkhivnıye dokumentı Velikobritanii (2011), Sostavitel: N.Maxvell. Sharg-Garb. Azimov, G. (1987). Velikiy Oktyabr v Azerbaydzhane. Az.Gos.İzdat.
• Bolsheviki v borbe za pobedu sotsialisticheskoy revolyutsii v Azerbaydzhane Dokumentı i materialı 1917-1918 gg. (1957). Azərnəshr.
• Vospominaniya Balasanyana, Arkhiv Obshestvenno Politicheskikh Dokumentov Upravleniya Delami Prezidenta Azerbaydzhanskoy Respubliki (AOPDUDPAR), fond 268, opis 23, delo 101, list1.
• Dadayan, Х. (2007). Armyane i Baku (1850-ıе gg. – 1920 g.). Perevod s armyanskogo yazıka. Noravank.
• Darabady, P. (1991). Voennıye problemı politiçeskoy istorii Azerbaydjana nachala XX veka. Elm nəşriyyatı. General Korganov, G. (2011). Uchastiyearmyan v mirovoy voyne na Kavkazskom fronte (1914-1919). (yayın yeri yok).
• Kachaznuni, O. (1990). Dashnaksutyun bolshe nichego delat!. İzdatelstvo Elm. Mestnaya khronika. Armyanskiye ofitserı. (1 yanvarya 1918). Baku, № 3.
• Mestnaya jizn. U musulman. (7 Marta 1918). Nash golos, (№ 48.
• Narimanov, N. (1989). İzbrannıye proizvedeniya [v 3-kh tomakh], tom 2. 1918-1921. Azerneshr.
• Na konferensii Bak. Org. Sots. Dem.Partii. (18 Martа1918). Nash golos, № 58.
• Opasniy put. (16 martа 1918). Nash golos, № 56. Pogromi armyan v Bakinskoy i Yelizavetpolskoy guberniyakh v 1918-1920 gg. (2003) (sb. Dokumentov i materialov). (yayın yeri yok).
• Posledniye izvestiya. Na mugani. (13 Marta 1918). Nash golos, № 53.
• Poslednyaya pochta. V natsionalnıkh voyskakh. (18 Fevraya 1918). Baku, №39.
• Protokol zasedaniya İspolnitelnogo Komiteta Bakinskogo Soveta 18 (5) fevralya 1918 g. AOPDUDPAR, fond 276, opis №3, delo №209, list 45-48.
• Protokol zasedaniya Bakinskogo Soveta 15 (2) Marta 1918 г, AOPDUDPAR, fond 276, opis №3, delo №209, list 108-125.
• Radiotelegramma na imya predsedatelya Zakafkazskogo Seyma i Byuro partii Dashnaksuty v Tiflise. (18 Aprelya1918). Bakinskiy raboçiy, № 68.
• Radiotelegrammı: Otvet İ. Ramishvili. (23 Aprelya 1918). Bakinskiy rabochiy, № 72.
• Ratgauzer, Y. (1927). Revolyutsiya i grajdanskaya voyna v Baku 1917–1918 g. (yayın yeri yok).
• Rustamova-Togidi, S. (2017). Beschennıy dokument o martovskikh cobitiyakh 1918 g.v Baku: Zapisi Ali Mardan beka Topchubasheva, Strateji təhlil, 1-2 (19-20), 25-57.
• Rustamova-Togidi, S. (2009). Mart 1918 g. Baku. Azerbaydzhanskiye pogromı v dokumentakh, Baku.
• Rustamova-Togidi, S. (2013). Shemakha. Mart-iyul 1918 g. Azerbaydzhanskiye pogromı v dokumentakh: [v 2-kh tomakh]. Gorod Shemakha, tom.1. (yayın yeri yok).
• Rustamova-Togidi, S. (2013). Shemakha. Mart-iyul 1918 g. Azerbaydzhanskiye pogromı v dokumentakh: [v 2-kh tomakh]. Seleniya Shemakhinskogo uezda, 2. (yayın yeri yok).
• Stenogrammı zasedaniy Zakavkazskogo Seyma, 19-oye zasedaniye (1919). (yayın yeri yok).
• Stenogrammnıy otchet vechera vospominaniy bıvshikh krasnogvardeytsev st. Adjigabul AOPDUDPAR, fond 276, opis 2, delo 224, list16, 18, 31. Taakho-Godi A. (1927), Revolyutsiya i kontrrevolyutsiya v Dagestane. Makhachkala. Fioletov, İ.(1984). Rechi i dokumentı. Azerneshr.