I. Selim’in Taht Mücadelesinde İstihbaratın Rolü

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 1299 - 1322, 07.06.2024

İkram Ertaş

Öz

Osmanlı tarihi ve devlet siyasetinde mühim konulardan biri saltanat tahtı ve dolayısıyla taht mücadeleleridir. Bu bağlamda Osmanlı tarihinde ilim alemini yıllarca meşgul eden dönemlerden biri de Sultan II. Bayezid’in de dahil olduğu ve şehzadeleri arasında yaşanan taht mücadelesidir. I. Selim’in tahta cülusu ile neticelenen bu mücadele, bugüne kadar neredeyse her yönüyle tetkik edilmesine ve pek çok arşiv kaydına rağmen istihbarat raporları çerçevesinde müstakil olarak incelenmiş değildir. Bu maksatla bu çalışmada I. Selim’in tahta cülusu ve akabinde kendisine karşı saltanat ilan ederek Anadolu’da pek çok faaliyette bulunan ağabeyi şehzade Ahmed ile olan taht mücadelesinde istihbaratın rolü incelenmiştir. Nitekim I. Selim, henüz Trabzon’da sancak beyi olarak bulunduğu ilk dönemlerden itibaren istihbaratı, siyasete ve gelişmelere hâkim olmak ve bu gelişmelere göre tedbirler almak noktasında önemli derecede kullanmıştır. Bu çerçevede, iyi bir istihbaratın bir komutanın elindeki en iyi silah olduğu gibi, tarihin önemli komutanlarından olarak I. Selim’in eline geçen en küçük istihbaratın da büyük bir silah olarak özellikle taht mücadelesinde yadsınamayacak derecede rolü olmuştur.

Anahtar Kelimeler

I. Selim, İstihbarat, Taht Mücadelesi

Intelligence in Selim I's Struggle for the Throne Role

Öz

One of the most important issues in Ottoman history and state politics is the throne of sultanate and therefore the struggle for the throne. In this context, one of the periods in Ottoman history that has occupied the scholarly world for years is the struggle for the throne between Sultan Bayezid II and his princes. This struggle, which culminated in the accession of Selim I to the throne, has not been analysed independently within the framework of intelligence reports, despite the fact that it has been examined in almost every aspect and many archival records. For this purpose, this study analyses the role of intelligence in Selim I's accession to the throne and the subsequent struggle for the throne with his older brother, the prince Ahmed, who had declared his sultanate against him and carried out many activities in Anatolia. As a matter of fact, Selim I, from his early days as a sanjak governor in Trabzon, made significant use of intelligence in order to dominate politics and developments and to take measures according to these developments. In this framework, just as good intelligence is the best weapon in the hands of a commander, the smallest intelligence that Selim I, as one of the important commanders of history, had an undeniable role as a great weapon, especially in the struggle for the throne.

Anahtar Kelimeler

Selim I, Intelligence, Struggle for Throne

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: BOA, DVNSMHM. d. nr. 1/18. BOA, DVNSMHM. d. nr. 1/20.
• BOA, DVNSMHM. d. nr. 43/95. BOA, DVNSMHM. d. nr. 44/350. BOA, TSMA. e. nr. 1144/6.
• BOA, TSMA. e. nr. 1144/7.
• BOA, TSMA. e. nr. 1148/4.
• BOA, TSMA. e. nr. 699/74.
• BOA, TSMA. e. nr. 749/57 .
• BOA, TSMA. e. nr. 750/51.
• BOA, TSMA. e. nr. 756/58 .
• BOA, TSMA. e. nr. 756/7.
• BOA, TSMA. e. nr. 757/3.
• BOA, TSMA. e. nr. 757/6 .
• BOA, TSMA. e. nr. 758/22.
• BOA, TSMA. e. nr. 760/22.
• BOA, TSMA. e. nr. 812/10.
• BOA, TSMA. e. nr. 812/17.
• BOA, TSMA. e. nr. 812/8.
• BOA, TSMA. e. nr. 813/15.
• BOA, TSMA. e. nr. 816/12.
• BOA, TSMA. e. nr. 881/13.
• BOA, TSMA. e. nr. 969/1.
• BOA, TSMA.e. nr. 540/3.
• BOA, TSMA.e. nr. 565. BOA, TSMA.e. nr. 566/30.
• BOA, TSMA.e. nr. 753/54.
• BOA, TSMA.e. nr. 756/54.
• BOA, TSMA.e. nr. 758/32. BOA. TSMA. e. nr. 560/3.
• BOA. TSMA. e. nr. 566/19.
• BOA. TSMA. e. nr. 566/21.
• BOA. TSMA. e. nr. 566/22.
• BOA. TSMA. e. nr. 566/23.
• BOA. TSMA. e. nr. 566/5.
• BOA. TSMA. e. nr. 745/24.
• BOA. TSMA. e. nr. 745/27.
• BOA. TSMA. e. nr. 745/80.
• BOA. TSMA. e. nr. 748/13. BOA. TSMA. e. nr. 750/12. BOA. TSMA. e. nr. 754/14.
• BOA. TSMA. e. nr. 755/22.
• BOA. TSMA. e. nr. 755/35.
• BOA. TSMA. e. nr. 759/20.
• BOA. TSMA. e. nr. 812/10.
• BOA. TSMA. e. nr. 812/17.
• BOA. TSMA. e. nr. 858/67.
• BOA. TSMA. e. nr. 877/86.
• BOA., TSMA. e. nr. 578/36.
• BOA., TSMA. e. nr. 747.
• BOA., TSMA. e. nr. 748/21. BOA., TSMA. e. nr. 967/84.
• BOA. TSMA. e. nr. 753/48.
• Kaynak Eserler
• Aşıkpaşazâde. (2003). Osmanoğullarının Tarihi. (Çev. K. Yavuz, & M. A. Saraç). Koç Kültür Sanat Yayınları.
• Celalzâde, Selim-nâme. (1995). Selim-nâme. (Çev. A. Uğur, & M. Çuhadar). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hoca Saadeddin. (1979). Tacü't-Tevârih (1. Baskı b., C. 4). (Çev. İ. Parmaksızoğlu). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Nizamü'l-Mülk. (1990). Siyasetnâme (Çev. M. A. Köymen). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Solakzâde Tarihi. (1989). (Çev. V. Çabuk). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şükri-i Bitlisî, Selim-nâme. (1995). Selim-nâme (Çev. A. Uğur, M. Çuhadar, & A. Gül). İsis Yayınları.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Agoston, G. (2009). Selim I. G. Agoston, & B. Masters içinde, Encyclopedia of the Ottoman Empire (s. 512-513). New York: Facts On File An Imprint Of Infobase Publishing.
• Aydın, N. (2010). Osmanlı İmparatorluğunda İstihbarat. Paraf Yayınları.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2017). Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı'da İstihbarat (Çev. K. Gurulkan, E. Kırca, N. Yekeler, M. S. Temel, İ. Türe, Y. Karaca, & V. Atik). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Çavdaroğlu, B. E., & Erdoğan, M. C. (2018). Osmanlı Zaferlerinin İtici Unsuru Olarak Askeri İstihbarat: Ridaniye Meydan Muharebesi Örneği Üzerinde Bir İnceleme. 18. Türk Tarih Kongresi, 21-46.
• Çıpa, E. (2019). Yavuz'u Yaratmak (Osmanlı Dünyasında Saltanat Veraseti Meşruiyet ve Tarihi Hafıza) (1. b.). (Çev. Z. Rona). Kitap Yayınevi Yayınları.
• Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi (C. 2). Türkiye Yayınevi Yayınları. Darıcılı, A. B. (2022). İstihbari Faaliyetler Kavramı. İstihbarat Çalışmaları ve Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-22.
• Daş Darıcı, M. (2018). Osmanlılarda İstihbarat Faaliyetleri (1300-1750) [Yayınlanmamış doktora tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Daysal, M. (2022). Askeri İstihbaratın Temeli. İstihbarat Çalışmaları ve Araştırmaları Dergisi, 1(1).
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (14. b.). Aydın Kitabevi Yayınları.
• Emecen, F. M. (2021). Yavuz Sultan Selim (6. b.). Kapı Yayınları.
• Eroğlu, H. (2003). Klasik Dönemde Osmanlı Devleti'nin İstihbarat Stratejileri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22 (34), 11-33.
• İlter, E. (2002). Milli İstihbarat Tarihçesi. Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı.
• İnalcık, H. (2003). Şair ve Patron (Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme) (1. b.). Doğu-Batı Yayınları.
• İnalcık, H. (2015). Devlet-i 'Aliyye (Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I-Klasik Dönem 1300-1600: Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kırzıoğlu, M. F. (1976). Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1457-1590). Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Tansel, S. (1969). Yavuz Sultan Selim. Milii Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Uğur, A. (1989). Yavuz Sultan Selim. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları.
• Uluçay, Ç. (1956). Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu? İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi (İstanbul'un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar) (C. 2). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yücel, Y., & Sevim, A. (1991). Osmanlı Klasik Döneminin Üç Hükümdarı (Fatih-Yavuz-Kanuni). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yüksel, A. (2018, Ekim 01-05). Osmanlı İstihbarat Ağını Besleyen Bilgi Kanalları (Kuruluştan II. Abdülhamid Devrine Kadar). XVIII. Türk Tarih Kongresi, 3, 1-32.