After the Iranian Revolution of 1978-79 Intellectuals of South Azerbaijan

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 1323 - 1341, 07.06.2024

Samed Bayramzadeh , Ayten Rahimova

Öz

The political views of the intellectuals of South Azerbaijan, who participated in the revolutionary processes against the Pahlavi regime in 1978-1979, were not limited to supporting the positions of the religious-scientific circles that came to power with the establishment of the new Islamic regime. Thus, due to the harsh domestic policy of the Islamic Republic of Iran, persecutions and executions, especially with the strengthening of political repression in Iran since the late 80s of the 20th century, the intellectuals of South Azerbaijan carried their struggle further. is at the national-cultural level rather than the political level. Despite the limited conditions and difficulties, intellectuals try to convey, protect and develop their national ideas to the people through literature, art and culture. Since 1979, the religious and political figures of South Azerbaijan, who had a considerable influence on Iranian politics and religious life, began to play a serious role in public opinion. Many intellectuals expressed their opposition to the new system established in Iran by choosing the life of a founder and political refugee. In this article, the analysis of the political processes of that period, the struggle of the intellectuals of South Azerbaijan during the Islamic Revolution in Iran and in the conditions of strengthening repression is examined both at the political and national-cultural level, as well as their political and social organisation.

Anahtar Kelimeler

Intellectuals, South Azerbaijan, Iran, National Movement, Revolution, Freedom

1978-79-cu illər İran İnqilabından Sonra Güney Azərbaycan Ziyalıları

Öz

1978-1979-cu illərdə Pəhləvi şahlıq rejiminə qarşı inqilabi proseslərə qoşulan Güney Azərbaycan ziyalılarının siyasi baxışları sonradan yeni islam rejiminin qurulması ilə hakimiyyətə gəlmiş dini-klerikal dairələrin mövqelərini dəstəkləməklə məhdudlaşmamışdı. Belə ki, İran İslam Respublikasının sərt daxili siyasəti, təqiblər və edamlar, xüsusilə də XX əsrin 80-ci illərin sonlarından etibarən İranda siyasi repressiyaların güclənməsi ilə Güney Azərbaycan ziyalıları mübarizələrini siyasi müstəvidən daha çox milli-mədəni müstəviyə daşımışlar. Ziyalılar məhdud şərait və çətinliklərə baxmayaraq, milli düşüncələrini xalqa ədəbiyyat, incəsənət, mədəniyyət yolu ilə çatdırmağa, qorumağa və inkişaf etdirməyə çalışırlar. 1979-cu ildən bu günə İran siyasətində və dini həyatında kifayət qədər böyük nüfuza malik olan Güney Azərbaycanın din xadimləri, siyasi fiqurları ictimai fikirdə ciddi rol oynamağa başlayırlar. Bir çox ziyalı İranda qurulmuş yeni sistemə müxalifliyini qurucu və siyasi mühacirət həyatını seçməklə büruzə vermişlər. Bu məqalədə həmin dövrün siyasi proseslərinin analizi, İran İslam İnqilabında və repressiyaların gücləndiyi şəraitdə Güney Azərbaycan ziyalılarının mübarizəsi, həm siyasi, həm də milli-mədəni müstəvidə tədqiq edilmiş, eyni zamanda siyasi və ictimai təşkilatları araşdırılmışdır.

Anahtar Kelimeler

ziyalılar, Güney Azərbaycan, İran, milli hərəkat, inqilab, azadlıq

Kaynakça

• Abrahamian, E. (1989). Radical Islam: The Iranian Mojahedin. Tauris.
• Bayramzadə, S. Z. (1991). İran hakim dairələrinin Cənubi Azərbaycan maarifi və mədəniyyəti sahəsindəki siyasəti (1947-1978-ci illəri. Cənubi Azərbaycan tarixi məsələləri, 2-ci nəşri. Elm.
• Gülkaç, D. (2019). Günümüzde Güney Azerbaycan’da mühalif hareketler [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yök Tez.
• Məmmədli, P.H. (2015). Cənubi Azərbaycan: ədəbi şəxsiyyətlər, portretlər. Sabah.
• Məmmədova, P.H. (2002). Cənubi Azərbaycanda milli-mətbuat və ədəbi fikrin inkişaf mərhələləri (1978-1979-cu illər İran inqilabından sonrakı dövr). [Filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyasının avtoreferatı]. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası.
• Özdemir, S. (2020). Güney Azerbaycan meselesi: Tarihi ve kültürel boyutu. Tarih ve Günce, (7), 359-386.
• Pearson, E. (2011). Mujahideen-e-Khalq Organization. Second Edition. In Martin, G. (ed.). The SAGE Encyclopedia of Terrorism. Sage Publications.
• Tağıyeva, Ş., Rəhimli (Bije), Ə. ve Bayramzadə, S. (2000). Güney Azərbaycan (məlumat kitabı). Orxan NPE.
• Quluncu, Ə. Ərdəbil məhkəməsi Abbas Lisanini “sekular rejim” təbliğatında günahlandırır: Voice of America, 17 Aprel, 2015. https://web.archive.org/web/20210420062925/https://www.amerikaninsesi.org/a/er
• Məhəmmədtağı, Zehtabi (Kirişçi) və onun Iran türklərinin əski tarixi kitabı: Respublika qəzeti, –02 mart, 2023. https://respublika-news.az/news/1675406629-mehemmedtagi-zehtabi-kirisci-ve-onun-iran-turklerinin-eski-tarixi-kitabi
• Azərbaycan Milli Cəbhəsinin Əsasnaməsi (AMC).http://aznf.org/onewebmedia/esasname.pdf
• Güney Azərbaycan İstiqlal Partiyası (GAİP), 2003. http://gaip.biz/index.php/81-x-b-rl-r/83-2013-05-26-15-26-01
• Güney Azərbaycan Milli Birlik Şurasının geçici Əsasnaməsi http://www.millishura.com/images/pdf/ms_Esasname.pdf
• Azərbaycan Öyrənci Hərəkatı-AZÖH" АЗОХ// http://www.azoh.net/
• Azərbaycan Federal-Demokrat Hərəkatı’nın Platformu (2005) //http://www.achiq.org/herekat3/platform%20turkce%20L.htm
• Güney Azərbaycan Konqresi (QAK) http://www.guneyazerbaycankonqresi.com/x79.
• Güney Azərbaycan demokrat partiyasının Məramnaməsi. http://www.gadp.org/az/
• Güney Azərbaycan Milli Azadlıq Cəbhəsi–GAMAC (2010). Sevvomin konqere-ye salyane-ye amac http://www.gamac.info/
• Yeni GAMOH http://www.yenigamoh.com/index.php/sample-sites-2
• Güney Azərbaycan keçici Milli Məclisi”nin qurulması üçün bir təşəbbüs. https://t.me/ArazNews/74454
• İran'daki Azerbaycan Türklerinin protestoları: [Elektronik kaynak] / Timetürk, 2015. www.timeturk.com/iran-dakiazerbaycan-turklerinin-protestolari/haber-88044
• Uluslararası Güney Azərbaycan Türkləri konseyi [Uluslararası Güney Azərbaycan Türkləri konseyi Ankarada Quruldu https://www.gunaz.tv/az/xeberler/arxiv
• https://www.refworld.org/docid
• Ələkbərli, F. Molla. Ariyançı İran dövrü və Güney Azərbaycan Milli Hərəkatı - II Yazı: Moderator, –17 avqust, 2021. https://moderator.az/siyaset/390112/molla-ariyanci.
• Məhəmmədtağı, Z. (Kirişçi) və onun Iran türklərinin əski tarixi kitabı: Respublika qəzeti, https://respublika-news.az/news/1675406629-mehemmedtagi-zehtabi.
• Azərbaycanlıların kütləvi həbsi başlayıb Qafqazinfo, 2011. https://qafqazinfo.az/news/detail/azerbaycanlilarin-kutlevi-hebsi.
• Quluncu, Ə. Ərdəbil məhkəməsi Abbas Lisanini “sekular rejim” təbliğatında günahlandırır: Voice of America, 17 Aprel, 2015. https://web.archive.org/web/20210420062925/https://www.amerikaninsesi.org/a/er Əhməd Obalı: İran Ermənistanın məğlubiyyətini həzm edə bilmir.18 aprel, 2023. https://apa.az/guney-azerbaycan/ehmed-obali-iran-ermenistanin-meglubiyyetini- İranda türk dilində kitabların yandırılmasının 67-ci ildönümü qeyd edilib:DAK, 2023. http://www.dakaz.org/index.php?haber_id=1349.
• Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin Nizamnaməsi. http://www.dakaz.org/141-Nizamname.html
• http://atc.az/index.php?newsid=1221//
• http://atc.az/index.php?newsid=1221//
• http://farsi.alarabiya.net/fa/iran/2014/03/18F.html
• https://qafqaz.ir/fa/شعری-بیار-زیبا-و-پر-نغز-از-شهریار-خطاب-ب/
• https://www.kabulpress.org/article136820.html\\