1862 Gümrük Tarifesinde Osmanlı İhracat Ürünleri

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 1833 - 1870

Namık Saçlı

Öz

Osmanlı Devleti 1861-1862 senelerinde Batılı ülkelerle bir dizi ticaret antlaşması yapmış ve sonrasında antlaşmaların eki sayılan Gümrük Tarife Defterleri düzenlemiştir. Bu defterlerde taraf devletlerin ihraç ürünleri ayrıntılı bir şekilde listelenmekte ve ürünlere gümrük vergisi için esas teşkil edecek bedeller tayin edilmektedir. Osmanlı ihraç listeleri tüm devletlerle yapılan tarife cetvellerinin hepsinde birebir aynıdır. Çalışmanın amacı Osmanlı ihraç ürünlerinin kategorize edilmiş bir hâlini ortaya koymaktır. Bu sebeple defterlerde adı geçen emtia detaylı bir sınıflandırmaya tabi tutulup analiz edilmiştir. Sınıflandırma için gümrüklerde kullanılan standart ve modern bir ürün tasnif sistemi kullanılmıştır. Sistem ilkesel olarak ürünlerin nerelerde kullanıldığından ziyade hammaddeleri referans almaktadır. Bu sayede farklı sektörlerde kullanılan ürünlerin hangi kategorinin içinde olması gerektiği de bir sorun olmaktan çıkmaktadır. Yapılan sınıflandırma sayesinde Osmanlı’nın ihraç ürünleri üzerinden üretim dinamikleri, eğilimler, sektörler ve sanayileşme seviyesi kısıtlı da olsa izlenmeye çalışılmıştır. Döneme dair yapılan çeşitli çalışmalarda ülke ekonomisinin bir tarım ekonomisi olduğu iddiaları bulunmaktadır. Çalışmamızda ihraç ürünleri ortaya konularak tarım ürünleri dışında da ürünlerin varlığı gösterilmiştir. Çalışmanın 19. yüzyıl iktisadî dinamikleri, sektörleri ve emtia tarihi üzerine yapılacak sonraki araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Emtia Tarihi, Gümrük Tarifesi, Dış Ticaret, İhracat

1862 Customs Tariff on Ottoman Export Products

Öz

The Ottoman Empire concluded a series of trade treaties with Western countries in 1861-1862 and subsequently issued Customs Tariff Books, which were considered as annexes to the treaties. In these books, the export products of the state parties were listed in detail and the prices to be used as a basis for customs duties were determined. The Ottoman export lists are identical in all tariff books with all states. The aim of this study is to present a categorised version of Ottoman export products. For this reason, the commodities mentioned in the ledgers were subjected to a detailed classification and analysed. For the categorisation, a standard and modern product classification system used in customs was used. In principle, the system is based on the raw materials rather than where the products were used. In this way, it is no longer a problem in which category the products used in different sectors should be categorised. Thanks to this classification, the dynamics of production, trends, sectors and the level of industrialisation of the Ottoman Empire through its export products can be traced, albeit to a limited extent. Various studies on the period claim that the country's economy was an agricultural economy. In our study, export products are presented and the existence of products other than agricultural products is shown. It is thought that this study will contribute to future research on 19th century economic dynamics, sectors and commodity history.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Commodity History, Customs Tariff, Foreign Trade, Export

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âsafî, Divan-ı Hümâyûn Sicilleri, Düvel-i Ecnebiye Defterleri (A.{DVNSDVE.d.), 37. Cevdet, Darbhâne (C.DRB) 28/1360.
• Hariciye Nezâreti, Mektubî (HR.MKT) 325/51.
• İrâde, Dahiliye (İ.DH) 470/31536.
• Sadâret, Divân-ı Hümâyûn Kalemi, Mukâvelenameler (A.}DVN.MKL), 3/13.
• ABD Arşivi (The National Archives and Records Administration-NARA)
• Department of State. (1863). Letter of the Secretary of State, transmitting a report on the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries, for the year ended September 30, 1862. Government Printing Office.
• Department of State. (1872). Annual Report on the Commercial Relations between the United States and Foreign Nations, made by the Secretary of State, for the year ending September 30, 1871. Government Printing Office.
• Department of State. (1876). Report upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries for the year 1875. Government Printing Office.
• Department of the Treasury. (1862). Report of the Secretary of the Treasury, transmitting a Report from the Register of the Treasury, of the Commerce and Navigation of the United States, for the year ending June 30, 1861. Government Printing Office.
• Department of the Treasury. (1864). Report of the Secretary o fthe Treasury, on the Commerce and Navigation of the United States, for the fiscal year ending June 1862. Government Printing Office.
• Department of the Treasury. (1887). Annual Report and Statements of the Chief of the Bureau of Statistics on the Commerce and Navigation of the United States fort he fiscal year ending June 30, 1886: C. I. Government Printing Office.
• Malloy, W. M. (1910). Treaties, Conventions, International Acts, Protocols and Agreements Between the United States of America and Other Powers: 1776-1909: C. II. Government Printing Office.
• İngiliz Arşivi (The National Archive)
• Foreign Office. (1889). Report for the year 1888 on the Trade of Smyrna. Harrison and Sons.
• Süreli Yayınlar
• Harmonized Tariff Schedule of the United States. (2024). Revision 1, United States International Trade Commission, Washington 2024.
• İstatistik Pozisyonlarına Bölünmüş Türk Gümrük Tarife Cetveli, Resmî Gazete (30 Aralık 2023), sayı 32415 (Mükerrer).
• Telif Eserler ve Makaleler
• Ayverdi, İ. (2010). Kubbealtı Lugatı: Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı Neşriyat.
• Çıtır, B. (2022). Alman Gümrük Birliği (Zollverein) ve Osmanlı İmparatorluğu’yla İlişkileri. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7 (Dr. Mahmut Kırkpınar’a Armağan), 1415-1445.
• Deane, P. (2000). İlk Sanayi İnkılâbı (Çev. T. Güran). TTK Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2011). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Kitabevi.
• Erdem İşmal, Ö. (2011). Boyarmadde Endüstrisinin Öncüsü: Bir bilim adamı ve entelektüel olarak Sir William Henry Perkin. Yedi, 6, 23-30.
• Erol, M. (t.y.). Osmanlı İmparatorluğu’nun Amerika Birleşik Devletleri’yle Yaptığı Ticaret Anlaşmaları. Damla Matbaacılık.
• Fidan, M. (2015). Osmanlı Devleti İle Avusturya-Macaristan Devleti Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri (1862). 7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi, Koposvar.
• Fidan, M. (2017a). Osmanlı İmparatorluğu ile Almanya Devleti Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri (1862). Gazi Akademik Bakış, X(20), Article 20.
• Fidan, M. (2017b). Osmanlı İmparatorluğu ile Belçika Devleti Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri (1862). Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 287-309.
• Fidan, M. (2019). Osmanlı Devleti’nin Dış Ticaretinde Kullandığı 1862 Tarihli Gümrük Tarife Defteri: Amerika Örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29 (1), 429-448.
• Gencer, A. İ., Örenç, A. F., & Ünver, M. (2008). Türk—Amerikan Silah Ticareti Tarihi: I/Belgeler. Doğu Kütüphanesi.
• Kütükoğlu, M. (1974). Osmanlı-İngiliz Gümrük Tarifeleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi,(4-5), 334-393.
• Kütükoğlu, M. S. (2013). Balta Limanı’na Giden Yol: Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580-1850). TTK Yayınları.
• Önsoy, R. (1988). Tanzimat dönemi Osmanlı sanayii ve sanayileşme politikası (Vol. 22). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öztürk, M. (1986). Türk-Fransız Ticaretinde 1816 Tarihli Gümrük Tarife Defteri. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 1 (1), 182-187.
• Öztürk, M. (2020). Osmanlı Devleti'nin İsveç ve Norveç'e Verdiği 1827 ve 1851 Tarihli Gümrük Tarife Defterleri. Journal of International Eastern European Studies, 2 (1), 157-216.
• Pamuk, Ş. (1995). 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Pamuk, Ş. (2017). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pommery, L. (1956). Yeni Zamanların İktisat Tarihi (1890-1939) (Çev. C. Talas). Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Quataert, D. (2013). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. İletişim Yayınları.
• Reyhan, C., & Kılıç, H. (2023). Tanzimat Döneminde İzmir Gümrük İdaresi (1839-1860). Şehir Kültür Medeniyet: Çaka Bey’den Günümüze İzmir, II, 779-796.
• Rüsûmat Salnâmesi. (1332). Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Sahillioğlu, H. (1968). 1763''de İzmir Limanı İhracat Gümrüğü ve Tarifesi. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 8, 53-57.
• Şerafettin, T. (1967). Osmanlı İmparatorluğu ile İki Sicilya Krallığı Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri. TTK, Belgeler IV/7-8, Ankara, 81-167.
• Turan, T. (2013). Osmanlı-İspanya İlişkileri (1774-1876) [Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yök Tez.
• Yılmaz, E. (2020). Bir Zamanlar Anadolu’da Halı Dokumak: The Oriental Carpet Manufacturers Limited [Şark Halı Kumpanyası] ve Osmanlı Halıcılığındaki Önemi [1907 – 1914]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 291-333.