US-Azerbaijan relations during the Great Bush administration in Azerbaijani historiography

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 1605 - 1629, 06.11.2024

Balamirzə Məmmədli

Öz

After the collapse of the Soviet Union, the United States became the world's sole superpower and its first relations with the Republic of Azerbaijan coincided with the administration of Bush the Great (George Herbert Volker Bush). The US is interested in establishing diplomatic relations with Azerbaijan, one of the most important geostrategic countries, not only in the South Caucasus but also in the whole world. Relations with the US have been and continue to be very important since the early stages of Azerbaijan's independent foreign policy. During the years of the Bush presidency (1989, January - 1993, January), a number of practical steps were taken in the field of establishing the first political-diplomatic relations between the United States of America and Azerbaijan, but in general, during this period, relations between the two countries became complex, contradictory and incomprehensible. This period has been an important subject of research in Azerbaijani historiography and has been reflected in the researches of many authors. The article analyses the US-Azerbaijan relations during the Bush administration on the basis of comparative analysis and generalisation of these historical materials.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, USA, Bush, foreign policy, "Defence of Freedom Act", 907th Amendment, Homeland historiography

Böyük Buş administrasiyası dövründə ABŞ-Azərbaycan münasibətləri Vətən tarixşünaslığında

Öz

Sovet İttifaqının dağılması ilə dünyanın yeganə supergücünə çevrilmiş ABŞ-ın Azərbaycan Respublikası ilə ilk münasibətləri Böyük Buş (Corc Herber Volker Buş) administrasiyası dövrünə təsadüf edir. ABŞ nəinki Cənubi Qafqazda, eləcə də bütün dünyada ən mühüm geostrateji möqveyə malik dövlətlərdən biri olan, öz dövlət müstəqilliyini yenicə bərpa etmiş Azərbaycanla ilk vaxtlardan diplomatik münasibətlər qurmaq marağında olmuşdur. Azərbaycanın da müstəqil xarici siyasət kursunda ABŞ ilə münasibətlər ən erkən vaxtlardan etibarən olduqca böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir və etməkdədir. Böyük Buşun prezidentliyi illərində (1989, yanvar – 1993, yanvar) ABŞ və Azərbaycan arasında ilk siyasi-diplomatik münasibətlərin qurulması sahəsində bir sıra əməli addımlar atılsa da, bütövlükdə bu dövrdə iki ölkə arasında münasibətlər mürəkkəb, ziddiyyətli və anlaşılmaz xarakter kəsb etmişdir. Sözügedən dövr Vətən tarixşünaslığında mühüm tədqiqat obyekti olmuş, bir çox müəlliflərin araşdırmalarında öz əksini tapmışdır. Məqalədə həmin tarixşünaslıq materiallarının müqayisəli təhlili və ümumiləşdirmələr əsasında Böyük Buş administrasiyası dövründə ABŞ-Azərbaycan münasibətləri tədqiq edilir.

Anahtar Kelimeler

Azərbaycan, ABŞ, Böyük Buş, xarici siyasət, “Azadlığı müdafiə aktı”, 907-ci düzəliş, Vətən tarixşünaslığı

Kaynakça

• Arif, E. (2011). Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi sivilizasiyalararası müna¬sibətlər kontekstində. Elm və təhsil.
• Atakişiyev, M. (2004). Azərbaycanın yeni neft siyasəti və iqtisadi yüksəliş. Azərbaycan.
• Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. Azərbaycan cildi (2007). Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi.
• Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (2008). Elm.
• Bağırova, A. (2019). XX əsrin 90-cı illərində ABŞ-ın Cənubi Qafqaz münaqişələrində maraqlarının hüquqi əsasları. Geostrategiya, aylıq ictimai-siyasi, elmi-populyar jurnal, 01 (49), s.73-76.
• Badalbeyli, N (2005). Nauchnie i kulturnie svyazi Azerbaydjanskoy Respubliki i SSHA (90-e gody XX veka). [Dis. kand. ist. Nauk].
• Bayramova, B. (2011). Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində “907-ci maddə” həll olunmamış problem kimi. Tarix və onun problemləri, nəzəri, elmi, metodik jurnal, 3, s.188-192.
• Bəşirova, A. (2007). Azərbaycan-ABŞ münasibətləri Amerika mətbuatında (“Nyu York Tayms” qəzetinin materialları əsasında: 1991-2001-ci illər) [Siyasi e. n. dər. al. üçün təq. ol. Dissertasiya].
• Cabbarlı, H. (2014). Ermənistanın xarici siyasəti (1991-2012). ATSAM.
• Cafersoy, N. (2001). Elçibey dönemi Azerbaycan dış politikası (Haziran 1992-Haziran 1993). Bir bağımsızlık mücadelesinin diplomatik öyküsü. Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Cəfərova, V. (2000). Dünya dövlətlərinin siyasi sistemi: ABŞ. Elm.
• Cornell, S. (1999). The Nagorno-Karabakh conflict. Uppsala University.
• Cornell, S. (2011). Azerbaijan since independence. Armonk.
• Croissant, M., Aras, B. (1999). Oil and Geopolitics in the Caspian Sea Region. Praeger.
• Dadaşova, R. (2019). Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: tarixi, siyasi və hüquqi təhlil. Mütərcim.
• Dadaşova, R. (2021). Azərbaycan Respublikasının BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri ilə əməkdaşlığı. ADMİU-nun mətbəəsi.
• Əhmədov, E. (2015). Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü: beynəlxalq təşkilatların və böyük dövlətlərin siyasəti. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu.
• Ələsgərova, S. (2021). ABŞ-da Azərbaycan lobbisinin fəaliyyəti. Pedaqoji Universitetin Xəbərləri (humanitar, ictimai və pedaqoji-psixoloji elmlər seriyası), dövri elmi jurnal, 69 (1), 67-76.
• Əliyev, Z. (2001). Beynəlxalq münasibətlərdə diasporların rolu. Nurlan.
• Əliyev, Z (2005). Dünya diasporları. Qismət.
• Galstyan, A. (2015). Armyanskoye lobbi v SSHA: formirovaniye i osnovniye napravleniya deyatelnosti (1915-2014 gg.) [Diss. kand. ist. Nauk].
• Garashova, S. (2005). Geostrateghicheskiye interesy Rossii i SSHA na Yuzhnom Kavkaze [Diss kand. polit. Nauk].
• Guseynova, U. (2000). Azerbaydan-SSHA. Perspektivy sotrunichestva (90-ye gody). Nurlan.
• Guseynova, U. (2003). Azerbaydanskaya Respublika vo vneshnepoliticheskikh izmeneniyakh SSHA [Dis. kand. polit. Nauk].
• Heydərova, X (2013). ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinə soyuqluq gətirən amillər. Tarix və onun problemləri, nəzəri, elmi, metodik jurnal, 2, 381-386.
• Heydərova, X. (2017). ABŞ-ın Cənubi Qafqaz siyasəti kontekstində ABŞ-Azərbaycan Respublikası münasibətləri [Siyasi e. üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ol. dissertasiya].
• Həmidov, H. (2019). Xalq Cümhuriyyəti dövründə Azərbaycan-ABŞ münasibətləri. Xalq qəzeti, gündəlik ictimai-siyasi qəzet, № 115.
• Həsənoğlu, F. (2005). Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ probleminin konfliktoloji aspektləri. Qismət.
• Həsənov, Ə. (1997). Azərbaycan və ATƏT. İşıq.
• Həsənov, Ə. (1997). Azərbaycan-ABŞ: anlaşılmaz münasibətlərdən strateji tərəfdaşlığa doğru: (oktyabr 1991 – avqust 1997). Azərbaycan Universiteti.
• Həsənov, Ə (1998). Azərbaycanın xarici siyasəti: Avropa dövlətləri və ABŞ (1991-1996). Azərnəşr.
• Həsənov, Ə (2000). Azərbaycanın ABŞ və Avropa dövlətləri ilə münasibətləri (1991-1996). Elm.
• Həsənov, Ə (2005). Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Azərbaycan.
• Hüseyn, B (2013). ABŞ-ın Cənubi Qafqaz siyasətində neft amili [Siyasi e. üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ol. dissertasiya].
• Hüseynli, R. (2023). Azərbaycan və ABŞ beynəlxalq terrorizmə qarşı mübarizədə [Tarix üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ol. dis.-nın avtoreferatı].
• Hüseynov, İ. (2016). Azərbaycanın ABŞ-da tanıdılması: maraq qrupları və diaspor. Geostrategiya, 5 (35), s.40-43.
• Hüseynov, İ. (2022). ABŞ-da Azərbaycan diasporunun yaranması və inkişafı (XX əsrin sonu-XXI əsrin əvvəlləri) [Tarix üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ol. dis.-nın avtoreferatı].
• Hüseynova, İ. (2004). Müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu. Təhsil.
• İbrahimov, M. (2020). Sahilyanı dövlətlərin xarici siyasətində Xəzər problemi (ХХ əsrin sonu–ХХI əsrin əvvəlləri). Turxan NPB.
• İsmayılov, F. (2001). Qarabağ konflikti ABŞ-ın qlobal siyasəti kontekstində. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası nəşriyyatı.
• Kamandari-Məmmədova, A. (2017). ABŞ-da Azərbaycan diasporunun lobbiçilik fəaliyyəti [Tarix üzrə f.d. elmi dər. al. üç. təq. ed. dis.-nın avtoreferatı].
• Karayev, E. (2023). Mesto SSHA vo vneshnepoliticheskikh oriyentirakh Azerbaydjanskoy Respubliki vo vremya prezidentstva Geydara Aliyeva. Universum: obshchestvennyye nauki, nauchnyy zhurnal, 11 (102), 17-19.
• Mahmudov, Y. (2002). Azərbaycan tarixində Heydər Əliyev şəxsiyyəti. Təhsil.
• Mahmudov, Y. (2005). Azərbaycan: qısa dövlətçilik tarixi. Təhsil.
• Mahmudov, Y. (2011). Heydər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü. Təhsil.
• Mehdiyev, R. (2005). Azərbaycan: qloballaşma dövrünün tələbləri. XXI – Yeni Nəşrlər Evi.
• Mehdiyev, R. (2006). Milli məfkurə, dövlətçilik, müstəqillik yolu ilə. 2 cilddə. I cild. XXI – Yeni Nəşrlər Evi.
• Mehdiyev, R. (2015). İkili standartların dünya nizamı və müasir Azərbaycan. Şərq-Qərb.
• Məmmədli, B (2023). Azərbaycan Respublikası və ABŞ arasında ilk siyasi-diplomatik münasibətlərin qurulması Vətən tarixşünaslığında. Tarix və onun problemləri, nəzəri, elmi, metodik jurnal, 3, 273-278.
• Məmmədov, Ç. (2021). Beynəlxalq münasibətlər tarixi. Müasir dövr: iki hissəli. İkinci hissə: Yeni dünya nizamı 1991-2021-ci illər. Elm və təhsil.
• Məmmədov, N. (2012). Xarici siyasətin Azərbaycan modeli. Çaşıoğlu.
• Məmmədov, N. (2013). Xarici siyasət: reallıqlar və gələcəyə baxış. Qanun.
• Məmmədov, Ş. (2018). Azərbaycan Respublikasının ABŞ-la münasibətləri: siyasi təhlil [Siyasi e. üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ol. dissertasiya].
• Musa, İ. (2011). Çağdaş beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Bakı Universiteti.
• Nəsibov, E. (2006). ABŞ və Türkiyənin Qafqaz geosiyasi regionunda strateji maraqları. Çıraq.
• Nəsibova, Ə. (2014). Azərbaycan Respublikasının neft strategiyası və ABŞ-ın Qafqaz siyasəti (1991-2008-ci illər) [Tarix üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ol. dissertasiya].
• Nəsibova, Ə. (2014). Azərbaycan Respublikasının neft strategiyası və ABŞ-ın Qafqaz siyasəti (1991-2008-ci illər) [Tarix üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ol. Dis].
• Nəsirov, E. (1998). Azərbaycan-ABŞ münasibətləri (1991-1997-ci illər). Qanun.
• Pashayev, H. (2006). Racing Up Hill. Global Scholarly Pubns.
• Paşayev, H (2007). Bir səfirin manifesti. Şərq-Qərb.
• Piriyev, A (2005). Siyasi strategiya və milli təhlükəsizlik. BDU.
• Qaraşova, S. (2018). ABŞ-Rusiya: postsovet məkanı uğrunda mübarizə. Səda.
• Qasımlı, M. (1996). Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində: 1991-1995-ci illər. Gənclik.
• Qasımlı, M. (2015). Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti (1991-2003): 2 hissədə. II hissə. Mütərcim.
• Quliyev, S. (2014). Azərbaycan Respublikasının neft strategiyasının xarici siyasətinə təsiri. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin Xəbərləri, dövri elmi jurnal, 3, 54-63.
• Quliyeva, G (2010). Azərbaycan yeni geosiyasi münasibətlər sistemində [Siyasi e. üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ol. dis].