Settlements and Population of the Iravan Khanate (Based on the essay by I.I. Chopin’s “Historical monument of the situation of the Armenian region in the era of its annexation to the Russian Empire”)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 1940 - 1949

Bəxtiyar əhmədov

Öz

-
After the conclusion of the Turkmenchay peace treaty in 1828 and the Adrianople peace treaty in 1829, the Russian Empire created the so-called “Armenian region” on the territory of the Iravan Khanate and began the resettlement of Armenians living in the Gajar state, as well as in the Ottoman Empire, to Azerbaijani lands, including the territory Iravan Khanate of Azerbaijan. Later, Tsarist Russia conducted a population census. In 1829, on the instructions of Count Paskevich-Erivansky, Ivan Chopin conducted a desk census in the Armenian region. The results of this census were presented in the author’s work “Historical monument of the situation of the Armenian region in the era of its annexation to the Russian Empire”. The census materials indicate the population, the number of settlements and destroyed villages: According to statistical data of that period, a total of 1,111 villages were registered in the “Armenian region”. Of these, 521 villages were habitable, and 310 villages were completely destroyed. However, the population of the 410 villages left empty and destroyed was not counted. In the article, based on the desk census conducted by Ivan Chopin in the “Armenian region”, the settlements and population of the Iravan Khanate were comparatively analyzed.

Anahtar Kelimeler

Iravan Khanate, Tsarist Russia, resettlement of Armenians, “Armenian region”, census, I. Chopin

İrəvan Xanlığının Yaşayış Məntəqələri və Əhalisi (İ.İ.Şopenin «Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövrünün tarixi abidəsi» adlı əsəri əsasında)

Öz

1828-ci ildə Türkmənçay, 1829-cu ildə isə Ədirnə sülh sazişləri bağlandıqdan sonra Rusiya imperiyası İrəvan xanlığının ərazisində qondarma “erməni vilayəti” yaratdı və Qacarlar dövləti və Osmanlı imperiyasında yaşayan erməniləri Azərbaycan torpaqlarına, o cümlədən Azərbaycanın İrəvan xanlığının ərazisinə köçürməyə başladı. Daha sonra çar Rusiyası tərəfindən əhalinin siyahıyaalınması aparıldı. 1829-cu ildə qraf Paskeviç-Erivanskinin tapşırığı ilə İvan Şopen Erməni vilayətində kameral siyahıyaalma keçirmişdir. bu siyahıyaalmanın nəticələri müəllifin 1852-ci ildə nəşr edilən “Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövrünün tarixi abidəsi” (“Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи” əsərində verilmişdir. Siyahıyaalmada əhali sayı, məskunlaşmış və dağıdılmış kəndlər göstərilir: Dövrün statistik məlumatlarına görə “Erməni vilayəti”ndə ümumilikdə 1111 kənd qeydə alınıb. Bunlardan 521 kənd yaşayış üçün yararlı olub, 310 kənd isə tam xarabalığa çevrilib. Lakin boş qalan və dağıdılmış 410 kəndin əhalisi nəzərə alınmayıb. Məqalədə, “Erməni vilayəti”ndə İvan Şopenin keçirdiyi kameral si¬ya¬hı¬yaal¬ma əsasında İrəvan xanlığının yaşayış məntəqələri və əhalisi müqayisəli şəkildə təhlil edilmişdir

Anahtar Kelimeler

İrəvan xanlığı, Çar Rusiyası, erməni köçü, “erməni vilayəti”, siyahıyaalma, İ.Şopen

Kaynakça

• Akhmedov, B. (2022). Sozdana armiya angliyskoy strany (1828-1829 gody). Azerbaydany i obvineniyatsy. Prezidium Natsional'noy Akademii Azerbaydzhana.
• Arzumanlı, V., Mustafa N. (1998). Tarixin qara səhifələri. Deportasiya, Soyqırım, Qaçqınlıq. Qartal.
• Bayramov, İ. (2002). Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Elm.
• Əhmədov, B. (2021). Göyçə mahalı azərbaycanlılarına qarşı deportasiyalar və soyqırımları (XX əsr). İdeal-Print MMC.
• Əmrahov, Z. (2022). İrəvan quberniyasının tarixi (1850-1917-ci illər). Nurlar Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi.
• Əsədov S. və Qeybullayev Q. (1995). Ermənistan azərbaycançılılarının tarixi coğrafiyası. Gənclik.
• İrəvan xanlığı: Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi. (2009). Azərbaycan.
• Qarayev, E. (2016). Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən (XVII yüzilliyin sonu – XIX yüzilliyin ortalarında). Mürtəcim.
• Nəsibov, L. (2019). Göyçə: Sədənağac-Güney. Apostrof AMMC.
• Rəhimoğlu, H. (1997). Silinməz adlar sağalmaz yaralar. Azərbaycan dövlət nəşriyyatı.
• Shopen, I. (1852). Deyatel'nost' oyedineniya k Rossiyskoy imperii. SPb.
• Vilayətoğlu, S. (2006). Oğuz elinin müqəddəs ocağı Göyçə. Bakı.