Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlığının Hərbi Aspektləri

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 1990 - 2011, 06.11.2024

Aybəniz Rüstəmova

Öz

Təqdim olunan məqalə postsovet dövründə Avrasiya məkanında siyasi və iqtisadi inteqrasiya proseslərinin tədqiqinə, Türk Dövlətləri Təşkilatının bu inteqrasiya proseslərindəki roluna, türkdilli dövlətlərin əməkdaşlığının hərbi aspektlərinə və hərbi ittifaq ideyası ətrafında elmi müzakirələrin araşdırlmasına həsr edilmişdir. Siyasi və iqtisadi inteqrasiyanın davamı olaraq TDT dövlətlərinin suverenliyinin və müstəqilliyinin qorunması, separatizmlə mübarizə, iqtisadi layihələrin, neft və qaz kəmərlərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, terrorizm, silah qaçaqmalçılığı, narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi və s. bu kimi təhlükələr üzv dövlətlərin birgə, əlaqələndirilmiş hərbi əməkdaşlığını zəruri edir. Türk dövlətlərinin hər birinin böyük hərb tarixi var və onlar tarixən yerləşdikləri siyasi coğrafiyanın həm siyasi, həm də hərbi oyunçuları olmuşlar. Bu dövlətlərin hərbi ittifaq yaratmaq ehtimalı ərazisində türkdilli xalqların yaşadığı İran, Rusiya və Çin kimi böyük və imperiya ənənələrinə malik qonşu dövlətləri xüsusilə narahat edir. Ona görə də türkdilli dövlətlərin hərbi və müdafiə sahəsində əməkdaşlığı çox vaxt Turan ordusunu yaratmaq cəhdi kimi dəyərləndirilir. Təqdim olunan məqalədə Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv dövlətlərin hərbi sahədə əməkdaşlığı, vahid türk ordusunun yaradılması və bu sahədə meydana çıxan bir sıra məsələlərin öyrənilməsi nəzərdə tutulur.

Anahtar Kelimeler

Turan ordusu, hərbi təlimlər, Şuşa bəyannaməsi, Aselsan, Mərkəzi Asiya Təhlükəsizlik İttifaqı

Military Aspects of Cooperation of Turkic Speaking States

Öz

This article is about the study of the political, economic integration processes of the post-Soviet period in the Eurasian region, the role of the organisation of the Turkic-speaking states in these integration processes, the military aspects of the cooperation of the Turkic-speaking states and the scientific debate on the idea of military alliance. Each of the Turkic states has its own great military history; and historically they are both political and military actors of their political geography. The possibility of these states forming military alliances is of particular concern for neighbouring states with large and imperial traditions, such as Iran, Russia, China, whose territories are also inhabited by Turkic-speaking peoples. Therefore, any steps of the Turkic-speaking states in the field of military and defence are often regarded as attempts to build a Turanian army. This article includes an examination of the aims of cooperation of the member states of the Organisation of Turkic States in the military sphere and the creation of a unified Turkic army and the search for answers to a number of questions arising in this field.

Anahtar Kelimeler

Turan Army, Military exercises, Shusha Declaration, Aselsan, Central Asian Security Union

Kaynakça

• Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası arasında strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Müqavilə. https://e-qanun.az/framework/21158
• Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasında əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Protokolun təsdiq edilməsi barədə. https://e-qanun.az/framework/8913.
• Aşimov, A. (2019). Kazaxistan i Kirqizistan doqovorilis ukreplyat svoi voenno-vozduşnie sili nd fone rasşireniya voennoqo sotrudniçestva. [Kazakhstan and Kyrgyzstan have agreed to strengthen their air forces against the background of expanding military cooperation]. https://central.asia-news.com/ru/articles/cnmi_ca/features/2019/12/06/feature-01
• Babazade, А. (2024). Tukskoe yedinstvo v novom izmerenii. [Turkic unity in a new dimension]. https://br.az/politics/73568/tyurkskoe-edinstvo-v-novom-izmerenii/
• Baqdasaryan, K. M. (2020). Sravnitelniy analiz modeley inteqrasionnix prosessov EAES, ASEAN I VREP I perspektivi ix sotrudniçestva [Comparative analysis of models of integration processes of the EAEU, ASEAN and RCEP and prospects for their cooperation]. Vestnik of Rostov State University of Economics (RINH), 4 (72), 44-55
• Bakir, A. (2023). Turkey’s defense industry is on the rise. The GCC is one of its top buyers. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/turkey-defense-baykar-gcc-gulf/
• Biró, D, (2021) The Turan Army. Opportunities for a new military cooperation led by Turkey. Nuova Antologia Militare, 8 (2), 333-359.
• Demircan, N. (2023). The role of turks in the new world order: summit of the organization of turkic states and turk time. Modern diplomacy. https://www.researchgate.net/publication/375866729
• Doqovor o kollektivnoy bezopasnosti [Collective Security Treaty]. https://odkb-sto.org/documents/documents/dogovor_o_kollektivnoy_bezopasnosti/#loaded
• Göksedef. E. (2020). Dağlık Karabağ: Türkiye, Azerbaycan'ın askeri kapasitesini geliştirmesinde nasıl rol oynadı? https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-54379105
• Huntington, S. P. (2004). The clash of civilizations and the remaking of world order. Braille Jymico Incorporated.
• Kudayarov, K.A. (2023). Kirgizko-Tureskoe sotrudniçestvo v voennoy sfere. [Kyrgyz-Turkish cooperation in the military sphere]. 52-59. https://cyberleninka.ru/article/n/kirgizsko-turetskoe-
• Korqanbayev, M. (2023). Voenno-texniçeskoe sotrudniçestva-odin iz kluçevix şaqov v stanovlenii buduşeqo CA-soyuza. [Military-technical cooperation is one of the key steps in the formation of the future Central Asian Union]. https://nazarnews.org/ru/posts/razvitie-voenno-
• Qadjiyev, A.Q. (2011). Problemi i perspektivi inteqrasii turkskoqo mira: sozdanie Delovoqo Soveta turkoyaziçnix stran. [Problems and prospects for integration of the Turkic world: creation of the Business Council of Turkic-Speaking Countries]. İnstitut Blijnoqo Vostoka. http://www.iimes.ru/?p=13508
• Outzen, R. (2024). Security and Military Cooperation Among the Turkic States in the 2020s. Türkiye’s Return to Central Asia and the Caucasus Svante E. Cornell Editor Silk Road paper, 15-30. https://silkroadstudies.org/resources/240622TRCA_merged.pdf
• Lansev, S.A. (2013). Teoretiçeskiye konsepsii mejdunarodnoy inteqrasii i perspektivi inteqrasionnix prosessov na postsovetskom prostranstve. [Theoretical concepts of international integration and prospects for integration processes in the post-Soviet space]. Vestnik SpbQU. Seriya: 6, Vipusk 2, 65-74
• Nikitina, Y.A. (2005). Rastuşaya rol Orqanizazii Doqovora o kollektivnoy bezopasnosti na postsovetskom prastranstve [The growing role of the Collective Security Treaty Organization in the post-Soviet space]. http://www.dkb.gov.ru/d/azzs.htm.
• Ovsepyan, L. (2010). Voenno-politiçeskie aspekti sotrudniçestva Tursii so stranami Sentralnoq Azii: obşaya dinamika razvitiya. [Military and political aspects of Turkey's cooperation with Central Asian countries: general dynamics of development]. Sentralnaya Aziya i Kavkaz. Vipusk 2 (13), 93-100
• Panfilova, V. (2022). Ankara sdelala perviy şaq k sozdaniyu armii Velikoqo Turana, [Ankara has taken the first step towards creating the army of the Great Turan]. https://www.ng.ru/cis/2022-11-16/1_8591_turkey.html
• Samsonov, A. (2021). Pilayuşiy Afqanistan i “Velikiy Turan” [Burning Afghanistan and “Great Turan”]. Voennoe obozrnie. https://topwar.ru/184326- pylajuschij-afganistan-i-velikij-turan.html
• Şanqarayev, R.N. (2021). Armiya Turana - proekt Tursii po voennoq inteqrasii turkskoqo mira: uqrozi I perspektivi. [“Army of Turan” - Turkey’s project for the military integration of the Turkic world: threats and prospects]. Obozrevatel. 7. 70-85
• Satıcı, A. (2023). Türk dövlətləri arasında ticarət əlaqələrinin inkişafına dair daha bir addım atıldı. https://ereforms.gov.az/az/ekspert-yazilari/turk-dovletleri-arasinda-ticaret-elaqelerinin-
• Şumilov, M.M. & Şumilov, Y. M. (2021). Voennoe sotrudniçestva Tursii i Azerbaycana v kontekste realizasii proekta sozdaniya panturksroy armii. [Military cooperation between Turkey and Azerbaijan in the context of the implementation of the pan-turkist army project]. 322-326. 323
• Şişkov, Y. V. (2001). İnteqrasionnie prosessi na poroqe XXI veka. Poçemu ne inteqriruetsya strain SNQ? [Integration processes on the threshold of the 21st century. Why are the CIS countries not integrating?]. 402
• Toksabay, E. (2020). Turkish arms sales to Azerbaijan surged before Nagorno-Karabakh fighting https://www.reuters.com/article/us-armenia-azerbaijan-turkey-arms-
• Troitskiy, E.F. & Zinovyev, V.P. (2018). Orqanizasiya doqovora o kollektivnoy bezopasnosti: stanovlenie, evolyusiya i krizis voenno-politiçeskoqo soyuza. [Organization of the Collective Security Treaty: formation, evolution and crisis of the military-political alliance]. Slavyanskiy mir v usloviyax sovremennix vizovov. 54, 335-350.
• Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması haqqında Naxçıvan Sazişi. https://turkicstates.org/assets/dokuman/02_c_NahcivanAnlasmasi_Azerice_20140418_10314
• Türk dünyası 2040 viyonu, (2022). Bütünleştirici ortaklıq. Anarşik uluslararsı sistem içinde türk dünyası güvenlik topluluğu. https://www.ayu.edu.tr/yayinlar/yayin-detay/202cb962ac59075b964b07152d234b70
• Turlibayeva, D.T. (2022). ODKB i eyo razvitie v usloviyax novix uqroz bezopasnosti. [CSTO and its development under new security threats]. Mejdunarodniy nauçno-issledovatelskiy jurnal 9 (123), 1-5.
• https://apa.az/az/social/tdt-ye-uzv-olkelerin-istiraki-ile-baki-2023-beynelxalq-telimi-kecirilib-foto-784531
• https://armiya.az/ru/news/190158
• https://armiya.az/ru/news/213223
• https://www.bbc.com/azeri/articles/c4n3309r8yvo
• https://www.bbc.com/rssuian/neüs-63955065
• https://olke.az/dunya/299942/turk-dvletleri-teskilatina-uzv-lkelerin-inkisaf-banki-yaradilir/
• https://ordu.az/az/news/193930/herbi-telimler-turkiye-azerbaycan-birliyinin,-qardasliginin-
• https://ordu.az/ru/news/317078
• https://president.az/az/articles/view/52122
• http://president.az/mobile/articles/8775
• https://musavat.com/news/turkiyenin-azerbaycana-herbi-yardimi-200-milyon-dollari-kecib_76541.html
• https://modern.az/olke/423593/su-25-lerimiz-turkiyede-modernleshdirilecek-sazish-imzalandi/
• http://news.milli.az/politics/296801.html
• http://www.faktxeber.com/azrbaycan-v-trkiy-hrbi-hava-qvvlrinin-tlimi-davam-edir---foto_h457769.html
• https://report.az/herbi-xeberler/bu-gun-azerbaycan-ve-turkiye-ordularinin-birge-taktiki-telimleri-baslayir/
• https://turan.az/ru/politika/xaluk-gergun-hakim-budet-prostiratsia-ot-egeiskogo-moria-do-kaspiia-766820
• https://turan.az/az/siyaset/tdt-sammiti-turk-dunyasinin-perspektivleri-2040-i-mueyyenlesdirib-771081
• https://www.trtrussian.com/magazine/kak-kazahstan-ukreplyaet-oboronnoe-sotrudnichestvo-s-turciej-14103912
• https://www.trtworld.com/turkiye/turkish-efes-2024-exercise-boasts-record-international-participation-18165305 . https://www.turkishdefencenews.com/largest-military-exercise-of-the-turkish-army-in-years-efes-2022/.
• https://1news.az/news/20240531022736354-Erdogan-Voennye-ucheniya-v-Turtsii-ne- https://mod.gov.az/az/news/anadolu-ankasi-2024-beynelxalq-telimi-basa-catib-video-
• https://www.zakon.kz/redaktsiia-zakonkz/5075657-kazahstanskie-voennye-prinyali-